شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
وقتی جامعه زنان مدینه بعد ازماجرای فدک و غصب خلافت علی (ع) برای عیادت به خانه حضرت زهرا رفتند، حضرت با نگرانی تمام با آنها سخن گفتند و به شدت از مهاجر و انصار گله کردند و حتی به شدت نسبت به افرادی که در مقابل اقدام خلفا و کسانی که مکارانه و شیادانه قدرت الهی و اسلامی را که مختص علی بن ابی طالب بود گرفتند سکوت کردند و حمایت نکردند اظهار ناراحتی کردند و وقتی زنان مهاجر و انصار به مردانشان گفتند که حضرت زهرا از شما ناراحت است و شکایت دارد، وقتی آنها به نزد حضرت رفتند، زهرا (س) فرمود «از من دور شوید. من هرگز نمی‌خواهم شما را ببینم.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی استاد حوزه علمیه قم و رییس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء به مناسبت شهادت حضرت فاطمه (س) درباره واکنش جامعه مدینه نسبت به تعدیاتی که نسبت به زهرا (س) روا داشته شده، درباره زمان شهادت و مکان دفن این بانوی بزرگوار و همچنین علت مخفی ماندن مرقد مطهر ایشان گفتگویی با شفقنا انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
دلایل بی مهری جریان حاکم پس از پیامبر اکرم (ص) به خاندان ایشان به ویژه حضرت زهرای اطهر (س) و دلایل نارضایتی ایشان از جریان حاکم چه بود؟
جوادی آملی: حضرت زهرا (س)، شخصیت ممتاز جهان اسلام، از ویژگی‌های بسیار گرانقدری برخوردار بودند؛ از جمله مهمترین آنان این بود که رسالت و ولایت همانگونه که بر عهده علی بن ابی طالب (ع) قرار داشت از جهت باطنی و معنایی بر عهده حجت خدا یعنی فاطمه زهرا (س) نیز بود. پیامبر گرامی اسلام با توجه به شرایط اجتماعی در پایان عمر خود با این بیان حضرت زهرا (س) را معرفی کردند که او ولایت دار پروردگار عالم و مظهر رضا و غضب اوست و لذا او حجت الهی است؛ از این رهگذر رسالت سنگینی متوجه آن حضرت شد و طبیعتا بنا بود که فاطمه (س) بر اساس این رسالت الهی نقش آفرینی کند. بعد از رحلت پیامبر کسانی که سقیفه را در مقابل غدیر علم کردند و خواستند غدیر را کنار بزنند و به جای آن سقیفه را بنشانند باید با مظاهر غدیر مقابله می‌کردند، یکی از مظاهر غدیر خاندان پیامبر یعنی علی بن ابیطالب و حضرت زهرا (س) و دیگری صحابه و افراد خاصی مثل سلمان، مقداد، ابوذر و … بودند. آن افراد با یکدیگر بسیج شدند و با همدستی، همفکری و شیطنت شیاطین فکری، سقیفه را راه انداختند و در مقابل جریان‌هایی که می‌خواستند با سقیفه مبارزه کنند ایستادگی کردند، همه همتشان را برای کنار زدن این جریان خرج کردند که مهمترین آنها حضرت علی (ع) و زهرا (س) بودند. حضرت نیز به جهت اینکه در بین امت اختلاف و در جامعه اسلامی دگرگونی و پراکندگی ایجاد نشود مجبور به سکوت بودند و لذا علی (ع) حتی در مقابل خواسته حضرت زهرا (س) که فرموده بودند «چرا نشسته اید و دفاع نمی‌کنید؟» پاسخ داده بودند «اینها می‌خواهند صدای توحید و رسالت را خاموش کنند، اگر من دست به شمشیر ببرم آنها از دین پراکنده می‌شوند و آنچه که دستاورد عظیم پیامبر (ص) و قرآن بود زیر سوال می‌رود؛ همچنین دشمنان اموی و عباسی در پشت صحنه و منتظر هستند که چنین اتفاقی بیفتد و دوباره به حکم جاهلیت برگردند».
حضرت زهرا نماد رسالت و ولایت بود و خدای عالم اگرچه امر ولایت و امامت را به علی بن ابی طالب سپرده بود و به زهرای مرضیه شأن امامت نداده بود با این حال ایشان صاحب مقام ولایت و حجیت الهی بودند و چون در مقابل دسیسه‌های اهل سقیفه ایستادگی و از علی (ع) دفاع کردند لذا با او نیز مقابله کردند و اهانت‌های سنگینی نسبت به آن حضرت روا داشتند.
