شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نخستین شماره دوفصلنامه «نظام ولائی» با مقالاتی از احمد رهدار، سید صمصامالدین قوامی، ذبیح‌الله نعیمیان، مهدی عبداللهی، محسن اصغری، عباسعلی مشکانی سبزواری و سنا خلف حیاوی منتشر شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین شماره دوفصلنامه «نظام ولائی»، با هدف تولید و ترویج اندیشه و علم در حوزه فقه سیاسی، نظام سیاسی و حکومت اسلامی (ولایت فقیه)، به همت موسسه اندیشه تمدنی اسلام و با سردبیری حجت‌الاسلام دکتر ذبیح‌الله نعیمیان با اخذ مجوز از وزارت ارشاد راه اندازی شد.
«ولایت فقیه به مثابه تئوری برای عمل اجتماعی ـ سیاسی به قلم احمد رهدار»، «مناسبات فقه حکومتی و مردمسالاری دینی نوشته عباسعلی مشکانی سبزواری»، «مدیریت امام خامنهای حفظهالله (محور اول: وظائف مبنائی مدیر) اثر سید صمصامالدین قوامی» و «بنیاد «مدیریت تمدّنی دانش» در افق «توسعه عقلانیت دینی» به نگارش ذبیح‌الله نعیمیان» از مقالات اولین شماره این دوفصلنامه است.
همچنین، «فقه نظام؛ نرمافزار گذار از تمدن غربی به تمدن نوین اسلامی نوشته مهدی عبداللهی»، «درآمدی بر فقه سرپرستی از دیدگاه آیت‌الله میرباقری اثر سنا خلف حیاوی» و «کرامت انسانی مبنای انسان شناختی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به قلم محسن اصغری» از دیگر مقالات این شماره می‌باشد.
در ادامه نیم‌نگاهی خواهیم داشت به محتوای مقالات اولین شماره دوفصلنامه «نظام ولائی» که خوانندگان می‌توانند با استفاده از لینک پایانی، متن کامل مقاله را دانلود نمایند.
ولایت فقیه به مثابه تئوری برای عمل اجتماعی ـ سیاسی
نویسنده: احمد رهدار، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
از زمانی که حضرت امام(ره) «تئوری ولایت فقیه» را به مثابه یک تئوری عمل سیاسی در برابر تئوری‌های موجودِ عمدتاً غربی مطرح کردند، صاحب‌نظران زیادی از عالمان اسلامی، اعم از شیعه و سنّی و نیز اندیشمندان دانشگاهی ایرانی و خارجی، درباره آن به اظهار نظر پرداخته‌اند، که توجه به نکات ذیل در خصوص این اظهار نظرات حائز اهمیت است:
الف) همه کسانی که درباره تئوری ولایت فقیه به قضاوت نشسته‌اند ـ اعم از موافقان و مخالفان آن را به درستی در قامت یک «تئوری» دیده‌اند. به عبارت دیگر، هیچ صاحب‌نظری در «تئوری» بودن آن، هم به لحاظ ساختار و هم به لحاظ محتوا، تردید نکرده است. این بدین معنی است که تئوری ولایت فقیه نه فقط یک «نظر»، بلکه یک «نظریه» است. این در حالی است که بسیاری از تئوری‌های سیاسی ادعا شده، به دلیل نواقص ساختاری ـ محتوایی‌شان تنها یک «نظر» هستند نه «نظریه».
ب) در میان عالمان اسلامی، حتی کسانی که مخالف تئوری ولایت فقیه بوده‌اند، در مقایسه با سایر تئوری‌های سیاسی اسلامی از جمله خلافت، امارت و سلطنت اسلامی آن را تئوری متکامل‌تری یافته‌اند. تردید‌ها و اشکالات این عالمان بیش‌تر بر پایه نوعی بینش اجتهادی است که حداکثر «نظارت فقهی» و نه «حکومت فقهی» را جایز می‌شمارد. به عبارت دیگر، اگر حتی این عالمان نیز حسب بینش اجتهادی‌شان به حکومت فقهی قائل می‌بودند، بعید نبود که تئوری ولایت فقیه را بهترین تئوری موجود می‌دانستند.
