قالب وردپرس افزونه وردپرس
خانه / آخرین اخبار / «فقه و تمدن»؛ هفتمین مجله «شبکه اجتهاد» منتشر شد
مجله جدید «شبکه اجتهاد» با موضوع «فقه و تمدن» منتشر شد

«فقه و تمدن»؛ هفتمین مجله «شبکه اجتهاد» منتشر شد

نقش فقه در پی‌ریزی تمدن اسلامی، موضوعی است که نظرات متفاوتی درباره آن وجود دارد که هرکدام در جای خود، ارزشمند و قابل تأمل است. این مجله، تلاش می‌کند تا فضایی برای نگریستن به این نگاه‌ها در کنار یکدیگر فراهم آورد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، هفتمین مجله الکترونیکی «شبکه اجتهاد» در سال ۹۶ با عنوان «فقه و تمدن» در چهار محور «مفهوم شناسی تمدن اسلامی»، «نقش فقه درپی‌ریزی تمدن اسلامی»، «مأخذشناسی» و «معرفی مراکز»، با آثار و گفتاری خواندنی، قابل توجه و چالشی از صاحب‌نظران و اساتید مطرح حوزه و دانشگاه منتشر و بر روی این شبکه قرار گرفت.

 

محور «مفهوم شناسی تمدن اسلامی»

فقه تمدنی، بزرگ‌ترین ظرفیت تقریب مذاهب: حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، استاد حوزه و دانشگاه و مسئول مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی، در این گفتگو از جایگاه فقه تمدنی در تقریب مذاهب سخن گفته است. به باور رئیس پیشین دانشگاه مذاهب، فقه تمدنی، مهم‌ترین ظرفیت را در تقریب بین مذاهب دارد. عضو مجلس خبرگان رهبری معتقد است: هنوز به فقه تمدنی و جایگاه آن در تقریب، آن‌چنان‌که شایسته است، پرداخته نشده است.

فقه تمدنی، نیازمند روش جدیدی در اجتهاد نیست: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا، مدیر گروه «دانش‌های وابسته به فقه» در پژوهشکده فقه و حقوقِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم تا به حال، موفق به نگارش ده‌ها مقاله و کتاب پژوهشی شده است. او پیش از این، عضو هیئت‌علمی گروه فقه و اصول پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی بود و چند سالی ست که به پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ منتقل شده است. با این استاد حوزه و دانشگاه، از تفاوت‌های فقه حکومتی و فقه تمدنی و رابطه بین این دو سخن گفتیم. تفاوت‌های این دو مفهوم و دو عرصه نوپدید، برای بسیاری مجهول و نامشخص است، اما در این گفتگو، بخش‌هایی از این تفاوت روشن می‌شود.

پیشرفت‌های مسلمانان پس از قرن هفتم، متوقف شد: بحث از تمدن، در وهله اوّل، مستلزم شناخت تاریخ تمدن اسلامی است. حجت‌الاسلام والمسلمین محمد غفوری، مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه علوم و اندیشه، در این گفتگو در رابطه با تاریخ تمدن اسلامی و ادواری که بر تمدن اسلامی گذشته سخن گفته است. به باور وی، تمدن امری قهری و ناخودآگاه است که از تفکر و اندیشه برمی‌خیزد، بنابراین شناخت تمدن اسلامی نیز مرهون بررسی اندیشه اسلامی است.

ذات فقه، تمدن‌ ساز نیست!: حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، پژوهشگر حوزه علمیه قم و استادیار دانشکده علوم حدیث در این گفتگو از رابطه فقه و تمدن و نقشی که دانش فقه در پی‌ریزی تمدن اسلامی دارد، سخن می‌گوید. ایده‌های مهریزی در حوزه مسایل زنان، فقه و تمدن و برخی مباحث دیگر محل بحث و نزاع بوده است، از این رو «شبکه اجتهاد» بر آن شد تا موضوع فقه و تمدن را که این روزها محل نقد مهریزی است با وی به بحث بگذارد. چندی قبل بخش اول این گفتگو منتشر شد و اینک بخش دوم از فرارویتان می‌گذرد.