مهمترین پیام‌های خطبه حضرت زهرا (س) در مسجد مدینه چه بود و مخاطب آن چه کسانی بودند؟
جوادی آملی: بعد از رحلت رسول گرامی اسلام سه مصیبت سنگین و عظیم بر حضرت زهرا (س) وارد شد. مصیبت اول رحلت پیامبر بود. فراق پدر بزرگوار برای زهرا (س) قابل تحمل نبود و حضرت همواره در فراق پدر داغدار بود. مصیبت دیگری که حاکمان جور و سقیفه نشینان بر فاطمه (س) تحمیل کردند مسئله غصب فدک بود. فدک یکی از مواریث الهی است که پیامبر اسلام به امر خداوند آن را به حضرت زهرا (س) بخشیدند. در عصر پیامبر زمامدار این امر حضرت زهرا (س) بود. فدک ارث نبود بلکه در مِلک حضرت زهرا بود. تبدیل کردن این مسئله به ارث و غصب ارث به این معنا که انبیا ارث نمی‌گذارند سراپا دروغ، خیانت و تهمت بود و این برای حضرت فاطمه سنگین بود لذا برای دفاع از حق الهی خودشان به مسجد رفتند؛ اما مصیبت سوم که حضرت را برای بار دوم به مسجد کشاند بسیار شکننده، کوبنده و ویران کننده بود و آن غصب ولایت علی (ع) بود که برای دفاع از صیانت و جایگاه ولایت و شخص امام علی مجبور شد که در پشت در قرار گیرد و اجازه ندهد که افراد وارد خانه علی ابن ابی طالب شوند و بخواهند با زور و جور و ستم حضرت را برای بیعت به مسجد ببرند و این دفاع ارزشمند حضرت باعث شد که اهانت‌های انسان‌های پلید و دست‌های خطرناک کفر و الحاد که از آستین سقیفه نشینان در آمده بود مصیبت سنگین سوم را به حضرت زهرا تحمیل کند. مجموع این مصائب سبب شد که ایشان بفرمایند این مصائب به حدی بر من سنگین بود که اگر بر روز می‌آمد، روز شب می‌شد.
این مصیبت‌های سنگین و تحمل نکردن جامعه نسبت به نگرانی‌ها و گریه‌های شبانه روزی حضرت زهرا ایشان مجبور شدند که روزها به بیت الاحزان در بقیع بروند. شرایط تحمیلی حکام جور و وضعیت علی (ع) بسیار سخت بود و همه این موارد برای حضرت زهرا به گونه‌‌‌ای کرد تحملی برایشان نماند و طبق برخی از نقل‌ها ۷۵ روز و برخی نقل‌های دیگر ۹۵ روز بعد از رحلت پیامبر شربت شهادت نوشیدن. راز این اختلاف نیز این است که این ناجوانمردان اجازه ندادند که زندگی حضرت زهرا به عنوان یگانه دختر پیامبر اسلام به عنوان کوثر الهی در جامعه بماند. این یکی از خسارت‌های بزرگی است که امت اسلام تا روز قیامت و زمان ظهور حضرت بقیه الله در فراقش می‌سوزد. همگان باید در ایام شهادت بی بی دو عالم در جهت بزرگداشت، پاسداشت و نکوداشت مقام او تلاش کنند.
هجوم به بیت مطهر حضرت زهرا (س)، آتش زدن درب منزل، ماجرای ضربه به پهلو و حتی سیلی بر چهره مبارک ایشان و اخذ بیعت اجباری از علی (ع) تا چه اندازه در روایات شیعه و سنی مورد اشاره و تصدیق است؟
جوادی آملی: این مطالب تقریبا مورد اتفاق است و محققان جهان اسلام چه در فقه شیعی و چه در فقه سنی در این زمینه آثار و نوشته‌های فراوانی دارند که از ممهمترین آنها در اندیشه اسلامی که برگرفته از منابع اهل سنت نیز هست کتاب «الغدیر» است و از مسلمات است که غصب مقام خلافت و ولایت علی (ع) انجام شده و این به اعتراف و اقرار بزرگان اهل سنت نیز درآمده است. این موارد در منابع روایی و سنن آنها موجود است و خودشان این موارد را باور دارند اما توجیه گران دستگاه حکومت همواره سعی شان این است که اینگونه از مسائل را پرده پوشی کنند و از کنارشان با دید اغماض بگذرند و حقایق مسلم جهان اسلام را نادیده بگیرند برای اینکه منافع مادی و دنیوی شان که امروز نیز جامعه بشری به آن گرفتار است به خطر نیفتد.
