شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مریم احمدی با خاطرنشان کردن اینکه حوزه‌های علمیه پاسخگوی نیازهای جامعه امروز نبوده است، گفت: متأسفانه دروسی که وجود دارد تنها اختصاص به حوزه دارد و در آن نیازهای جامعه بسیار کمرنگ است درحالی‌که حوزه‌های علمیه نه تنها نیازهای امروز بلکه نیازهای آینده را نیز باید مدنظر داشته باشد و اگر این روند ادامه پیدا کند فاصله آن‌ها با جامعه بیشتر می‌شود.
اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از انقلاب اسلامی، تحول زیادی در حوزه علمیه خواهران به وجود آمد تا آنجا که امروز، حوزه علمیه خواهران، به قطبی عظیم علمی با تعداد فراوانی از طلاب، تبدیل‌شده است. در این میان، برخی با گسترش این حوزه مخالف‌اند و صرف بودجه برای تحصیل جدی خواهران در حوزه‌های علمیه را صحیح نمی‌دانند؛ زیرا حوزه خواهران، هیچ‌گاه خروجی علمی قابل‌توجهی نداشته است. در مقابل اما، برخی دیگر بر این باورند که خواهران نیز مانند آقایان حق تحصیل در سطوح عالیه را دارا هستند. ایام ولادت حضرت زهرا (س) که به‌عنوان روز زن نامیده شده است، فرصت مناسبی برای واکاوی وضعیت علمی حوزه‌های علمیه خواهران و آینده پیش روی آن است. به همین بهانه، با خانم دکتر مریم احمدی، استاد حوزه و دانشگاه و دکترای تفسیر گفت‌وگو کردیم. استاد حوزه علمیه خواهران مشهد، وجود افرادی در میان حوزویان که نمی‌خواهند تغییرات را بپذیرند، مانع از به روز شدن دروس حوزه خواهران شده است. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
اجتهاد: با توجه به اینکه در طول تاریخ، تنها تعداد انگشت‌شماری از زنان به درجه اجتهاد رسیده‌اند، آیا ادامه مسیر دروس اجتهادی برای طلاب خواهر را به صلاح می‌دانید؟
احمدی: اینکه در طول تاریخ تعداد انگشت‌شماری از زنان به درجه اجتهاد رسیدند به دلیل مشکلاتی است که برای تحصیل خواهران در حوزه علمیه و رسیدن آن‌ها به مقطع اجتهاد وجود داشته است که مهم‌ترین آن، نبود امکان تحصیل مراحل بالاتر در حوزه علمیه بوده است؛ اما با این‌حال باز هم خواهرانی بودند که به درجه اجتهاد رسیدند. افرادی مانند خانم مجتهده امین را می‌بینیم که باوجود اینکه این شرایط فراهم نیست باز هم ایشان از امکاناتی که داشتند استفاده می‌کردند و استاد را به خانه دعوت می‌کردند.
اما این را نباید ملاک قرار بدهیم که آیا جامعه نیاز به اجتهاد خواهران دارد یا خیر؟ یا اینکه خواهران علاقه‌مند نیستند به این درجات برسند. با توجه به اینکه نیمی از جامعه ما را خواهران تشکیل می‌دهند و قطعاً هم هیچ‌کس بیشتر از خود خواهران نمی‌تواند نیازهای آن‌ها را درک کند، قطعاً این مسئله می‌تواند مهم باشد که خواهران به درجه اجتهاد برسند تا بتوانند بهتر تر نیازهای خواهران را درک کرده و در آن حوزه، نظریه پردازی کنند.
به نظر می‌رسد با توجه به کارهای زیادی که دشمنان این روزها انجام می‌دهد این نیاز حتی پر رنگ‌تر باشد.
اجتهاد: تمرکز دروس حوزه علمیه خواهران بر دروس تبلیغ و فقه مسائل زنان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
احمدی: اینکه حوزه روی دروس تبلیغ و فقه تمرکز دارد مسئله‌ای هست که باید از زوایای مختلف به آن نگاه شود.
