چرا کشف حجاب، هشت سال به تأخیر افتاد؟

اختصاصی شبکه اجتهاد: رضاشاه پس از به دست گرفتن قدرت، سیاستی را در دستور کار خود قرار دارد که مبتنی بر مدرن‌ سازی جامعه و مذهب‌زدایی بود؛ لذا برای جلوگیری از موانعی که سد راه اجرای این سیاست‌ها بود، کوشید تا موقعیت و نفوذ روحانیت را در میان مردم تضعیف کند. ‌یکی از ترفندهای وی کشف حجاب زنان و بی بند و باری در جامعه بود. جریان کشف‌ حجاب پیش از آن‌که زمینه‌های داخلی داشته باشد، دارای ریشه خارجی بود. ‌در حقیقت تأثیرگذاری فرهنگ و آداب‌ورسوم غربی به اسم تجددخواهی در میان ایرانیان خصوصاً در میان آن‌هایی که هر چند برای مدتی کوتاه افکار و زندگی غربی را تجربه کرده بودند، در ایجاد زمینه و پیشبرد این جریان تأثیر عمده‌ای داشت. به بهانه سالروز درگذشت آیت‌الله محمدتقی بافقی یزدی به گوشه از زندگی وی و نقش وی در مقابله با کشف حجاب توسط دولت رضاشاه می‌پردازیم:

آغاز حیات آیت‌الله بافقی یزدی

آیت‌الله محمدتقی بافقی در سال ۱۲۹۲ قمری در بافق از توابع استان یزد متولد شد. پدرش، محمدباقر از تجار یزد بود. آیت‌الله بافقی ابتدا نزد پدر خود به تعلیم و تربیت پرداخت و پس از فراگیری مقدمات دینی، برای تکمیل تحصیلات، عازم یزد شد. طی ۱۴ سال اقامت در یزد در مدرسۀ مصلی نزد اساتید آن سامان از جمله سید علی مدرس یزدی ملقب به «لب خندقی» به تحصیل فقه و اصول پرداخت و در نزد او از آثار میرزای قمی نیز بهره‌های فراوانی برد.

مرحوم بافقی در سال ۱۳۲۰ قمری در نجف برای فراگیری فقه، اصول، تفسیر و حدیث از آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، سید محمدکاظم یزدی و میرزا حسین نوری بهره گرفت و رهسپار کربلا شد. در کربلا نزد سید احمد موسوی کربلایی اخلاق و عرفان آموخت و از ملا حسینقلی دره جزینی همدانی بهره برد. کرامات متعددی از وی در منابع مختلف ذکر شده که از آن میان می‌توان به دیدار با امام عصر (ع)، طی الارض و پیش گویی اشاره کرد.

آیت‌الله بافقی پس از چندین سال تحصیل در نجف در سال ۱۳۳۷ قمری به ایران بازگشت. سه سال پس از اقامت در قم، در نامه‌ای به آیت‌الله عبدالکریم حائری از وی خواست تا از اراک به قم آمده و حوزه‌ای علمی بنا گذارد. دو ماه پس از ورود شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم، آیت الله بافقی بر تأسیس این حوزه اصرار ورزید که سرانجام با تشویق‌ها و پیگیرهای او، آیت‌الله حائری به تأسیس حوزه اقدام ورزید. آیت‌الله بافقی از مشاوران عبدالکریم حائری به شمار می‌رفت. در ادارۀ امور حوزه با شیخ عبدالکریم حائری همکاری داشت و در مقام خزانه‌دار آیت‌الله عبدالکریم حائری، شهریۀ علما و طلاب را پرداخت می‌کرد و گاه به هنگام غیبت شیخ عبدالکریم حائری به جای او به امامت جماعت می ایستاد.

تالیفات و سایر فعالیت‌ها مرحوم بافقی یزدی

مرحوم بافقی با تلاش جمعی از فضلا، مستدرک الوسائل میرزا حسین نوری را تصحیح کرد. ایشان شاگردان متعددی داشت از جمله آیت‌الله سیدمحمدرضا طاهایی میبدی و سید ابوالحسن حائری زاده که در اخلاق از وی بهره بردند.

آیت‌الله بافقی طی دوران تحصیل در نجف با سرمایۀ شخصی خود یک مغازۀ عطاری به راه انداخت و به فعالیت در این حرفه مشغول شد. رفتار نیک وی با مشتریان باعث شد تا در خوش رفتاری و زهد بلند آوازه گردد اما پس از مدت کوتاهی سرمایه و مغازه‌اش را از دست داد. انجام ریاضات معنوی یکی دیگر از برنامه‌های او بود که هر صبح پنجشنبه پیاده از نجف به کربلا می‌رفت، شب را در حرم امام حسین‌(ع) احیا می‌داشت و صبح روز جمعه پیاده به نجف بازمی‌گشت.

