شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم تأکید کرد: علاوه بر ادله لفظی در بحث فقهی حجاب ادله غیرلفظی مانند ارتکاز مسلمانان و اجماع فقها می‌تواند دلیل محکمی برای اثبات حجاب شرعی باشد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، مراسم آئین رونمایی از آثار جدید مرکز تحقیقات زن و خانواده به مناسبت هفته پژوهش با سخنرانی حجج‌اسلام والمسلمین بهجت پور، غروی، قائینی، زیبایی‌نژاد پنج‌شنبه گذشته در محل این مرکز برگزار و از سه جلد مجموعه حجاب پژوهشی شامل «پوشش زنان در زمان پیامبر(ص)»، «مروری بر مطالعات حجاب و زنان» و «افتا و مرجعیت» رونمایی شد.
در این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قائنی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و از اعضای شورای علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده در سخنانی به مباحث روش‌شناسی در استنباط احکام فقهی در خصوص حجاب و رد ادله مدعیات تشکیک در حجاب پرداخت و اظهارداشت: بحث حجاب، از مباحث فقهی قدیم است؛ ولی باید این مطلب را ذکر کرد که جوانب دیگری در این مساله وجود دارد؛ تصور من از برخی از شایعات این بود که گویا قرار است بر اساس اینکه این مساله از ناحیه ادله لفظی مورد ابهام است، کلیت این بحث را مورد تشکیک قرار دهند.
در مسائل فقه، جدای از ادله لفظیه بخشی از دلالت وجود دارد که این بخش مورد استنباط تفصیلی در اصول فقهی قرار نمی‌گیرد و اهمیت این بخش از ادله نسبت به دیگر ادله کمتر نیست؛ یعنی استناد به برخی ادله غیر لفظی در عدهای از مسائل به حدی بالا است که منشأ قطع فقیه به حکم مساله می‌شود تا جایی که فقیه را وارد می‌کند که ادله لفظیه را به خاطر دلیل غیر لفظی کنار بگذارد.
در بحث غسل جمعه، همه می‌دانند که این مساله از مستحبات غیر قابل تردید است؛ در این زمینه حتی یک روایت را پیدا نمی‌کنیم که حد آن غیر از وجوب باشد؛ با این خصوصیت و حتی با وجود قائلین به وجوب در بین فقها، بزرگانی چون صاحب جواهر تمام این ادله را به دلیل ارتکاز که حاکی از قطعیت حکم است حمل بر خلاف ظاهر یا عدم اخذ به ظاهر می‌کنند.
گاهی دلیل لفظی به گونه‌‌ای است که ادله لفظیه قطعیه را به دلیل غیرلفظی اعمال تغییر کنند؛ در مساله حجاب نیز بر خلاف برخی تحقیقاتی که به تشکیک اصل و حدود و احکام متعلق به آن منجر می‌شود، از جمله مواردی است که نمی‌توان دلیل غیر لفظی را کنار بگذاریم بلکه می‌تواند این ادله مبنای محکمی بر حکم حجاب و برخی احکام مرتبط به آن قرار بگیرد.
این مساله از ظرفیت‌هایی است که در این مساله وجود دارد؛ این مساله به صرف تشکیک در مساله از ناحیه برخی اشخاصی که احاطه‌‌ای به ادله قابل استناد ندارند ختم نمی‌شود و این افراد بر اساس یک ظهورات بدویه و برخی متون تصور می‌کنند که به حکم نهایی شرع و دست یافته‌اند، اینگونه نیست زیرا اجتهاد در این مسائل منوط به احاطه به شرع و ادله دستیابی به ادله شرعی است.
