شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیر گروه حدیث و رجال موسسه امام‌هادی(ع)، در چهل و چهارمین نشست گروه رجال پژوهی حوزه علمیه خراسان، به تبیین جریانات حدیثی در طول تاریخ حدیثی و پژوهش‌های پیراحدیثی شیعه پرداخت.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد سید علیرضا حسینی شیرازی، در نشست «اهمیت توجه به تاریخ حدیث امامیه در اعتبارسنجی و فهم آن»، در مشهد با بیان این که حدیث پدیده شکل گرفته در خلأ نیست، بدین معنا که از سوی معصوم در فضایی که هیچ مخاطبی مورد خطاب معصوم باشند، شکل نگرفته و حدیث حتما مخاطب یا مخاطبانی در حوزه‌های مختلف جغرافیایی دنیای اسلام و تشیع داشته است، گفت: با واکاوی در مطالعات تاریخی حدیث، درک خواهید کرد که در گام نخستین، شکل گیری احادیث شیعه در یک یا چند نقطه جغرافیایی متمرکز بودند.
استاد علم رجال و حدیث ادامه داد: سخن از حدیث ارتباط مستقیم با شناسایی مخاطبان و شناسایی دقیق حوزه‌ها و یا مناطق جغرافیایی مخاطبان در عصر حضور دارد و نمی‌توان در مطالعات تاریخی حدیث از دو پدیده مخاطبان و حوزه‌های حدیثی چشم پوشید.
عضو هیئت علمی گروه رجال پژوهی موسسه امام‌هادی(ع) با اشاره به بایسته‌های نخستین در پژوهش‌های پیراحدیثی، تصریح کرد: همه توجه داریم آنچه به عنوان حدیث پیش روی ما قرار گرفته پدیده ۱۴۰۰ ساله است و لازم است به نکات کلی در مطالعات پیراحدیثی توجه داشته تا بتوان به عنوان انسان‌های برخوردار از اطلاعات، بهترین تصمیم گیری را از کمترین میزان خطاپذیری داشته باشیم.
حسینی شیرازی با بیان این که نخستین نکته در مطالعات پیراحدیثی، مساله شناختی از صادرکنندگان نخستین حدیث یعنی معصومان و شناخت صحیح جایگاه آنان در بیان و گسترش آموزه‌های دینی است، ابراز کرد: بسیاری از اختلافات امروز در عرصه حدیث پژوهی، ریشه در تطوری دارد که در مقام امام و معصومان به عنوان صادرکنندگان نخستین آموزه‌های دینی وجود دارد.
مولف کتاب «اعتبارسنجی حدیث شیعه» با بیان این که یکی از مباحث مطرح شده در عصر حضور ائمه(ع) کوشش در تبیین چگونگی رابطه امام و شریعت بخصوص در حوزه‌های حدیثی شیعه و لسان محدثان ما بوده است، عنوان کرد: اگر این گام و پدیده را نتوان به خوبی روشن کرد، یقینا در گذر زمان و مطالعات پیراحدیثی به لحاظ نوع تلقی از معصوم، نسبت به برخی از پدیده‌ها و آموزه‌های راه یافته یا به دیده تفریط و یا افراط نگاه می‌کنیم، لذا به جهت تعدیل در تصمیم گیری درباره احادیث و مطالعات تاریخی نیاز است تصویر روشن در منظومه معرفتی کلامی خویش از صادر کنندگان نخستین حدیث داشته باشیم.
جایگاه و نقش دین گستران حدیثی
استاد علم رجال و حدیث با اشاره به مساله جایگاه و نقش دین گستران حدیثی خاطر نشان کرد: در این موضوع باید خود را به عصر‌های گذشته ببرید و ببینید چند پدیده و عامل و سبب به عنوان پدیده، به عنوان سبب و یا عوامل دین گستر در اختیار معصوم بوده اند و آیا پدیده‌‌ای جز حدیث بعنوان پدیده‌‌ای که اموزه‌های دینی را به مخاطبان مستقیم امام و جامعه‌‌ای که مخاطبان امام هستند می‌رسانند یا نه.
