شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: حوزه علمیه که به اذعان برخی از نخبگان دانشگاهی پیشرفت‌های چشم‌گیری بعد از انقلاب اسلامی داشته است، در مسئله «تبیین» دشواری‌ها و چالش‌هایی دارد که باید نسبت به آن تفطن داشت:
۱. آنچه مقام معظم رهبری در مورد جهاد تبیین فرموده‌اند و بر فوری بودن و حتمی بودن چنین فریضه‌ای تأکید کرده‌اند، نیاز به فکر فوری و اقدام فوری دارد. فوریت در واکنش‌های نظری و عملی حوزه و حوزویان فاقد پشتوانه‌های اجرایی است. به بیان دیگر، جهاد تبیین در مرحله تشخیص و در مرحله عملیات نیاز به چابکی دارد در حالی که وابستگی نهادهای حوزه در حرکت‌های علمی معطل به اجازه‌های رسمی و دولتی (در آیین‌نامه‌های وزارت علوم) است. نکته دومی که سرعت حوزه علمیه را در مواجهه با مسئله‌های دفعی و فوری بسیار کند می‌کند نظام بوروکراسی در درون حوزه و تبدیل شدن برخی از نهادهای حوزوی به اداره است. اداره شدن حوزه و حاکم شدن فضای کارمندی و کارشناسی بر فضاهای فرهنگی حوزه، انعطاف و حرکت‌های جهادی را به صورت جد با وقفه مواجهه کرده و امکان عملیات بهنگام را از ما ستانده است. نمونۀ این وقفۀ دو ساله را ما در مورد گروه عدالت اجتماعی (به عنوان اولین گروه علمی و رسمی در ایران در باره عدالت اجتماعی) در پژوهشگاه دیده‌ایم که معلق به فرایندها و تغییرات دولت بوده است و عملا حرکت‌های بموقع فضلا و محققان جوان در مهم‌ترین موضوع ایران معاصر را به محاق برده است.
۲. تشخیص مسئله‌ها و ورود به مسئله‌های متراکم اجتماعی و پاسخ به شبهات نوپدید و فزاینده در عرصه‌های مختلف فکری و فرهنگی، به «نرم‌افزار سرعت» نیاز دارد. نرم‌افزار سرعت که بتواند مسئله را به‌موقع تشخیص دهد، به موقع تحلیل کند، و به موقع اقدام نماید. حوزه علمیه و صد البته دانشگاه‌های کشور و نظام آموزشی و تربیتی ما فاقد چنین نرم‌افزاری است و چون ما فاقد چنین نرم‌افزاری هستیم بالطبع نسل نخبگانی ما نیز مهارت‌های سرعت درعمل را ندارند. چالش کرونا به خوبی این ضعف را در میان نخبگان حوزه و دانشگاه به رخ کشید و معلوم کرد که نهادهای علمی آمادگی‌های لازم برای مواجهه با چالش‌های دفعی را ندارد.
۳. بخشی از مسائل فکری و فرهنگی و دینی و اخلاقی مخصوصا در ایران امروز، حاصل تکنولوژی جنگ روانی است. نیروهای فاضل جهادی هنوز جنس جنگ روانی و فرایند مواجهه با آن را نمی‌شناسد و در این باره آموزش‌های لازم را هم نمی‌بینند. البته در این باره، جو اخلاقی و فضای احتیاطات شرعی گاه موجب می‌شود که طلبه‌ها و فضلا در صحنه درگیری با جنگ روانی دشمن احساس غبن معنوی کنند و گاه به کلی بی‌خیال معرکه بشوند.
۴. به رغم اینکه فراوان هستند در میان حوزویانی که تجربه‌های بین‌المللی دارند و از دانش‌های روز جهانی نیز برخوردارند، و به رغم وجود معاونت بین‌الملل در حوزه علمیه، لیکن هنوز حوزه علمیه در راستای تبیین اهداف انقلابی و حتی اهداف الهیاتی و دینی خود نمی‌تواند از ظرفیت‌های دنیای اسلام و جهان امروز استفاده بکند. بخشی از امر تبیین در ایران نیازمند به زبان و ادبیات در خارج از ایران و نخبگان غیر ایرانی است، در حالی که این ظرفیت نیز در میان ما مغفول مانده و به رغم زمینه‌های موجود از آن استفاده نمی‌شود.
نویسنده: حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله بابایی، رئیس پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی دفتر تبلیغات اسلامی
