«کنفرانس وحدت اسلامی» در امتداد مسیر تاریخی خود موفق خواهد بود؟/ بهمن دهستانی

شبکه اجتهاد: بیش از سه دهه است ایران اسلامی در هفته وحدت که از دوازدهم تا هفدهم ماه ربیع الأول و ایام میلاد رسول اکرم(ص) برگزار‌‌ می‌شود شاهد برگزاری گردهمایی‌هایی با عنوان کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی با حضور و مشارکت علماء، اندیشمندان و صاحب‌نظران و فعالان جهان اسلام است.

به دنبال نام‌گذاری ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول به‌عنوان هفته وحدت توسط حضرت امام خمینی(ره)، اولین کنفرانس وحدت اسلامی در سال ۱۳۶۵ برگزار شد. تا سال ۱۳۶۹ یعنی تا دوره چهارم، این کنفرانس توسط سازمان تبلیغات اسلامی برگزار می‌شد که مقالات انتشار یافته آن به قلم شخصیت‌های برجسته هنوز خواندنی است.

با تشکیل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در سال ۱۳۶۹ شمسی با ابتکار و دستور رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت ‌آیت‌الله خامنه‌ای، برگزاری کنفرانس‌های سالانه وحدت اسلامی وارد مرحله تازه‌‌ای شد و نوآوری‌ها و رهاوردهای تازه را در سطح جهان اسلام به ارمغان آورد.

تا پیش از برگزاری کنفرانس‌های وحدت در ایران، جهان اسلام گردهمایی‌ها و اجتماعات متعدد و متنوعی را به‌منظور پیگیری آرمان وحدت اسلامی و تقریب مذاهب تجربه کرده است که هر کدام دارای ویژگی‌های در خور بررسی هستند.

با فروپاشی خلافت عثمانی به‌عنوان آخرین و فراگیرترین دولت اسلامی حاکم بر سرزمین‌های گسترده در آسیا و اروپا و حتی آفریقا و آغاز دوران استعمار اروپا، جهان اسلام گرفتار انحطاط کم‌سابقه‌ای شد و دوره‌‌ای از درخودماندگی و برآمدن عقب‌ماندگی‌ها جوامع اسلامی را در برگرفت.

منصب خلافت پیامبر(ص) که در نزد بخش بزرگی از مسلمانان امتداد سنت و حکومت رسول خدا(ص) تلقی‌‌ می‌شد نماد اجرای قوانین شریعت محمدی(ص) و حیات اسلام در سرزمین‌های اسلامی بود.

حکومت یا امپراتوری عثمانی نیز که بالغ بر دو قرن خود را جانشینان پیامبر(ص) عنوان می‌کردند در پی جنگ‌های پیاپی با دولت‌های نوین اروپایی و نیز انحطاط داخلی به‌شدت ضعیف شده بود و سیطره خود را بر قلمروی تحت حاکمیتش را از دست‌‌ می‌داد تا آنجا که در جنگ جهانی اول با امپراتوری آلمان متحد شد با این امید که از این طریق بتواند قدرت خود را بازیابی نماید و مانع از افول خود شود.

عثمانی در جریان جنگ جهانی اول در اوج مشکلات خود قرار گرفت و با شورش حکومت‌های محلی در مناطق مختلف مانند شبه جزیره عربستان و حجاز و روی کارآمدن وهابیت مواجه شد که تأثیر فراوانی در تضعیف خلافت عثمانی داشت.

متقابلاً جوامع شیعه تحت حاکمیت عثمانی که افول این خلافت سنی را ضربه به پیکر جامعه اسلامی و استیلای دول کفر بر حیات مسلمین‌‌ می‌دانستند با رهبری علمای نجف به دفاع از آن در برابر استعمار غربی پرداختند.

با این وجود در سال‌های جنگ جهانی اول، دولت خلافت عثمانی سرکوب‌های شدیدی همزمان بر ضد اقوام و مردم سرزمین‌های خود اعمال می‌کرد که بر مخالفت و نفرت مسلمانان از آن دامن‌‌ می‌زد و همگان پایان آن را انتظار‌‌ می‌کشیدند.

در نهایت دول پیروز اروپایی در جنگ جهانی اول، قلمروی عثمانی در جهان اسلام را در توافق‌نامه‌‌ای موسوم به سایکس–پیکو میان یکدیگر تقسیم کردند و آخرین خلافت اسلامی منقرض شد.

