سخاوتیان: جواز رانندگی زنان از روی اضطرار است/ روشن: ایراد به اصل رانندگی زنان استناد دقیق روایی ندارد

محقق حوزه علمیه با بیان اینکه این رویکرد اضطراری به رانندگی زنان قابل پذیرش نیست بیان کرد: روایاتی که در این زمینه مورد بهره‌برداری است، علاوه بر اینکه مورد مداقه سندی هستند محتوای آن‌ها هم به‌راحتی قابل تسری نیست؛ زیرا روایاتی که سوارکاری زنان و سوار شدن بر اسب، الاغ و … را نهی کرده‌اند، علت خاص یعنی تهییج بیان شده که در رانندگی امروزی این مسئله رخ نمی‌دهد.

به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای شروع رانندگی زنان در کشور، مسئله فقهی اصل حلیت یا حرمت این فعل به لحاظ فقهی مورد بحث بود؛ امروزه این مسئله به عرف تبدیل شده و فتاوای مراجع تقلید نیز در صورتی رانندگی زنان را جائز می‌دانند که مفسده‌ای نداشته باشد و یا با رعایت حریم شرعی زن همراه باشد. این مسئله در نشست علمی «عرصه‌های فقهی در رانندگی» اول آبان ماه در مؤسسه سبک زندگی آل‌یاسین در قم برگزار شد به موضوع تقریباً محوری بحث تبدیل شد، گرچه نشست مذکور به تبیین عرصه‌های فقهی به صورت عام در رانندگی اختصاص داشت.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدامیر سخاوتیان، استاد خارج حوزه علمیه، در سخنانی با اشاره به نقش انسان‌شناسی و مبانی فلسفی در فقه به مسئله فقه رانندگی اشاره کرد و گفت: در انسان‌شناسی فقهی صحبت از انسان مکلف است که در رانندگی به عنوان راننده، عابر پیاده، سرنشین اتومبیل، سازنده ماشین در کارخانه و … نقش دارد.

نویسنده کتاب رانندگی در ایران با بیان اینکه نقش دیگر فقه تبیین دکترین قواعد اصول است، اظهار کرد: در بحث رانندگی اخلاق و حق رانندگی مطرح است و چون حق معانی مختلفی دارد باید مراد از آن را تعریف کنیم؛ مسئله دیگر در رانندگی عسر و حرج است؛ یعنی چرا باید قوانینی بگذاریم که دیگران به رنج و زحمت بیفتند.

این استاد فقه حوزه با اشاره به فقه کنش‌ها بیان کرد: گاهی بحث ناظر به اصل رانندگی است؛ مثلاً عربستان در اوایل پیدایش قطار، این وسیله را با این توجیه که شرک است استفاده نکردند و قطار سوریه به مدینه را تخریب کردند؛ گاهی بحث در مورد جنسیت رانندگان است و گاهی هم ناظر به جرائم و تخلفات است و فقه توان ورود به سه عرصه اصلی در رانندگی را دارد.

حضور کمرنگ فقه در مسائل اجتماعی

حسن روشن به عنوان ناقد در سخنانی با بیان اینکه پرداختن به مسائل مستحدثه در فقه مانند رانندگی از ضروریات است و باعث پویایی فقه می‌شود، بیان کرد: یکی از مشکلات کنونی در جامعه ما این است که موضوعات نوظهور را به دلیل اینکه تعریفی از آن نداریم به مکلفین واگذار می‌کنیم و مکلَّف هم در امتثال فقهی حکم دچار مشکل و سردرگمی می‌شود.

وی با بیان اینکه متأسفانه در سایر مسائل اجتماعی هم حضور فقه را پررنگ نمی‌بینیم افزود: تخریب مجریان، تخلّفات و مشکلات اخلاقی در رانندگی، آسیب‌های شغل رانندگی و بسترسازی فنی از مسائل مرتبط با فقه رانندگی است که سازمان‌های بیست و هشتگانه درگیر آن هستند.

روشن با بیان اینکه حضور فقه در رانندگی نیازمند تبیین نظام مسائل رانندگی است تصریح کرد: باید ناظر به موضوعات بتوانیم احکام فقهی را از مبانی اصیل اسلامی استخراج و استنباط کنیم؛ از این رو مباحث انسان‌شناسی مقدمه استنباط هستند، اما تعیین حکم فقهی برای نظام مسائل ندارند.