فقه تمدنی در عصر غیبت: حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی سعدی، عضو هیئت ‌علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در مقاله‌ای که در شماره ۳۴ فصلنامه مشرق موعود منتشر گردیده است، به بررسی نقش فقها در عصر غیبت و لزوم اقدام ایشان برای طرح‌ریزی فقه تمدنی و فقه نظام‌ساز در این عصر پرداخته است. در زیر، به بخش‌هایی از این مقاله مفصل اشاره می‌شود.

سه دیدگاه در نسبت فقه و تمدن: حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی مشکانی سبزواری، از پژوهشگران حوزه علمیه قم، در مقاله‌ای در شماره ۷۲ مجله فقه، به واکاوی نسبت فقه و تمدن می‌پردازد. در زیر، برشی از این مقاله ذکر می‌گردد. اصل این مقاله که با راهنمایی حجه‌الاسلام محسن الویری نگاشته شده، در شماره سوم فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی (تابستان ۱۳۹۰) منتشر گردیده است.

تمدن اسلامی، تنها تمدن شیعی نیست: حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، پژوهشگر قدیمی و پرکار حوزه علمیه قم و متخصص عرصه‌های مختلف فقه و حدیث است. او همچنین نظرات خاصی در رابطه با تمدن اسلامی دارد که کمی متفاوت با قرائت رسمی است. یادداشت او با عنوان فقه، مانع تمدن نشود؛ تمدن سازی‌اش به‌جای خود! واکنش‌های مختلفی را به‌دنبال داشت و همانگونه که در مقدمه آن آمده، دلایل تفصیلی مدعیات خود را در دو گفتگوی دیگر مطرح کرده است که تقدیم مخاطبان محترم خواهد شد.

ساختار موضوعی فقه تمدن اسلامی/ علی الهی خراسانی: با شکل‌گیری انقلاب اسلامی بر مبنای توسعه دین‌داری در تمام ساحت‌های زندگی بشر و سردادن نوید پایه‌ریزی تمدن اسلامی، اندیشه دینی خود را مواجه با تمدن نوین غرب و تعیین موضع‌گیری فکری در برابر آن دید. در منظومه اندیشه دینی، فقه اسلامی پس از تشکیل حکومت اسلامی، از زاویه فرد و رویکرد خُرد بیرون آمد و در مقیاس حکومت و اداره قرار گرفت؛ مقیاس کلان که فقه باید عهده‌دار آن باشد و نمی‌تواند عافیت‌طلبانه به گوشه عزلت نشیند و دین را در سطح مدیریت کلان نادیده گیرد و نیز محدود به فعل فرد نماید و فعل جامعه را به قرب الهی، جهت‌دهی ننماید.

محور «نقش فقه درپی‌ریزی تمدن اسلامی»

اعتقاد به انسداد، تمدن ساز نیست: بنا بر نظریه انسداد که راه فهم مطالب دین را مسدود می‌انگارد، آیا می‌توان بایسته‌های «تمدن اسلامی» را به دست آورد؟ به دیگر سخن، وقتی راه کشف منویات شارع مسدود است، چگونه می‌توان پی برد که آیا اساساً به دنبال تأسیس تمدن اسلامی بوده است یا نه؟ و اگر بوده، شاخصه و مختصات این تمدن چیست؟ این‌ها نکاتی بود که با آیت‌الله محمدعلی گرامی، از اساتید قدیمی و برجسته خارج فقه و اصول این حوزه، در میان گذاشتیم.