با این وجود خلفای عثمانی در ادوار متأخر حکومت خود برای پیشگیری از تجزیه و زوال حکومت و سرزمین‌های اسلامی به دنبال نوعی وحدت اسلامی و اجتماع علمای مسلمان بودند و سعی می‌کردند در این مسیر از چهره‌های برجسته اسلامی برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند.

دعوت از سید جمال‌الدین اسدآبادی به استانبول پایتخت عثمانی توسط خلیفه وقت در این راستا ارزیابی‌‌ می‌شود.

سید جمال‌الدین اسدآبادی را باید بنیان‌گذار اجتماعات و گردهمایی‌ها میان متفکران امت اسلام به شمار آورد. گرچه اقدامات او شامل کنفرانس‌های پرتعداد‌‌ نمی‌شد اما تشکیل هم‌اندیشی‌های متعدد در ایران و مصر و هند و افغانستان و پاکستان و حجاز و عراق را دنبال می‌کرد.

همزمان برخی دولت‌های تازه استقلال یافته در جهان اسلام که سودای رهبری جوامع اسلامی را داشتند نیز برگزاری کنفرانس‌های اسلامی را در دستور کار قرار دادند.

آل سعود که تازه بر مکه و مدینه و شبه جزیره عربستان سیطره یافته و از خلافت عثمانی جدا شده بود با دعوت از برخی رهبران و اندیشمندان امت اسلامی به مناسک حج، کنفرانس مکه را با سود جستن از علاقه و عشق جوامع به قبله مسلمین پایه گذاشت. بعد از سعودی نیز کشورهای اسلامی دیگر همچون مصر و پاکستان و اندونزی و الجزایر و کویت و امارات و قطر و عراق و فلسطین هر کدام سعی در ترتیب کنفرانس‌هایی با موضوع وحدت داشتند.

در جریان اشغال فلسطین و مهاجرت یهودیان با حمایت بریتانیا به این سرزمین مفتی قدس کنفرانسی را در این رابطه برگزار کرد که با دعوت و حضور علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء مرجع بزرگ شیعه از نجف از ماندگارترین کنفرانس‌های وحدت اسلامی در نیمه قرن بیستم بوده است.

با تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی با محوریت رسیدگی به وضعیت مسجدالأقصی و قدس اشغالی در سال ۱۹۶۹م، مقوله گردهمایی‌های وحدت به یک نهاد معتبر اسلامی تبدیل شد و بزرگ‌ترین سازمان جهان اسلام نام یافت و بعد از آن در اشکال مختلف و با موضوعات مصوب از طرف کشورهای عضو تا به امروز ادامه دارد.

با پیروزی انقلاب اسلامی و گسترش بیداری اسلامی در جهان اسلام به رهبری امام خمینی(ره)، نظام اسلامی ایران روح و خون تازه به‌ پیکره آرمان وحدت اسلامی بخشید و با عرضه ابتکارات تازه‌‌ای کنفرانس‌های وحدت را به کانونی برای خودباوری و مقاومت و رشد فکری و معنوی جهان اسلام تبدیل کرد.

سی و چهارمین دوره کنفرانس وحدت اسلامی در حالی با مشارکت صاحب‌نظران از ۴۷ کشور جهان و ارائه ۱۶۷ سخنرانی برگزار‌‌ می‌شود که امتداد و ادامه‌‌ای از یک آرمان تاریخی است که در صورت پردازش و اجرای صحیح و غنی و کاربردی و تکیه بر تجارب و رفع آسیب‌های گذشته‌‌ می‌تواند در حل بسیاری از چالش‌های مسلمان مؤثر واقع شود.

“همکاری‌های اسلامی در مواجهه با مصائب و بلایا” موضوع محوری امسال کنفرانس وحدت اسلامی اعلام شده است تا بتواند مرحمی الهام گرفته از آموزه‌های اسلامی بر ابتلای بزرگ قرن حاضر باشد.

امید‌‌ می‌رود انتخاب موضوع مناسب در سال جاری برای سی و چهارمین کنفرانس وحدت اسلامی به تعمیق حرکت تاریخی کنفرانس اسلامی کمک کند و گامی برای تحقق وحدت اسلامی حول مشکلات عینی مسلمانان باشد. (منتشر شده در خبرگزاری رضوی)