برخورد مرحوم بافقی با سلطنت رضاشاه

مهم‌ترین و چشم‌گیرترین ویژگی مرحوم حاج شیخ محمدتقی بافقی یزدی، شهامت، صلابت و تعهد او در فریضه امر به معروف و نهی از منکر بود. او در مقابله با سیاست‌های دولت، به گوشزدهای شفاهی قانع نبود و با وجود این که سراسر کشور را خفقان گرفته بود، با نوشتن نامه‌های تند و صریح به رضا خان، او را از اعمال زشت و منکر برحذر می‌داشت. مرحوم بافقی در این نامه‌ها، حتی کوچک‌ترین تعارفات معمول و احترام‌های رسمی را در مورد رضاخان رعایت نمی‌کرد.

دولت رضا خان، اعلامیه‌ای در قم منتشر کرد که در آن، امر به معروف و نهی از منکر ممنوع شده بود. انتشار این اعلامیه، واکنش شدید علما و مردم را در پی داشت. مرحوم حاج شیخ محمدتقی بافقی، به محض آگاهی از مضمون اطلاعیه، عده‌ای از بازاریان و اهالی شهر را در صحن مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام جمع کرد و به ایراد سخن پرداخت. او با بیان اهمیت حیاتی امر به معروف و نهی از منکر، بر این که اجرای آن بر هر فردی به ویژه علما و طلاب واجب است و هیچ کس حق ندارد از اجرای آن جلوگیری کند، تاکید نمود. او هم‌چنین دولت وقت را، دولتی جابر، ظالم و جاهل خواند و حکومت رضا شاه را حکومت فراعنه نامید. پس از انجام این سخنرانی، دولت عقب‌نشینی کرد و دستور داد اعلامیه را جمع کنند.

برخورد مرحوم بافقی با کشف حجاب در حرم حضرت معصومه(س)

زائران بسیاری به قم در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۴۶ قمری رفته بودند تا هنگام تحویل سال، در کنار قبر حضرت معصومه علیهاالسلام باشند. آن روز، همسر شاه و چندتن از همراهانش نیز بدون حجاب در حرم حاضر شده بودند و با آن سر و وضع نامناسب، بسیار جلب نظر می‌کردند. وقتی شیخ بافقی از این جریان آگاهی یافت، یکی از شاگردان خود را فرستاد تا آنها را امر به معروف کند، ولی همسر شاه هیچ اعتنایی نکرد. از همین روی، شیخ محمدتقی خود نزد خانواده دربار رفت و سخت به آنان اعتراض نمود و اخطار کرد که یا حجابشان را درست کنند یا از حرم خارج شوند. همسرشاه به خانه تولیت حرم رفت و این واقعه را به تهران خبر داد. طولی نکشید که رضاخان با گارد نظامی به قم رسید، با چکمه وارد صحن حرم مطهر شد، شیخ بافقی را مورد ضرب و شتم قرار داد و به تهران برد.

واقعه کتک خوردن مرحوم بافقی در قم و به دست شاه، زمانی اتفاق افتاد که رضاخان حوزه‌های علمیه اصفهان، مشهد و شهرهای دیگر را تعطیل نموده و بسیاری از رجال علمی و دینی را زندان و تبعید کرده یا به شهادت رسانده بود؛ بنابراین، وقتی جریان قم پیش آمد، با هتک حرمت حرم حضرت معصومه علیهاالسلام و ضرب و شتم طلاب جوار حرم و شیخ بافقی و دستگیری او، منتظر واکنش تندی از حوزه علمیه قم بود تا بهانه‌ای برای نابودی کامل آن به دست آورد، اما مرحوم آیت‌الله حائری با منع مردم از گفتگو و مذاکره در مورد واقعه دستگیری مرحوم بافقی، این ترفند شاه را خنثی نمود و بهانه‌ای به دست او نداد.

عملکرد مرحوم آیت‌الله محمدتقی بافقی یزدی، سبب اختلال در سیاست های ضد اسلامی رضاخان و تغییراتی مفید در شیوه زندگی مردم می‌شد. وی در حقیقت امر به معروف را به معنای واقعی خود احیا می‌کرد. برخی محققان، واکنش تند مرحوم بافقی به حضور خانواده بی‌حجاب دربار در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام را سبب هشت سال تأخیر در کشف حجاب می‌دانند. هم‌چنین تلاش‌های او در زمینه امر به معروف و نهی از منکر، مردم را از برخی گناهان و کارهای حرام باز می‌داشت. برای مثال، او توانسته بود از گشودن مشروب فروشی‌ها در قم جلوگیری کند.

وفات مرحوم بافقی

مرحوم محمدتقی بافقی، در سال ۱۳۶۵ قمری در ۷۲ سالگی در شهر ری از دنیا رفت و در جوار حرم حضرت معصومه علیهاالسلام در مقبره مرحوم آیت‌الله حائری یزدی دفن گردید.