حسینی شیرازی ادامه داد: در حقیقت اگر حدیث را به عنوان تنها پدیده در این زمینه تلقی کنید، آن زمان خواهید دید احادیث چه شرایطی داشته باشد و امام به کدام مولفه‌ها نظر می‌کند تا از تنها عامل تاثیر گذار بهترین استفاده شود.
وی با بیان این که از اوان شکل گیری و تولد رو به کمال حدیث در شیعه یعنی از زمان امامت امام باقر(ع) دو جامعه فرهنگی مستقل و به بیانی در ستیز با یکدیگر در بستر جامعه اسلامی وجود دارد، اظهار کرد: یکی جامعه شیعی و دیگر جامعه عامه که مجموعه شرایطی را بر بستر جمعه اسلامی حاکم می‌کردند و معصومان این شرایط را برجامعه مخاطبان درنظر داشتند.
مولف کتاب «اعتبارسنجی حدیث شیعه» با اشاره به بستر تولید حدیث، خاطر نشان کرد: امامان در این بستر به بیان آموزه‌های دینی می‌پردازند یعنی شرائط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی حاکم در درون جامعه اسلامی را درنظر داشتند.
حسینی شیرازی با اشاره به زمانی که تهدیدات مذاهب مخالف علیه نخبگان جامعه شیعه وجود داشته، گفت: باید دید این وضعیت چه شرایطی را بر تولید حدیث حاکم می‌کرده و چه بستری برای تولید حدیث ایجاد می‌کرده، لذا در مطالعه پیراحدیثی باید نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت را توجه داشت.
استاد علم رجال و حدیث با بیان این که امام مجموعه‌‌ای از مخاطبان را به عنوان مخاطبان خویش می‌گیرند، حال یا مخاطبان مستقیم که حاملان نخستین آموزه‌های دینی هستند و یا مخاطبان بعدی که از مخاطبان گروه اول اموزه‌های حدیثی را می‌گیرند، عنوان کرد: طبیعتا این مخاطبان دارای توانایی و فعلیت‌هایی هستند و نیازهای فرهنگی بالفعل دارند و می‌توانند نسبت به آیندگان نقش افرین باشند.
مدیر سابق گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ادامه داد: در حقیقت ائمه(ع) به عنوان صادر کنندگان اول معارف دینی هستند و باید در مطالعات به مخاطبان توجه داشت چراکه شناخت توانایی‌های فرهنگی، نیازهای فرهنگی دین شناختی مخاطبان عصر حاضر و آینده نگری نسبت به اینان و دیگر مخاطبان نیاز مبرم محسوب می‌شود.
حسینی شیرازی با بیان این که ممکن است عدهای بگویند آنچه امام به نخستین راویان گفتند تاریخ مصرفشان مربوط به همان زمان است و آینده نگری ندارد و این یک نوع قضاوت است که بسیاری از روایات را از بستر کتب تاریخی کنار بگذارید، ابراز کرد: گاهی نیز امام اینده نگری نسبت به مخاطبان دارند و لذا مخاطبان عنصر اساسی محسوب می‌شوند.
بستر انتقال حدیث در طول تاریخ شیعی
وی با اشاره به بستر انتقال حدیث در طول تاریخ شیعی، خاطر نشان کرد: در تاریخ وقتی می‌خوانید می‌بینید درهیچ دوره زمانی مگر دو سال از حیات امام صادق(ع) همه شهروندان جامعه شیعی چه متمرکز در یک نقطه و چه پراکنده در نقاط جغرافیایی، همه شهروندان مخاطبان مستقیم چهره به چهره امامان معصوم نبوده اند.
مدیر سابق گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با اشاره به چگونگی انتقال حدیث به جامعه مخاطبان و راهکار پاسداشت و انتقال به نسل‌های اینده،افزود: طبیعتا اگر بنا باشد بسته فرهنگی تولید کنید که مخاطبان در سایر نقاط کشور از آن استفاده کنند شرایطی مدنظر است که این بسته با کمترین میزان آسیب پذیری و بالاترین میزان باورپذیری به دست آنان برسد.