واکنش جامعه مدینه و صحابه کبار در قبال این تعدیات چه بوده است؟ آیا مجموعا اعتراضات و واکنش‌ها در حد عمق و بزرگی این فاجعه بوده است؟
جوادی آملی: اتفاقا یکی از گله مندی‌ها شدید حضرت زهرا نسبت به جامعه ایمانی و اسلامی و نسبت به مهاجران و انصار همین مسئله است. وقتی جامعه زنان مدینه بعد ازماجرای فدک و غصب خلافت علی (ع) برای عیادت به خانه حضرت زهرا رفتند، حضرت با نگرانی تمام با آنها سخن گفتند و به شدت از مهاجر و انصار گله کردند و حتی به شدت نسبت به افرادی که در مقابل اقدام خلفا و کسانی که مکارانه و شیادانه قدرت الهی و اسلامی را که مختص علی بن ابی طالب بود گرفتند سکوت کردند و حمایت نکردند اظهار ناراحتی کردند و وقتی زنان مهاجر و انصار به مردانشان گفتند که حضرت زهرا از شما ناراحت است و شکایت دارد، وقتی آنها به نزد حضرت رفتند، زهرا (س) فرمود «از من دور شوید. من هرگز نمی‌خواهم شما را ببینم. شما کسانی بودید که به راحتی از حق ولایت و رسالت گذشتید. این حق یک حق الهی بود نه یک حق شخصی و شما بعد از غدیر خم هیچ عذری نداشتید، این اقدام نادرست شما باعث انحراف در جامعه انسانی و اسلامی می‌شود».
و این واکنش نادرست جامعه مدینه بود که متاسفانه منشآ انحراف شد؛ یعنی این انحرافات با دو لبه قیچی که یکی جریان سقیفه و دیگری سکوت مهاجر و انصار بود باعث شد که این واقعیت تلخ در جامعه اسلامی تحمیل شود.
چرا جامعه مدینه و امت اسلام در برابر این تعدیات واکنش مناسبی نداشتند؟
جوادی آملی: علت این امر دو مسئله بود. یکی تحمیل جهل و ظلالت بود. به هر حال عدهای که دنیا مدار بودند سقیفه را برای خود در مقابل غدیر علم کردند و گفتند که اهل حل و عقل برای جامعه راه حل نشان دادند و چون پیامبر بعد از خودش کسی را انتخاب نکرد اهل حل و عقل تصمیم گرفتند و این تصمیم امت اسلام است. این تحمیل جهل است و هرگز این قصه نبود و غدیر برای این بود که چنین جهلی به جامعه تحمیل نشود. از سوی دیگر وعده‌هایی هم برای مقام و پُست وجود داشت که این دو یعنی هم دنیا طلبی و هم پذیرش جهل منشأ چنین واکنش نادرستی در جامعه مدینه شد.
در بیان امام علی (ع) روایت و شکایت از این رویدادها چگونه دیده می‌شود؟
جوادی آملی: حضرت علی (ع) برای اینکه این اتفاق موجب اختلاف و جامعه دچار تشتت نشود سکوت می‌کردند. آنچه که برای ایشان از همه مهمتر بود اتحاد و وحدت اسلامی بود و تنها در یک مورد اظهار گله گی کردند که همان خطبه شِقشِقیه است که در نهج البلاغه آمده است که طبق آن حضرت فرمودند قضیه چه بوده و چگونه به آنها ظلم کردند و حقشان را گرفتند و این نیز بعد از ۲۵ سال بعد از خانه نشینی و انزوا طلبی حضرت بیان شد که البته این انزوا طلبی به حضرت تحمیل شده بود در غیر اینصورت حضرت اهل انزوا نبودند بلکه اهل این بودند که احکام الهی و معارف را بیان کنند اما وقتی این اتفاق افتاد و آنها ناجوانمردانه خلافت را غصب کردند و حتی در مقابل حضرت زهرا چنین مواضع تندی را اتخاذ کردند جایی نداشت که حضرت علی بخواهد با آنها مقابله کند، حجتی هم نداشت، حتی بعد در دوران حکومت خود نیز هرگز دست به انتقام نزدند. روحیه الهی و وحدت طلبی همواره در سنت ایشان جاری بود.