گزارشی از فعالیت‌های علمی و پژوهشی مرکز تحقیقات زن و خانواده
در این نشست، همچنین حجت‌الاسلام محمدرضا زیبایی نژاد، مدیر مرکز تحقیقات زن و خانواده گزارشی از فعالیت‌های پژوهشی این مرکز ارائه داد و گفت: در یک سال گذشته، کتب مختلف منتشر شده است؛ تصحیح کتاب اسدا الرغاب که تنها متن اجتهادی علمی است که توسط شیعیان نوشته شده است و آیت‌الله شبیری زنجانی استنادات زیادی به این اثر داشتند و به همین دلیل این کتاب تصحیح و منتشر شد.
کتاب زن، افتا و مرجعیت نیز از دیگر کتب این مجموعه است، در این عرصه به دنبال این مساله بودیم که مسیر حوزه علمیه خواهران در چه قالبی طرح ریزی می‌شود؛ این پروژه توسط حجت‌الاسلام سجادی انجام شد.
ترجمه کتاب سیاست خانواده از دیگر پروژه‌های این مجموعه بوده است؛ جریان خانواده در جریان جهانی به سمت لیبرالیزه شده سوق پیدا می‌کند؛ مساله دیگر، آن است که دیگر کشورها تا چه حد سیاست‌گذاری دارند و ما در چه جایگاهی هستیم؛ فایده دیگر این اثر آن است که می‌دانیم که چقدر از آثاری که در کشور ما تولید می‌شود کپی بدون زمینه از کشورهای دیگر است.
استفاده از تجربیات کشورهای دیگر لازم است ولی استفاده خام از تجربیات این تجربه را اضافه نخواهد کرد؛ این کتاب این بصیرت را به ما می‌دهد که خاستگاه مسایلی که مطرح می‌شود کجاست و چگونه آن‌ها را بومی‌سازی کنیم.
استارت یک پژوهش قوی در موضوع حجاب
بیش از چهار سال پیش یکی از محققین در موضوع حجاب متن بیش از ۱۰۰۰ صفحه‌‌ای نگاشت که مورد استقبال وسیعی قرار گرفت؛ در همان زمان یادداشت‌های انتقادی در نقد کارهای انجام شد؛ نویسنده کتاب دعوت به مناظره شد و به دلیل عدم حضور طرف مقابل یادداشت‌های دیگری نوشته شد.
در این عرصه یک شورای پژوهشی تشکیل شد و از اساتید برجسته سرفصل‌های پیشنهادی مشخص شد که به ۲۹ مورد رسید. این مقالات سفارش داده شد؛ تصور اولیه انجام این عرصه در مدت یک سال بود ولی از ۲۹ مقاله یک سری مقالات از کانال ارزیابی نگذشت؛ برخی به دلایل مختلف به حد انتشار نرسید؛ در نهایت بر اساس همین ۲۰ مقاله ویرایش اولیه قرار شد که منتشر شود.
امروزه سه جلد از این اثر منتشر شده است که یک جلد ناظر به فضای تاریخی عصر پیامبر است که شامل ۲۷۷ صفحه است؛ پوشش زنان در جامعه عرب و عوامل برهنگی زنان در عصر جاهلی، انواع و کارکرد پوشش زنان در صدر اسلام و دوران جاهلی، حریم جنسیتی در صدر اسلام و… از بخش‌های این کتاب هستند.
جلد دوم ناظر به مطالعات فقهی حجاب است که آیات و سنت اهل‌بیت(ع) در این عرصه انجام شده است؛ معنی شناسی خمار، حجاب شرعی در آیه ۳۱ نور، حکم فقهی پوشش زنان بر اساس آیه ۵۹ سوره احزاب، حجاب شرعی در روایات شیعی، ادله غیرلفظی حجاب غیر شرعی، پوشش زنان اهل‌بیت(ع) و حکم شرعی حجاب، آرای اهل سنت معاصر معصومان و… از دیگر بخش‌های این کتاب است.
جلد دیگر ناظر به مطالعات حجاب است که شامل بخش‌هایی چون مطالعات اهل سنت درباره حجاب، مروری بر خوانش‌های نو، مطالعات انتقادی در جهان اسلام، تحلیل دیدگاه فمینیست‌های اسلامی درباره حجاب از دیگر بخش‌های این کتاب است.