اگر فقه جوابگوی اداره اجتماع نبود، باید احتیاط کرد: اشکال مهمی که در باب فقه تمدن ساز، مطرح است، این است که آیا فقهی که تمام هم‌وغم خود را بر تنجیز و تعذیر گذاشته است، می‌تواند جامعه مسلمانان را به‌سوی تمدن و پیشرفت که از امور واقعی و غیرتعبدی هستند، برساند یا نه. حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قائینی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، از مدافعان فقه سنتی است. به باور وی، همین فقه موجود با همین رویکرد تنجیزی، تمدن پیشین مسلمانان را ساخته و بعدازاین هم خواهد ساخت.

استعمار غرب، مانع پیشرفت مسلمانان شد: حجت‌الاسلام والمسلمین ناصرالدین انصاری قمی، علاوه بر تدریس سطوح عالی در حوزه علمیه قم، از متخصصین عرصه تاریخ اسلامی نیز به شمار می‌آید. وی تاکنون چند کتاب و مقاله در همین زمینه منتشر کرده است. از وی، در مورد میزان تأثیرگذاری فقه اسلامی در دوران پیشرفت علمی مسلمانان پرسیدیم. او نیز در رابطه با دلایل اوج و فرود علمی مسلمانان و رابطه بین فقه و صنعت، نکات جالبی را بیان کرد که گفتگو با وی را خواندنی نمود.

فقها عصر پیشرفت، توهم «همه‌چیزدانی» نداشتند!: دکتر عبدالرحیم گواهی عضو هیئت مؤسس مرکز پژوهش‌های ادیان جهان و رئیس مرکز و رئیس شورای علمی این مرکز است. با او در مورد میزان تأثیرگذاری فقه در دوران پیشرفت مسلمانان گفتگو کردیم. او معتقد بود: فقه در دوران پیشرفت مسلمانان، تمامیت‌خواه نبود، بنابراین برای پیشرفت باید تمامیت‌خواهی را کنار گذاشت. او همچنین کارکرد حوزه‌های علمیه را منحصر در فقه و حتی علوم انسانی نمی‌داند. صراحت لهجه دکتر، گفتگو با وی را بیش ازآنچه تصور می‌کردیم، جذاب کرد.

عرفی شدن فقه، مذموم نیست: حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، زاده ۱۳۴۰ تهران است. نبوغ او وقتی بیشتر نمایان شد که در ۱۶ سالگی به دانشگاه وارد شد و در رشته فیزیک مشغول به تحصیل گردید. وی پس از وقوع انقلاب فرهنگی، وارد حوزه علمیه قم شد و تاکنون نیز در آن ماندگار شده است. او به مدت پانزده سال از دروس خارجی بزرگانی همچون آیات تبریزی، وحید خراسانی، شبیری زنجانی، هاشمی شاهرودی و جوادی آملی استفاده کرد و هم‌زمان تحصیلات دانشگاهی خود را نیز به پایان رساند و در رشته قرآن و حدیث، موفق به اخذ دکترا گردید. استاد خارج فقه حوزه علمیه قم، در این سال‌ها، ده‌ها کتاب و مقاله در موضوعات مختلف فقهی، حدیثی و قرآنی نگاشته است. همچنین چند سالی است که با راه‌اندازی مؤسسه فهیم، بیش از دویست کرسی نظریه‌پردازی و نقد را برگزار کرده است. با او از امکان رسیدن به فقه تمدنی با توجه به رویکرد فردگرایانه فقه موجود پرسیدیم.

رویکرد نص‌گرایانه، تنها راه رسیدن به تمدن اسلامی: حجت‌الاسلام والمسلمین محمد باقری شاهرودی، می‌توانست به‌سان هم‌دوره‌ای‌های خود، سال‌ها پیش تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کند، اما تقویت دوره سطح حوزه علمیه را مهم‌تر دید، لذا در این سال‌ها، هیچ‌گاه تدریس در دوره سطح را رها نکرد. از این استاد قدیمی حوزه علمیه قم، در مورد امکان نیل به تمدن اسلامی با رویکرد نص‌گرایانه موجود در فقه فعلی سخن گفتیم. این سؤال ازاین‌رو مطرح می‌شود که بسیاری معتقدند با رویکرد نص‌گرایانه به فقه و بدون توجه جدی به سیره فعلی عقلا، نیل به تمدن اسلامی ممکن نبوده و فقه موجود نمی‌تواند، تمدنی متناسب با نیازهای روز و قابل‌پذیرش توسط مردم را ارائه کند. او اما با این رویکرد مخالف است و گذر از نصوص را بیراهه‌ای می‌داند که هیچ‌گاه به تمدن اسلامی نمی‌رسد.