ایراد به اصل رانندگی زنان استناد دقیق روایی ندارد

وی به بحث فقهی رانندگی زنان اشاره و تصریح کرد: آنچه بنده از کتاب رانندگی در ایران حجت‌الاسلام سخاوتیان برداشت کرده‌ام این است که اصل رانندگی برای زنان ایراد دارد مگر به ضرورت؛ یعنی بحث را به حوزه اضطرار فقهی برده و گفته است که اگر رانندگی زن مفسده نداشته باشد می‌توانیم بپذیریم.

این محقق حوزه علمیه با بیان اینکه این رویکرد اضطراری به رانندگی زنان قابل پذیرش نیست بیان کرد: روایاتی که در این زمینه مورد بهره‌برداری است، علاوه بر اینکه مورد مداقه سندی هستند محتوای آن‌ها هم به‌راحتی قابل تسری نیست؛ زیرا روایاتی که سوارکاری زنان و سوار شدن بر اسب، الاغ و … را نهی کرده‌اند، علت خاص یعنی تهییج بیان شده که در رانندگی امروزی این مسئله رخ نمی‌دهد.

وی بیان کرد: مبنای حکم مراجع، یعنی مفسده‌ای را که می‌گویند، روایت عدم سوارکاری زنان به علت تهییج نیست؛ روایات بیان شده در خصوص سوارکاری اسب و تهییج و مسائل پزشکی و جسمانی است و این در حالی است که در همان بازه زمانی از مرکب‌های دیگر استفاده می‌شده و نهی‌ای هم در روایات نداریم.

اشکالات سندی روایات رانندگی زنان به عنوان علائم آخرالزمانی

روشن اظهار کرد: همچنین روایاتی که در مورد رانندگی زنان به عنوان علائم آخرالزمان مطرح شده است. به گفته محققان مهدوی اشکالات سندی دارد و نمی‌تواند مبنای استنباط حکم فقهی باشد.

وی با اشاره به واژگانی که مراجع در پاسخ به فتاوای رانندگی زنان بیان کرده‌اند، تصریح کرد: چند کلیدواژه مانند عدم مفسده و رعایت حجاب در فتاوا مطرح است که از روایت آخرالزمان و روایتی که در مورد تهییج است برداشت نمی‌شود؛ لذا مراجع بر نداشتن مسائل حاشیه‌ای و عدم مفسده تأکید کرده و فرموده‌اند اگر رانندگی مفسده نداشته باشد برای زنان جایز است و فتاوای آنان ناظر به اصل رانندگی نیست.

کمرنگی حضور عقل و مصلحت در فقه

روشن تأکید کرد: اصل پرداخت به فقه رانندگی ضروری است، اما شیوه‌های استنباط بسیار مهم است. همچنین متأسفانه حضور عقل و تجربه‌های عقلی و مصلحت در مسائل نوپدید فقهی کمرنگ است.

حجت‌الاسلام سخاوتیان در سخنانی مجدد با بیان اینکه عقل و مصلحت بسیار مهم است، ولی در اصل حکم نمی‌تواند مطرح باشد، ادامه داد: به عنوان نمونه شُرب خُمر حرام است، ولی برای فردی که دچار بیماری خاصی است و با شرب خمر درمان می‌شود می‌تواند مصلحت و عقل مطرح شود.

اضطرار؛ دلیل جواز رانندگی زنان

این استاد حوزه با بیان اینکه باید میان عقل ابزاری و عقلی که ائمه تعریف کرده‌اند خلط نکنیم به مسئله رانندگی زنان اشاره و اظهارکرد: نظر بنده این است که اصل رانندگی زنان اشکال دارد، ولی از روی ضرورت ناگزیر از آن هستیم بنابراین اگر خانمی حکم رانندگی را از نظر شرعی بپرسد می‌گوییم جایز است، ولی دلیل جواز آن، اضطرار است.

وی در مورد روایات مهدوی مرتبط با رانندگی زنان، ادامه داد: روایات آخرالزمان و روایتی از امام علی (ع) فرموده که رانندگی برای زن منجر به فجور می‌شود؛ یعنی مسائل آینده‌پژوهی رانندگی زنان را بیان کرده است.

سخاوتیان در پایان با بیان اینکه ممکن است گفته شود در گذشته، ماهیت سوارکاری با رانندگی امروز تفاوت دارد، گفت: با بررسی روایات به این نتیجه رسیده‌ایم که در روایات آخرالزمان سوار شدن زنان بر مرکب‌هایی از حدید به عنوان علائم ذکر شده و این روایات را نمی‌توان نادیده گرفت.ایکنا