ترجمه جنسیت در زبان قرآن و ترجمه کتاب جایگاه خانواده و جنسیت در نظام تربیت رسمی با همکاری مرکز الحضاره منتشر شده است.
در این مقطع زمانی چند پروژه علمی پیگیری می‌شود؛ زن در نگاه اندیشمندان مسلمان از پروژه‌های بزرگ مرکز است که از جمله آرای علامه و شاگردان وی، فضای روشنفکری، فضای فمینیستی، نواعتزالیون و… را بررسی می‌کند که پس از انتشار این ۱۸ مقاله از منابع دکتری این درس خواهد بود.
در عرصه میدانی، در زلزله کرمانشاه فعالان این مرکز به بررسی این بحث پرداختند که آیا پدیده‌های اجتماعی می‌تواند برای ما دغدغه ایجاد کند؟ وقتی با میدان عمل فاصله داریم قطعاً نمی‌توانیم آن‌ها را به مفاهیم کاربردی تبدیل کنیم؛ در این عرصه نیز ۵ مقاله منتشر می‌شود.
رصد و آینده پژوهشی نیازهای دینی زنان با تأکید بر مسائل فقهی تا سال ۱۴۰۴
رصد و آینده پژوهشی تحولات سبک زندگی و نیازهای زنان در ایران و رصد و آینده پژوهشی نیازهای دینی زنان با تأکید بر مسائل فقهی تا سال ۱۴۰۴ پروژه دیگر در دست اقدام این مرکز است.
این مرکز به دنبال تشکیل حلقاتی از جمله حلقه حقوق و روابط بین‌الملل را شکل می‌دهند که جنسیت در اسناد و روابط بین‌الملل با تأکید بر سند توسعه پایدار، موضوع شناسی حقوق کودک و فراتحلیل پژوهش‌های ناظر به حجاب از دیگر فعالیت‌های جنبی این مرکز است.
بعضی از کارگاه‌های آموزشی نیز در این مرکز برگزار شده است؛ نخست کارگاه آشنایی با دیدگاه شیعی بود که با حضور بانوان انگلیسی انجام شد؛ آشنایی با اسناد بین‌المللی، کارگاه گونه شناسی و نقد فیلم و… از جمله این کارگاه است؛ انتشار دو فصلنامه جنسیت و خانواده که تاکنون ۹ شماره آن منتشر شده است از دیگر فعالیت این مرکز است.
فصلنامه حورا نیز با موضوعاتی چون بررسی سند ۲۰۳۰، سلامت جنسی و مقابله با خشونت علیه زنان و… از دیگر فعالیت‌های علمی و انتشاراتی مرکز است.
کتابخانه تخصصی این مرکز مهم‌ترین کتابخانه جنسیتی کشور است که شامل ۷۶۳۲ عنوان کتاب، ۲۱۳۰۰ مقاله علمی، ۳۷۰ پایان‌نامه، ۸۰۰۰ عنوان کتاب دیجیتال انگلیسی است.
عنوان‌بندی ۱۳ هزار روایت و آیات در موضوع زن و خانواده
برنامه نرم‌افزاری پایگاه آیات و روایات نیز ۱۳ هزار روایت و آیات شریفه‌‌ای که در موضوع زن و خانواده در ۳هزار موضوع عنوان‌بندی شده است؛ همچنین پایگاه نشست‌های علمی نیز در این مرکز وجود دارد؛ امسال ۲۸ نشست و کرسی علمی برگزار شد که بخشی از آن ناظر به موضوعات میدانی و نظری بود است.
۲۱ مقاله علمی توسط پژوهشگران در کنار فعالیت‌های رسمی مرکز منتشر شده است؛ این پژوهشکده جوان که پژوهشگران این مرکز به‌تازگی در این مسیر قرار گرفته‌اند بخشی از وقت خود را به ارتقای توانمندی در حوزه جنسیت و خانواده می‌گذرانند.