دلایل شهادت زودهنگام حضرت فاطمه (س) چه بوده است؟
جوادی آملی: عرض کردم که سه مصیبت بزرگ بر حضرت وارد شد که هر کدام از آنها می‌توانست انسان را از پای درآورد. یکی رحلت پیامبر اسلام بود که موجب ایجاد فراق بود و این فراق برای حضرت زهرا قابل تحمل نبود. مصیبت دیگر غصب فدک بود که با توهین‌ها و اهانت‌ها همراه بود که برای حضرت سخت بود و مصیبت سوم که دشوارتر بود غصب ولایت علی (ع) بود. سوزاندن درب خانه حضرت و سقط فرزندشان از موارد دیگر است. گفته‌‌اند فاصله بین منزل تا مسجد چندان زیاد نبود اما حضرت در میان رفتن از خانه به مسجد چندین مرتبه نشستند و برخواستند؛ بدیهی است که این شرایط خاص برای حضرت قابل تحمل نبود و لذا شهادت زودهنگام برای ایشان به وقوع پیوست.
دلایل چندگانه بودن زمان شهادت ایشان چیست و کدام مورد اتفاق اکثریت علمای شیعه و سنی است؟
جوادی آملی: حضرت علی(ع) در زمان دفن حضرت زهرا (س) فرمودند که امت دست به دست هم دادند تا حضرت زهرا را هضم و حذف کنند برای همین نمی‌خواستند که نامی از حضرت زهرا بماند و هر کسی هم که از حضرت سخن می‌گفت مورد آزار و اذیت حکومت جور قرار می‌گرفت. اکنون نیز اثر و نامی از فاطمه (س) در نزد اهل تسنن وجود ندارد و گویا پیامبر دختری به نام فاطمه نداشته است؛ تاریخ همواره به دست قدرت‌ها نوشته می‌شود زمان، مکان، آمد و شد‌ها و شرایط بر اساس قدرت‌ها و وضعیتی که آنها می‌نویسند منتشر می‌شود به همین جهت نامی از حضرت وجود نداشت و اجازه نمی‌دادند در ارتباط با حضرت کسی سخنی بگوید؛ از این جهت مسئله مکتوم است.
محتمل ترین مکان برای مرقد مطهر فاطمه (س) کدام مکان است؟
جوادی آملی: سه مکان برای محل دفن حضرت بیان شده یکی خانه پیامبر، دیگری روضه و سومی قبرستان بقیع؛ حضرت خودشان می‌خواستند که قبرشان مخفی بماند و به حضرت علی (ع) وصیت کرده بودند که قبرشان پنهان باشد و حضرت نیز طبق این وصیت قبرشان را شبانه برقرار کردند و هیچکس از مکان آن خبر نخواهد داشت تا زمان ظهور حضرت بقیه الله.
علت مخفی بودن مرقد مطهر ایشان چیست؟
جوادی آملی: این یک حجت الهی است برای اینکه مردم بدانند تنها دختر پیامبر با آن همه عظمت قبرشان مخفی است و با غضب نسبت به حاکمان جور و سقیفه نشینان برخورد کرده است. تا زمان ظهور امام زمان همه بدانند که حضرت زهرا به خاطر مخالفت و غضب و ناراحتی از جریان انحراف سقیفه خواستند که محل دفنشان مشخص نباشد چون اگر مشخص بود حاکمان جور بر اساس ظاهرسازی اقداماتی انجام می‌دادند. آنها حتی حاضر بودند که نبش قبر کنند و برای حضرت زهرا نماز بخوانند و علی (ع) عصبانی شدند و فرمودند «اگر بقیع را پر از خون کنم اجازه نمی‌دهم که کسی به این قبرها دست بزند».
مهمترین پیام‌ها و وصایای حضرت چه بوده است؟
جوادی آملی: پیام حضرت بیداری، روشنگری و آشنایی با حقیقت توحید، رسالت و ولایت بوده است و همواره سعی می‌کردند که مردم را به وحدت و توحید الهی فرا بخوانند، از هر گونه اختلافی که موجب تشتت و تفرق جامعه اسلامی می‌شود پرهیز کنند و همواره به حق متوجه باشند و از مشعل هدایت که ولایت حضرت علی و فرزندانشان است دور نشوند. آنچه که در سنت فاطمه زهرا هست و همواره رسول گرامی اسلام این سنت را گرامی می‌داشتند بی رغبتی به دنیا بود. حضرت زهرا در همه ابعاد زندگی اعم از تربیت فرزندان، ارتباط اجتماعی با جامعه و وظایف همسری در بهترین وجه اظهار وجود داشتند. آنچه که از حضرت به یادگار مانده است اعم از نیایش‌ها، دعاها، مناجات‌ها یا روایات، احکام، احادیث و خطبه‌ها همه در جهت روشن کردن جامعه و نشان دادن مسیر حق و به انحراف نرفتن جامعه به وسیله باطل است که در منابع ما وجود دارد.