نص گرا بودن فقه را قبول ندارم: به باور برخی، تمدن در ذات خود، همسانی با شرایط روز را در بردارد، بنابراین با صرف تمسک به نصوص شرعی که متعلق به زمانی دور از زمان فعلی هستند، نمی‌توان تمدنی را برای امروز طرح‌ریزی کرد. این موضوع را با حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی، رئیس مرکز تخصصی آخوند خراسانی مشهد در میان گذاشتیم. او اما پیش‌فرض بحث، یعنی وجود رویکرد نص رایانه در فقه را به چالش کشید. استاد حوزه علمیه مشهد، فقه را دارای ادوار و تطورات مختلفی می‌داند که نص‌گرایی تنها یکی از آن ادوار است.

فقه فعلی، نه حکومتی است و نه تمدنی!: معنا و گستره فقه تمدنی به عنوانی اصطلاحی نوپدید، هنوز در میان متفکرین اسلامی، به‌روشنی تبیین نشده است. یکی از نکات ابهام در مفهوم این واژه، تفاوت آن با فقه حکومتی و نسبتش با این فقه است. دراین‌باره، با حجت‌الاسلام والمسلمین سید صادق علم‌الهدی، استاد سطوح عالی خارج حوزه علمیه قم گفتگو کردیم. عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین، فاصله فقه موجود تا فقه تمدنی را همانند فاصله فقه ظاهری با فقه واقعی می‌داند. به باور مدیر مدارس آیت‌الله لنگرودی، فقه کنونی بیشتر به آخرت مردم توجه کرده و به دنیایشان کمتر پرداخته است، بنابراین نمی‌توان از آن، انتظار تمدن‌سازی داشت.

داعش، زائیده تفکر جابری است: در رابطه با نگاه خاص جابری به خصوصیات جهان اسلام و الزامات تمدّن اسلامی، مقالات زیادی در نقد یا تأیید نگاشته شده است. یکی از این مقالات، مقاله‌ای است که دکتر محمود جنیدی جعفری، به نام «بررسی و نقد دیدگاه محمد عابد جابری درباره تشیع» نگاشته است. با وی در رابطه با نگاه جابری به مقوله تمدن اسلامی گفتگو کردیم.

چگونه جامعه فقه‌محور به تمدن اسلامی می‌رسد؟: دکتر عبدالرحیم گواهی، عضو هیئت مؤسس مرکز پژوهش‌های ادیان جهان و رئیس مرکز و رئیس شورای علمی این نهاد، در این یادداشت شفاهی، به تغییرات لازم در فقه برای تبدیل به فقه تمدن ساز، سخن می‌گوید.

تناقض‌نمای انسداد و تمدن اسلامی/ مصطفی درٌی: نظریه انسداد باب علم و علمی، از دیرباز مورد توجه اصولیان بوده است. بزرگانی همچون میرزای قمی و از میان متأخرین، آیات سید محمد روحانی و شبیری زنجانی را می‌توان از پیروان مشهور این نظریه برشمرد. بسیاری از قائلین به این نظریه البته از آنجا که جو غالب محافل فقهی و اصولی برخلاف آن است، از ابراز آن استنکاف می‌کنند. باری، با تشکیل حکومت اسلامی و کاربردی شدن هرچه بیشتر دانش‌های فقه و اصول‌فقه، به نظر می‌رسد هر روز طرفداران این نظریه افزون گردند.