شاید به دلیل اینکه مبنای دروس حوزه را مباحث فقهی می‌دانند و اینکه به هرحال یک طلبه قطعاً یک مبلغ باید باشد روی این رشته‌ها تمرکز پیدا کرده‌اند؛ اما با توجه به اینکه نیازهای دروس حوزه باید با توجه به نیازهای جامعه شکل بگیرد و نیازهای جامعه امروز کاملاً متفاوت از نیازهای جامعه دیروز است، تمرکز روی این مباحث را خیلی کار درستی نمی‌دانم.
امروز بانوان در سطح جامعه از تحصیلات عالیه برخوردار شدند و نگاه‌های جدیدی به زندگی دارند و سبک زندگی خاصی را انتخاب کردند؛ بنابراین این مباحث تنها نمی‌تواند پاسخگوی این قشر در جامعه باشد و لازم است به حوزه‌های مختلف ورود پیدا کنند و در حوزه‌های مختلف تربیت طلبه داشته باشد حتی در مرحله اجتهاد.
اجتهاد: آیا می‌توان گفت وظایف زنان در امر خانه و خانواده، منافی با تحصیل جدی آنان در سطوح عالی از جمله حوزه‌های علمیه است؟
احمدی: قطعاً این‌گونه نبوده است. اینکه خانم‌ها کمتر در سطوح علمی به درجات اجتهاد رسیدند به دلیل وظایف خانه‌داری و وظایف دیگری مانند همسری و مادری نبوده است بلکه به همان دلیلی است که در سؤال اول اشاره کردم و آن، نبودِ امکانات کافی، مراکز علمی، برنامه درسی منسجم و نبود اساتید مبرّز است.
بعد از انقلاب، حوزه علمیه خواهران در قم و بعد هم در خراسان شکل گرفت تا آنجا ما شاهد مقطع سطح ۴ برای خواهران در سال‌های اخیر بودیم.
این مهم را باید خاطرنشان کرد که هر فردی اگر برنامه‌ریزی منسجم داشته باشد و بتواند امور خود را مدیریت کند در هر مقطعی تلاش کند می‌تواند به مباحث علمی بپردازد و قطعاً به اهداف خود خواهد رسید.
همین‌طور که می‌بینید بانوان در مقاطع مختلف دانشگاهی و علمی درخشان ظاهر شدند و فعالیت بسیار خوبی را در جامعه داشته‌اند.
اجتهاد: تولیدات علمی حوزه‌های خواهران در سال‌های پس از انقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
احمدی: در رابطه با تولیدات علمی ما بعد از انقلاب رشد بسیار خوبی داشتیم که از آن جمله می‌توان به نگارش مقالات علمی و کتاب‌های سال که برخی از آن‌ها را خواهران نوشتند اشاره کرد. برخی از این کتاب برتر سال در حوزه شدند. قطعاً شاهد پیشرفت خوبی در این زمینه بودیم؛ اما مسئله مهم‌تر رسیدن انسان به نقطه مطلوب است و آنکه تولیدات علمی ما پاسخگوی نیازهای جامعه امروز باشد. اگر این را ملاک قرار دهیم و رشد را بر اساس این مسئله تعریف کنیم قطعاً ما اذعان داریم به این مرحله نرسیدیم و بسیار فاصله داریم. ما نه تنها نیازهای جامعه امروز بلکه با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی در جهان باید گامی فراتر برداشته و آینده‌نگری داشته باشیم و بتوانیم نیازهای آینده را جستجو و رصد کنیم و مطابق آن هدف و برنامه داشته باشیم.
اگر ملاک را این قرار دهیم متأسفانه رشدی در این زمینه نداشتیم و باید بسیار کار کنیم تا بتوانیم برای علاقه‌مندان به این حوزه بستری فراهم کرده تا بتوانیم به برنامه منسجم و هدف‌داری برسیم.