حسینی شیرازی با اشاره به عوامل انسانی نقش آفرین در گسترش آموزه‌های نهفته در حدیث، تاکید کرد: یکی از کاستی‌های امروز در مطالعات پیراحدیثی و تاریخ حدیثی نداشتن تک نگاری درباره راویان شیعی است؛ یعنی به طور کلی نوشته کافی درباره زراره و محمد بن مسلم نداریم و درباره هیچیک از راویان نیز تک نگاری وجود ندارد.
وی با بیان این که یقین بدانید یکی از شاخص‌های گسترش معارف حدیثی و مطالعات دقیق حدیثی رفتن به مطالعات تاریخ حدیث بر مبنای شخصیت‌های تاثیرگذار است، گفت: یکی از نکات مهم عوامل انسانی نقش آفرین در گسترش آموزه‌های نهفته در حدیث است و محدثان مهمترین ویژگی را در دریافت و انتقال حدیث خاستگاه فرهنگی و حوزه‌های جغرافیایی فعالیت می‌دانند.
این محقق و پژوهشگر حوزوی با اشاره به آموزه‌های نهفته در حدیث، به اهمیت دسته بندی معارف و آموزه‌های نهفته در حدیث و شناخت بخش چالش زا درگذر تاریخ و چرایی آن پرداخت و بیان کرد: وقتی به تاریخ حدیث برمی گردید می‌بینید در تقسیم بندی می‌شود بسته معارفی را به دو بخش فقه و کلام تقسیم کرد.
حسینی شیرازی با بیان این که در این بازخوانی می‌بینید بخش فقهی هیچ گاه چالش زا نبوده، یعنی برخورداری از حجمی از معارف فقهی گروهی از راویان شیعه در عصر حضور را در مقابل گروه دیگر به جبهه گیری واداشته است، عنوان کرد: کلام از نخستین روزهای شکل گیری جامعه شیعه به عنوان مخاطبان معارف جامعه شیعی عاملی چالش زا در مباحث پیرامامتی بوده و شناخت این وجه و داشتن تحلیل تاریخی روشن از بایسته‌های حدیث پژوهی در نگاه تاریخی است.
دو گزینه پیش روی ما در تحلیل تاریخ
مولف کتاب «اعتبارسنجی حدیث شیعه» با اشاره به ضرورت آشنایی با راهبرد کلان و فراگیر دین گستری و گسترش فرهنگ به بدنه عمومی جامعه و راهکارهای آن، اظهار کرد: دو گزینه بیش تر پیش روی ما در تحلیل تاریخ وجود ندارد و نمی‌توانیم خارج از این دو گزینه به تحلیل تاریخ حدیث شیعه بنشینیم و آن این است که یا تاریخ حدیث شیعه را پیامد یک واقعه رومزمرگی بدانیم و یا آن را پدیده واقعه مدیریت شده، آینده‌نگر و هدف دار بدانیم که اگر پیامد واقعه دوم باشد، حتما باید راهبرد کلان و فراگیر دین گستری برای آن در نظر بگیریم.
حسینی شیرازی با بیان این که امامان معصوم(ع) به لحاظ شریط محیطی، عوامل انسانی و توانایی‌ها نقطه شروع حرکت که از نقطه صفر شروع می‌کند و تا کلان راه می‌پیماید را در نظر داشتند، بیان کرد: در این مسیر شناخت راهبردها و تاکتیک‌ها یکی از ضروریات است و توجه نداشتن به تقیه در عرصه معارف فقهی و کلامی می‌تواند ما را در قضاوت به اشتباه بیاندازد و اگر امروز و از گذشته شاهد موضوع خواندن بسیاری از احادیث شیعه هستید، یکی از نکات مربوط به همین امر است.
استاد علم رجال و حدیث با بیان این که آشنایی با راهبرد کلان از جمله مسائل مهم است، به مسئله جهت داشتن جریان‌های تاریخی اشاره و ابراز کرد: در تحلیل تاریخ حدیث شیعه اعداد و ارقام و نماد‌ها و نمودها جای خود را دارند و مفاهیم ویژه‌‌ای را منتقل کنند که اگر نتوانیم هر کدام از گام‌ها را بشناسیم، این امر در تحلیل کامل از آن بردار و برایند، تاثیر دارد.