ج) به لحاظ واقعیت تاریخی، بسیاری از نقدهایی که از جانب عالمان دینی و روشن‌فکران دانشگاهی به تئوری ولایت فقیه وارد شده، بیش از آن‌که ناظر به «مشروعیت» آن باشد، ناظر به «کارآمدی» آن می‌باشد. به عبارت دیگر، تبیین نظری تئوری ولایت فقیه طی یک فرایند تاریخی نسبتاً طولانی در فقه استدلالی شیعه، چنان دقیق و مستدل صورت گرفته که معدود اشکالات و ایرادهای تخصصی به آن، هرگز نتوانسته‌اند توجه نظری صاحب‌نظران را به غیر آن معطوف دارد.
د) بیش‌تر اظهار نظرات و ایراداتی که از جانب غربی‌ها به تئوری ولایت فقیه وارد شده، بیش از آن‌که «محتوای نقد» داشته باشند، «صورت نقد» دارند. به عبارت دیگر، نویسندگان غربی کم‌تر در تئوری ولایت فقیه به مثابه یک تئوری «تأمل» داشته‌اند، بلکه آن‌ها تنها در چارچوب مناسبات دیپلماسی در خصوص آن «عمل» کرده‌‌اند؛ تا جایی که می‌توان گفت نقد غرب به تئوری ولایت فقیه، بیش از آن‌که ناشی از تأمل در گزاره‌های آن باشد، ناشی از بررسی نتایج عینی و عملی آن بوده است. دانلود مقاله
مناسبات فقه حکومتی و مردمسالاری دینی
نویسنده: عباسعلی مشکانی سبزواری، پژوهشگر حوزوی- دکتری فقه سیاسی
مقاله حاضر در صدد است به تبیین نسبت فقه حکومتی و مردمسالاری دینی بپردازد. بدین منظور طیّ چندین نکته به صورت گام به گام به اصل موضوع نزدیک و به تبیین آن پرداخته است. در نکته اول به تبیین تفاوت الگوی مردمسالاری غربی با الگوی مردمسالاری دینی و اسلامی پرداخته است. در نکته دوم با تکیه بر تفاوت دو الگوی پیش گفته در حوزه مبانی انسانشناختی، تبیین تفاوتهای جایگاه و حقوق انسان در این هر دو الگو را در دستور کار قرار داده است. نکته سوم به بررسی حقوق دوسویه مردم (انسان) در الگوی مردمسالاری دینی اهتمام ورزیده و نکته چهارم فقه اسلامی را به عنوان سامانه تبیین و تعیین حقوق و تکالیف انسانی (مکلفین) قلمداد نموده است. نکته پنجم تلاش می‌کند خاستگاه مردمسالاری دینی را نگرش حکومتی به اسلام و معارف اسلامی معرفی نماید و به دنبال آن با پشتوانه قرار دادن نکته چهارم و پنجم، در نکته ششم به ضرورت تولید فقه حکومتی برای نظام مردم سالار دینی استدلال مینماید. پیش فرض نکته ششم این است که سامانه و نرم افزار تعیین حق و تکلیف در دو فضای حکومت دینی و حکومت غیر دینی متفاوت است. بر این اساس سامانه تبیین و تعیین حق و تکلیف در حکومت غیر دینی «فقه و فقاهت فردی»، و سامانه تبیین و تعیین حق و تکلیف در حکومت دینی «فقه و فقاهت حکومتی» قلمداد شده است. در تکمله نکته ششم، تحلیل جامعه شناختی مدعای مطرح شده در این نکته ارائه گردیده است. در پایان نیز به نکاتی درباره چیستی و چرایی فقه حکومتی از منظر رهبری معظم انقلاب اشارتی رفته است. دانلود مقاله
مدیریت امام خامنهای حفظهالله (محور اول: وظائف مبنائی مدیر)
نویسنده: سید صمصامالدین قوامی، مدرس خارج فقهالاداره حوزه علمیه قم
یکی از راههای بررسی و تبیین مدیریت اسلامی و ارائه الگوی تراز مدیریت اسلامی، کاوش در سیره مدیریتی رهبران دینی جامعه و حکومت اسلامی است. مقاله حاضر در صدد است با کاوش در سیره مدیریتی امام خامنهای، اصول و مبانی رهبری در سیره مدیریتی ایشان را رصد و تبیین نماید.