اجتهاد: به ضرورت پاسخگویی حوزه به نیازهای جامعه اشاره کردید. به نظر شما اگر این روند ادامه پیدا کند، فاصله بین حوزه و جامعه بیشتر می‌شود؟
احمدی: بله، قطعاً اگر این روند ادامه پیدا کند فاصله بین حوزه و جامعه زیاد می‌شود، به دلیل اینکه باید بین حوزه و جامعه ارتباط برقرار باشد و هر چه شناخت این دو از یکدیگر بیشتر باشد می‌توانند برای همدیگر بسیار مفید باشند. این شناخت حاصل نمی‌شود مگر اینکه اولاً حوزه، خود را برای جامعه معرفی کند و ثانیاً برنامه هایش را متناسب با نیازهای جامعه ببیند تا خروجی آن و طلابی که طبق نیازهای جامعه فارغ التحصیل می‌شوند بتوانند مفید باشند.
ولی متأسفانه در حال حاضر دروسی که وجود دارد اختصاص به حوزه دارد و در آن نیازهای جامعه بسیار کمرنگ است و متناسب با نیازهای اکنون هم دیده نشده چه برسد به پیش‌بینی نیازهای آینده. برای طلابی که می‌خواهیم بعد از ۵ سال از حوزه خارج شوند برآوردِ نیاز نمی‌کنیم و طبق آن هم حوزه برنامه‌ریزی نمی‌کند، بلکه غالباً به این صورت است که طلاب بعد از اینکه فارغ التحصیل می‌شوند با توجه به علائق خود، نیازهای جامعه را می‌بینند و طبق آن در هر زمینه‌ای کار می‌کنند، اما چه خوب است که حوزه پیش‌قدم شود و مهارت افزایی را در طلاب ایجاد کند.
امروزه درگیر مسائل داخلی و خارجی بسیاری هستیم. دشمن برای تغییر سبک زندگی، کل جامعه را هدف قرار داده است و در این زمینه از ابزارهای خاص، رنگ‌های مختلف، سلیقه جامعه ما استفاده می‌کند و موفق هم شده است و ذائقه و پوشش ما تغییر کرده است. اینجا وظیفه حوزه است که روی سبک زندگی کار کند، اما متأسفانه ما این مشکل را کمرنگ می‌دانیم. اگر حوزه تنها خود را ببیند، اطراف پیرامون خود را نخواهد دید و این‌ها را نمی‌تواند بپذیرد. حوزه نیاز به نیروهای متخصص دارد تا بتواند مبانی اعتقادی، اخلاقی و احکامی خود را با توجه به نقشه‌های دشمن انجام دهد.
بنابراین از یک‌طرف با دشمنی که ابزار و هزینه بسیاری که در اختیار دارد مواجه هستیم و از طرف دیگر با حوزه‌ای روبرو هستیم که نه تنها نخواسته شناخت پیدا کند، بلکه برخی افراد در حوزه هستند که نمی‌خواهند این تغییرات را بپذیرند.
نمی‌گوییم کاری انجام نشده است، اما بسیار کمرنگ است. کارهایی که انجام می‌شود در مقابل آن تهاجمی که از خارج صورت می‌گیرد و در داخل عده‌ای آن را ساپورت می‌کنند نقطه‌ای در برابر یک دریاست.
در روایات و آیات به جهانی بودن دین اسلامی اشاره شده است؛ بنابراین قابلیت اجرا شدن در تمام مکان‌ها و زمان‌ها را دارد اما متأسفانه روزبه‌روز جامعه حوزوی کوچک‌تر می‌شود.