جلسه‌‌ای در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد که در این جلسه از کارشناسان حوزه زن و خانواده دعوت شد و پس از این جلسه حس شد که ضرورت دارد که جلسه اصحاب مطالعات زن و خانواده به شکل سالانه برگزار شود؛ امروزه مرکز تحقیقات زن و خانواده یک نهاد شناخته شده است و می‌تواند این جریان را توسعه دهد.
برای اولین بار در هفته پژوهش، پژوهشگر برتر نیز انتخاب می‌شود؛ طرح‌های پژوهشی مصوب، طرح‌های تفصیلی، اجرای طرح‌ها و ارائه مقالات در نشریات علمی پژوهشی نیز از جمله مؤلفه‌های انتخاب پژوهشگران است؛ از بین پژوهشگران کمیته‌‌ای تشکیل شد که رزومه‌ها بررسی شد و در نهایت سرکار خانم علاسوند حائز رتبه پژوهشگر برتر شد. از ویژگی خاص خانم علاسوند آن است که وی آثار علمی خود را به عرصه درگیری نقادانه وارد می‌کند و این مباحث را در مراکز مختلف عرضه می‌کند.
نقش روایات را به عنوان جریان تفصیل مجملات آیات باور داشته باشیم
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت پور مدیر حوزه‌های علمیه خواهران با تجلیل از فعالیت‌های علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده گفت: این مرکز در حال توسعه و دستیابی به مرجعیت در عرصه مطالعات زن و خانواده است که امیدواریم که این توسعه در مسیرها و فرصت‌های بهتری شکل بگیرد.
همیشه راه و فرصت برای توسعه وجود دارد و قطعاً با تلاشی که در ایران اسلامی رخ داد و نهضتی که اسلام را مجدداً در یک سطح عالی و تأثیرگذار مطرح کرد، دوستان به شدت مشتاق فهم و دشمنان به شدت هراسان و به دنبال شبهه پراکنی هستند و فرصت خوبی برای ما است که کارهای شایسته‌‌ای در این مسیر انجام دهیم.
تمام تلاش دشمن بر آن بود که ما را از مرز عفاف به سمت حجاب در حد یک نماد برای اسلامیت تنزل دهد و سپس تلاش کند که همین نماد را از ما بگیرد و نماد اسلامیت ما را مورد تردید قراردهد.
قرائن غیر لفظیه در فهم، مؤثر هستند؛ یکی از قرائن بسیار مهم، مساله تاریخ و فضای فرهنگی است که حول محور آیات شکل می‌گیرد و در آن فضا، مساله فهمیده می‌شود؛ آیه پوشش اسلامی به عنوان علامت مسلمانی در سوره احزاب نودمین آیه‌‌ای که بر پیامبر نازل شد قرار دارد و آیه مرتبط به پاکدامنی به وسیله تکمیل حجاب و اخفای زینت در سوره نور که صدوسومین سوره‌‌ای بود که بر ایشان نازل شد، تنزل یافت؛ دشمن، تلاش می‌کند که ابتدا حیا و عفت را از جامعه بگیرد و پس از اینکه هرج و مرج را ایجاد کرد سند مسلمانی را از ما می‌گیرد.
رصد دقیق این برنامه دشمن و دانستن میدان و تلاش برای متوقف کردن دشمن و اصلاح زخم‌ها و مشکلاتی که ایجاد شده است ضرورت دارد؛ در گفتمانی که جریان استکبار و تهاجم ایجاد کرده است، حتی در داخل و بین مسلمانان نیز کسانی هستند که از همان پایگاه ارزش‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهند که خطر بسیار بزرگی است. ممکن است کسی که از این پایگاه کار خود را انجام می‌دهد، خودش نیز متوجه نباشد که چه آبی به آسیاب دشمن می‌ریزد؛ به رغم همه توصیه‌هایی که مبنی بر صبر و عرضه نقد می‌شود ولی آن‌ها به احترامی که نظام به آن‌ها می‌گذارد توجه ندارند.