تبیین نظریه و الگوی مدیریت اسلامی، بایستی مبتنی بر محورهای چهارگانه مدیریت از قرار ذیل باشد: ۱) وظائف مبنایی مدیر(محور نظم)، ۲) مدیریت منابع انسانی (محور رشد)، ۳) مدیریت رفتار سازمانی (محور انگیزش)، ۴) مدیریت فرهنگ سازمانی(محور معنویت).
مقاله حاضر به بررسی و تبیین محور اول (وظائف مبنائی مدیر) پرداخته و این مهم را به صورت تطبیقی در سیره مدیریتی امام خامنهای مورد کاوش قرار داده است. محورهای بعدی در پژوهشها پسینی و در شمارههای بعدی این مجله ارائه خواهد شد.
حول محور اول، پنج بخش مورد بحث قرار میگیرد: برنامهریزی، سازماندهی، نظارت و هماهنگی و تصمیمگیری. ذیل هر کدام از بخش‌های پنجگانه نیز زیرشاخههای متعددی قابل بحث است. در پژوهش حاضر، این بخش‌های پنجگانه بر سبک و سیره مدیریتی امام خامنهای تطبیق شده و در انتهای هر بخش نیز اصول مربوطه در الگوی مدیریتی ایشان رصد شده است. دانلود مقاله
بنیاد «مدیریت تمدّنی دانش» در افق «توسعه عقلانیت دینی»
نویسنده: ذبیح‌الله نعیمیان، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم
مقاله حاضر، اندیشه پراگماتیسم را در تنافی با عقلانیت دینی محسوب می‌کند که در ذات خود از ویژگی مبناگرایی برخوردار است و با نگاهی به برخی از معانی علم دینی، تلاش می‌کند زمینه مدیریت تمدّنی دانش را در افق توسعه عقلانیت دینی مورد تأمل قرار دهد. امری که حاکمیت علوم مدرن غربی را در تنافی با این مقوله می‌داند. این مقاله، تلاش مؤثر برای تکوین مفاهیم علمی ـ به تناسب موضوعات ـ در چارچوب عقلانیت دینی و سپس تکوین روش‌شناسی متعالیه به مثابه الگوی استعلایی مدیریت تمدّنی دانش را مورد تأمل قرار می‌دهد. دانلود مقاله
فقه نظام؛ نرمافزار گذار از تمدن غربی به تمدن نوین اسلامی
نویسنده: مهدی عبداللهی، پژوهشگر سطح سه حوزه علمیه قم
انقلاب اسلامی برای وصول به «تمدن نوین اسلامی» مسیری به سوی ظهور و تحقق «حیات طیبه» را طی می‌کند. بر این اساس لازم است به منظور تبیین این مسیر و الزامات آن، مختصات، نسبت، رابطه سه پدیده «تمدن اسلامی»، «تمدن غرب» و «حیات طیبه» مورد تدقیق قرار گرفته، چیستی، چرایی و چگونگی تحقق تمدن اسلامی بررسی شود. اگر تحلیلهای موجود در رابطه با تمدن غرب، عبارت از «غربپذیری»، «غربگریزی»، «غربگزینی» باشد؛ شاید بتوان تحلیل این نوشته را «غربگذری» نامید. این دیدگاه بر اساس دو اصل «اضطرار» و «استحاله»، تمدن نوین اسلامی را پدیدهای برای گذار از تمدن غرب و نیل به حیات طیبه میشمرد که اولاً بهرهمندی از تمدن غرب را در حد اضطرار می‌داند و ثانیاً میبایست در همان حد، با رویکرد استحاله به شاخصههای حیات طیبه و نهایتاً اضمحلال تمدن غرب نزدیک شد. فقه نیز متناسب با این تعریف، اولاً به کشف نظامات مطلوب حیات طیبه در منابع وحیانی، و ثانیاً به راهبری در برنامهریزی استحاله نظامات موجود در نظامات مطلوب میپردازد. لازم به ذکر است این نوشتار، به عنوان یکی از مبانی «فقه جامع نظام ولایی» و قطعهای از قطعات پازل آن بحث، زمینه فقاهتی جامع با هدف اقامه دین در جامعه را فراهم میآورد و در اینجا تنها به فقاهت مبتنی بر درک صحیح از تمدن نوین اسلامی و نسبت آن با حیات طیبه و تمدن غرب، اشاره میگردد. دانلود مقاله