اگر نتوانیم مبانی اعتقادی، احکامی و اخلاقی را به‌روز کنیم و نتوانیم با ابزارهای جدید به نسل جوانی که امروز درگیر مسائل سیاسی، اقتصادی و تهاجم فرهنگی شده است با زبان خودش صحبت کنیم و آرمان‌های حوزه را با الفاظ زیبا و فنّاوری جدید عرضه کنیم قطعاً به سمتی خواهیم رفت که فاصله ما با جامعه زیاد خواهد شد و کاربرد نسخه‌هایی که می‌پیچیم تنها برای خودمان خواهد بود.
اجتهاد: به مسائل روزی که حوزه باید ورود پیدا کند مصداقی‌تر اشاره می‌کنید؟
احمدی: یکی از مسائلی که باید به آن توجه کرد، این است که حوزه نباید بنشیند و منتظر تقاضا از جامعه باشد، چون با توجه به فاصله‌ای که ایجاد می‌شود قطعاً این تقاضاها یا کم می‌شود یا به صورت متعارف نخواهد بود. از مسائلی که باید حوزه روی آن کار کند، این است که به طور نمونه جامعه حوزه چه برادران و چه خواهران نباید بنشیند و منتظر باشد تا جامعه از او درباره حکم تتو یا خال‌کوبی سؤال کند.
بلکه وقتی می‌داند این مسئله در آرایشگاه‌ها رواج پیدا کرده است باید به این مکان‌ها سر بزند و مباحث احکامی و اخلاقی این مسئله را در بروشورهایی که بسیار می‌تواند جذاب و کاربردی باشد در اختیار تمام آرایشگاه سطح شهر قرار دهد.
برخی افرادی که علاقه‌مند دین هستند این کار را بدون آگاهی داشتن از حکم مسئله انجام می‌دهند و بعد از آن اگر برخورد کنیم و بگوید وضو و غسل با این آرایشها درست نیست، چون کار صورت گرفته فرد دیگر حاضر نیست برگردد و اثری ندارد.
بحث دیگر، مباحث دوران بارداری و شیردهی است که حوزه علمیه باید بروشورهایی را درباره نکاتی که بانوان قبل از بارداری، زمان بارداری و شیردهی باید رعایت کنند، تهیه کند و آن ها را در اختیار درمانگاه ها قرار دهد. این نکته را تاکید می کنم که حوزه نباید بشیند تا مردم تقاضا کنند و پاسخ‌های فردی یا مجلسی بدهد بلکه باید به روزتر در بحث پاسخ‌دهی وارد شود.
در حال حاضر می‌بینم که درمانگاه‌های مختلف چه به صورت تصویری و چه به صورت صوتی با تلویزیون یا پروژکتور مباحثی را آموزش می‌دهند. چه خوب است که حوزه فیلم‌های کوتاهی را در این زمینه تهیه کند تا همگان از آن بهره ببرند.
کارهای بسیاری می‌توانیم انجام دهیم اما متأسفانه قدمی برداشته نمی‌شود. یکی از علت‌های آن، این است که طلاب را در زمان تحصیل درگیر رسائل و مکاسب می‌کنیم. نمی‌گوییم این دروس نباشد. طلبه چون درگیر رسائل مکاسب است نمی‌تواند روی مباحث به روز تر فکر کند و اگر فکر کند زمانی ندارد که روی این مباحث کار کند و زمانی که از حوزه خارج می‌شوند برگشت آن‌ها به حوزه کم است؛ بنابراین با آموزش سبک قدیم موافق نیستم و با یک برنامه‌ریزی دقیق‌تر باید ورود پیدا کرد.
با توجه به اینکه علم و تکنولوژی پیشرفت کرده است، باید با امکانات روز واحدها و درس‌ها تغییر کند و زمینه خلاقیت و نوآوری در حوزه فراهم شود تا زمانی که فارغ‌التحصیل شدند برگردند. من دو نمونه مثال زدم. نمونه‌های زیاد دیگری چون وضعیت نامناسب بازارها و بانک‌ها را شاهد هستیم. شهرداری‌ها، مساجد و صداوسیما از نهادهایی هستند که در این زمینه به ما بسیار می‌توانند کمک کنند.