پژوهشی که ابعادی از مساله را ندیده است نتایج بدی به بار خواهد آورد؛ در تاریخ صدر اسلام اینگونه نبود که همه تحولات اجتماعی به سرعت و یک شبه محقق شود؛ زمانی که قرینه فرهنگی اجتماعی مربوط به حجاب را بررسی می‌کنیم باید ببینیم که این آیه در چه زمانی نازل شده است و پیوست فرهنگ اجتماعی آن چیست و در ادامه نقش روایات را به عنوان جریان تفصیل مجملات آیات باور داشته باشیم و نقش او را ببینیم و در نهایت فهم فقها از مجموعه کتاب و سنت را موضوع مطالعه قرار دهیم و قرائن اجتماعی و تاریخی و فرهنگی را ضمیمه کنیم تا به فهم حقیقت برسیم.
خوشبختانه این مرکز در فهم بحث حجاب به بحث تاریخی عصر پیامبر(ص) پرداخته و در بخش دوم به مسائل فقهی و در بخش سوم به ماندگاری این حکم در عصر حاضر و چالش‌های پیش رو پرداخته است.
اشتباهات تاریخی در امور دینی که در جامعه گسترش‌یافته به‌طور عالمانه‌ای تصحیح گردد
در ابتدای این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی استاد حوزه و محقق تاریخ اسلام در سخنانی به جایگاه پژوهش‌های دقیق تاریخی در زمینه فهم درست از مسائل مهم کلامی پرداخت و گفت: هشتم ماه جاری میلاد امام حسن عسکری(ع) ذکر شده است؛ دهم این ماه نیز به نام حضرت فاطمه معصومه(س) ثبت شده است که در تاریخ در قرن ۴ هجری به این مساله پرداخته شده است. در نسخه‌‌ای که در اختیار مرحوم علامه مجلسی قرارگرفته روز ۲۳ ذکر شده است ولی در تاریخ قم به مساله اقامت ۱۷ روزه حضرت معصومه(س) در قم اشاره دارد.
در اینجا چند اشتباه صورت گرفته است؛ اولین کسی که این اشتباه را مرتکب شده است مرحوم حاجی نوری طبرسی در مستدرک است؛ ایشان در ابواب عمره و… به دنبال روش فقها که زیارات را در ادامه حج عمره ذکرمی کردند، به بحث جایگاه زیارت حضرت معصومه(س) اشاره می‌کند.
ایشان پس از روایت به یک کتاب زیارات اشاره می‌کند؛ اصل روایتی که در عیون اخبار الرضا(ع) بیان می‌شود مشخص است؛ در کتاب زیارت پس از بحث جایگاه زیارت چند جمله دیگر آمده و تسبیح حضرت زهرا(س) برعکس بیان شده است؛ سپس حاجی نوری زیارت پیشنهادی ارائه می‌دهد و انشای خود را در ادامه حدیث ذکر می‌کند؛ برخی به همین دلیل بیان می‌کنند که تنها زیارت نامه‌‌ای که از معصوم(س) برای یک امامزاده ذکر شده است.
در اینجا اشتباه دیگری نیز امسال چند بار از رسانه‌ها تکرار شد که از حضرت معصومه به کوثر قرآن سخن گفته می‌شود؛ این درحالی است که حتی خود علامه در تفسیر سوره کوثر۲۰ قول نقل کرده‌اند که در هیچ‌کدام کوثر به نام حضرت زهرا(س) بیان نکرده است؛ بلکه منظور نسل کثیر طیب که از حضرت زهرا(س) است پس حضرت زهرا(س) منبع و منشأ کوثر است.
گفتنی است، پایان‌بخش این مراسم با رونمایی از کتاب‌های اخیر مرکز تحقیقات زن و خانواده و نیز تجلیل از پژوهشگر برتر این مرکز سرکار خانم دکتر فریبا علاسوند همراه بود.