درآمدی بر فقه سرپرستی از دیدگاه آیت‌الله میرباقری
نویسنده: سنا خلف حیاوی، پژوهشگر سطح سه حوزه علمیه الزهرا(س)
«فقه حکومتی» که یکی از مباحث اصلی در حوزه فلسفه فقه و نگرشی کل‌نگر و مبتنی بر دیدگاه حداکثری از دین است. فقه حکومتی، به‌مثابه یک روش و رویکرد در مقابل فقه فردمحور به شمار می‌رود و وصفی عام و حاکم بر تمامی ابواب فقه است؛ بدین معنا که فقیه در مقام استنباط احکام شرعی، اجرای احکام در بستر نظام حکومتی اسلامی را به‌عنوان نهاد اداره جامعه، مدنظر قرار می‌دهد. نکته مهمی که در بحث فقه حکومتی باید مورد دقت قرار گیرد، چیستی و ماهیت این شاخه از معرفت دینی است. فقه حکومتی چیست؟ و چه اوصاف و ویژگیهایی دارد؟ در اینباره نظرات و دیدگاه‌های مختلفی مطرح است. مقاله حاضر تلاش می‌کند مروری بر این دیدگاهها داشته و در نهایت رویکرد آیت‌الله سید محمد مهدی میرباقری، با عنوان «فقه سرپرستی» را تحلیل و تبیین نماید. دانلود مقاله
کرامت انسانی مبنای انسان شناختی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
نویسنده: محسن اصغری، پژوهشگر حوزوی و دانش آموخته حوزه علمیه قم
مسأله این پژوهش بررسی رابطه کرامت انسانی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است. رهاورد پژوهش نیز این است که توجه به کرامت انسانی از عناصر ماهوی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت می‌باشد. در پیشرفت مطلوب لحاظ ساحتهای مادی و معنوی، استعدادهای فطری، طبیعی و غریزی انسان بایسته است و غفلت از ساحتهای فوق آثار زیانباری مانند از خود بیگانگی انسان، انحطاط اخلاقی، تحقیر و اسارت ملتهای عقب نگه داشته شده، تخریب محیط زیست، شکاف طبقاتی و ناامنی بینالمللی را داشته است در الگوی پیشرفت، رفاه مبتنی بر مناسبات اراده آزاد انسانی برساخته بر کرامت انسانی مطلوب و مشروع است و تنظیم مناسبات کریمانه فقط با استعانت از عقل و وحی انسان شناس میسر است. در الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی ثروت، قدرت، لذت جنبه ابزاری داشته هدف غایی کمال حقیقی انسان است و ایران به عنوان ظرف این پیشرفت و الگوی پیشرفت اسلامی مظروف آن و ویژگیهای ایرانی مانند غیرت دینی، خردورزی، حق طلبی، انسجام ملی، منابع طبیعی و انسانی مستعد و موقعیت استراتژیکی جهانی، منطقهای بستر پیشرفت بوده و مؤلفههای آن خرد محوری، اخلاق محوری، عدالت محوری، استکبار ستیزی و امنیت محوری در حوزه ملی و بینالمللی و شاخصهای این الگو را می‌توان در التزام عملی به احکام دینی درنهاد فقاهت، نهاد خانواده، قداست جهاد و شهادت، استقرار حاکمیت دینی، صلح گرایی، حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه، تکریم عقل و حکمت و تفسیر صحیح از زهد و دنیا در حوزههای سیاسی اجتماعی فرهنگی و بینالمللی بر شمرد. دانلود مقاله
علاقمندان جهت انتشار مقالات و یادداشت‌های سیاسی-فقهی خود، می‌توانند مطالب خود را از طریق صفحه دوفصلنامه در ایتا @andishetamadoni ارسال فرمایند.