فقه فردی و سراب «تمدن اسلامی»/ محمدرضا مُلایی: آیا پی ریزی تمدن اسلامی با نگاه فردگرایانه موجود به فقه ممکن است؟ رابطه جهان بینی و تمدن سازی چگونه تعریف می شود؟ علوم اسلامی موجود چه سهمی در ارائهٔ بُعد نرم‌افزاری برای تمدن اسلامی دارند؟ …

 

محور «مأخذشناسی»

نمایه مقالات فقه و تمدن: معرفی اجمالی مقالات: جایگاه مبانی و عناصر «فقه تمدن‌ساز» در مواجهه با جهانی‌سازی / بررسی تأثیر نظرات فقهی مرتبط با زنان بر تمدن ایرانی اسلامی/ نقش امام صادق (ع) در فرهنگ و تمدن اسلامی/ درآمدی بر نقش فقه عصر تشریع در بسترسازی تمدن اسلامی/ درآمدی بر مهم‌ترین مباحث اصول‌فقه تمدنی/ تأثیر جدایی فقه و اخلاق در ضعف فرهنگ اخلاقی در تمدن اسلامی/ درآمدی بر سنجش ظرفیت‌های تمدن‌سازی فقه/ فقه و تمدن‌سازی (ولایت‌فقیه و مدینه انتظار)/ فقه معطوف به تمدن/ درآمدی بر ظرفیت سنجی تمدنی آیات فقهی قرآن

 

محور «معرفی مراکز»

اندیشه تمدنی، صرفاً با کار علمی نهادینه نمی‌شود: مدیریت پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان، ابتدای سال ۱۳۹۵، با اخذ مجوز رسمی از وزارت علوم، به پژوهشکده اسلام تمدّنی، ارتقا یافت و به یکی از معدود مراکزی تبدیل شد که تخصّصا به مباحث علمی حول محور «اسلامی تمدّنی» می‌پردازد. با دکتر سید علیرضا واسعی، مدیر پژوهشکده و پژوهشگر قدیمی علوم اسلامی، از توفیقات و کاستی‌های پژوهشکده و برنامه‌های آن برای آینده سخن گفتیم.

برای فقه تمدنی، پروژه‌های ده‌ساله داریم: موسسه آموزشی پژوهشی مطالعات تمدن اسلامی (متا)، چند سال پیش، باهدف تولید محتوای نظری مطالعات تمدنی و تربیت نیروهایی در تراز انقلاب اسلامی و ترویج گفتمان تمدن سازی دینی، تأسیس شد. این مؤسسه تاکنون چندین دوره کلاس‌های آموزشی در حوزه تمدن اسلامی برگزار کرده و پژوهش‌های مختلفی را نیز در این حوزه رهبری کرده است. با حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدحسین متولی امامی، مسئول موسسه، در رابطه با فعالیت‌های متا در حوزه فقه تمدنی به گفت‌وگو نشستیم.

پژوهشگر تمدن اسلامی، بسیار کم یاب است: حجت‌الاسلام والمسلمین محمد غفوری مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعیِ در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه است. با او از تلاش‌های این گروه برای پی‌ریزی تمدن اسلامی و توفیقات و چالش‌های آن‌ها در این مسیر پرسیدیم.

طلاب را متفکر بار می‌آوریم: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی اکبرنژاد، مؤسس و مدیر مؤسسه‌ای است که نام «تمدن» سازی را برای خود انتخاب کرده است. مدیر مؤسسه فقاهت و تمدن‌سازی اسلامی، در این گفتگو از تلاش‌های خود و مؤسسه تحت مدیریتش، برای رسیدن به تمدن اسلامی با محوریت فقه سخن می‌گوید.

علاقه‌مندان می‌توانند برای مشاهده مجله «فقه و تمدن» اینجا کلیک کنند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Real Time Web Analytics