شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
ایکنا: نشست «تحلیل سیر نزولی آیات قرآن درباره زنان با تأکید بر جایگاه مدیریتی زنان» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، مدرس حوزه و دانشگاه، شکوه نوابی‌نژاد، رئیس انجمن مطالعات زنان و صدر اعظم نوری، رئیس کمیته علمی شورای راهبردی زنان فرهیخته دانشگاه آزاد اسلامی در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
قرائت قرآن آغازگر این برنامه بود که به همت شورای راهبردی زنان فرهیخه دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری انجمن علمی مطالعات زنان برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهریزی در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه متون دینی در متن زندگی شکل گرفته است، گفت: یکسری آموزه‌های انتزاعی نیستند و در ۲۳ سالی که دوره رسالت پیامبر(ص) بوده آیات با همین قاعده نازل شده‌اند. احادیث هم بحث‌های انتزاعی نیست و در متن زندگی مردم شکل گرفته است. برای همین آیات به مکی و مدنی تقسیم شده است. می‌گویند اگر می‌خواهید آیات را بهتر بفهمید باید با شأن نزولشان آشنا شوید.
وی افزود: درک شرایط آن روزگار برای فه آیه‌ها یک اصل مهم است. نکته دیگر در مورد آیات قرآن که محدود است، این سیر نشان می‌دهد که قرآن از چه چیزی شروع می‌کند. این سیر از نظر مدل هدایت و دغدغه‌ها می‌تواند برای فهم بهتر به ما کمک کند. بررسی سیر نزول آیات اهمیت را نشان می‌دهد.
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حدود ۳۵۰ آیه درباره مسائل زنان است، گفت: این تعداد از آیات در ۶۴ سوره آمده است. در همه سال‌های رسالت پیامبر(ص)، آیات مربوط به زنان نازل شده است. در بعضی سال‌ها کمتر و بعضی از سال‌ها بیشتر است.
قدیمی‌ترین مطلب در مورد زنان در قرآن در سوره قلم آمده است
وی به تعداد آیاتی که در سال‌های مختلف درباره زنان نازل شده است، اشاره و عنوان کرد: در سال اول، در ۵ سوره ۸ آیه نازل شده است. قدیمی‌ترین مطلب در سوره «قلم» آمده است.
مهریزی با بیان اینکه برخی آیات راجع به دختران و برخی آیات راجع به پسران نازل شده‌اند، اظهار کرد: در مورد پسران در برخی جاها مذمت شده است اما در مورد دختران، مصداق‌هایی که در قرآن ذکر شده‌اند قابل مذمت نیستند.
وی گفت: آیه مربوط به زنده به گور کردن دختران در سال اول نازل شده است. مصداق دخترکشی زیاد نبوده اما آنقدر زشت بوده که قرآن به این شکل آن را مذمت می‌کند.
این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: در سال دوم در ۴ سوره راجع به زنان مطالبی آمده است؛ اولین آن سوره نجم است. در سوره عروج فرموده می‌شود که آزار زنان و مردان مؤمن کیفر برابر دارد. در سال سوم در ۲ سوره ۵ آیه آمده است. در سال چهارم در ۴ سوره ۲۳ آیه آمده است؛ یکی مسئله داستان حضرت مریم(س) که به تفصیل بیان شده است. قرآن ذکر می‌کند که مادر نذر می‌کند یعنی مادر اختیاردار فرزند است. وقتی پدرش زنده بود مادرش او را نذر راه خدا کرده بود. در داستان حر هم می‌خوانیم که امام حسین(ع) به او می‌فرماید: تو همانطور که مادرت نامت را حر گذاشت آزاده‌ای.
تغییر تدریجی دیدگاه‌ها نسبت به زن
وی افزود: این نکات در سال چهارم بعثت است؛ یعنی قرآن در حال عوض کردن دیدگاه است. در همان سال چهارم در سوره فاطر به زوجیت اشاره می‌فرماید. در سوره فرقان نیز در دعای عبادالرحمن آمده است که خدایا همسران ما را چشم‌روشنی ما در دنیا و آخرت قرار بده.
مهریزی عنوان کرد: در سال پنجم در سه سوره ۱۷ آیه آمده است. در سال ششم، در سه سوره ۳۲ آیه مربوط به زن است. داستان همسر فرعون در اینجا مطرح می‌شود که زن صالحی است. داستان دختران شعیب هم مطرح می‌شود. در همین سال داستان سبا است. در سوره نمل هیچ نقطه کوری در نقل داستان بلقیس نیست. خداوند در حال تغییر ذهن‌ها و نگاه‌هاست.
وی گفت: از بعد از سال ششم داستان زن لوط را ذکر می‌کند. در سال هفتم در دو سوره ۲۱ آیه است و داستان حضرت یوسف(ع) مطرح می‌شود. در این سوره عزیز مصر می‌گوید براستی که مکر زنان بزرگ است، در جایی دیگر نیز خداوند می‌فرماید: مکر شیطان ضعیف است. این دو را با هم مقایسه می‌کنند و نتیجه می‌گیرند که مکر زنان از شیطان قوی‌تر است در حالیکه این مقایسه درست نیست چون در سوره یوسف، آن سخنی که گفته می‌شود از قول عزیز مصر که فرد ظالمی بوده و حضرت یوسف(ع) را به ناحق به زندان می‌افکند نقل شده است.
این مدرس حوزه و دانشگاه عنوان کرد: در سال نهم در پنج سوره و ۱۴ آیه در مورد زنان مطالبی فرموده شده است. بحث نیکی و احسان به پدر و مادر مطرح می‌شود راجع به فرزندان هم آیاتی آمده است. در سال دهم در سه سوره ۸ آیه آمده است. داستان آفرینش زن و مرد را بیان می‌فرماید. در سوره زخرف تعبیرهای تندی است، به طور مثال وقتی خبردار می‌شدند که دختردار شده‌اند چهره‌شان از خشم سیاه می‌شده، بعد در مورد سختی‌هایی که مادر در بارداری تحمل می‌کند اشاره می‌شود.
وی ادامه داد: در سال یازدهم ۱۴ آیه در ۴ سوره آمده است. در سوره ذاریات همسران حضرت ابراهیم(ع) را مطرح می‌کند، بعد داستان موسی و خضر است که برای آن پسر چون پدر و مادرش صالح بودند آن کار را کردیم. در سال دوازدهم، سه سوره و ۷ آیه آمده است. همسر ذکریا مطرح می‌شود و در سوره مؤمنون مذمت پسران در کنار مال بیان می‌شود. در سوره رم فلسفه ازدواج بیان می‌شود. این مسئله درست در سال آخری که در مکه هستند بیان می‌شود. بعد از آن به مدینه هجرت می‌کنند. بعد از آن وارد دوره ۱۰ ساله مدینه می‌شویم که قوانین و مقررات خانواده در آنجا نازل می‌شود.
مهریزی اظهار کرد: در سال اول هجرت در سوره بقره ۲۹ آیه راجع به زنان است. در ابتدا بحث خلقت آدم و حوا مطرح می‌شود. عادت ماهیانه زنان مطرح می‌شود که آن را جریان طبیعی معرفی می‌کند که زن در این ایام با رنج و درد همراه است. بحث ازدواج مطرح می‌شود که با زنان مشرک ازدواج نکنند. چون یک جامعه جدیدی شکل می‌گیرد سؤال‌ها و بحث‌هایش جدی‌تر است. قوانین، مقررات و احکام ازدواج و طلاق مطرح می‌شود.
متعه الطلاق چیست؟
وی با اشاره به بحث متعه الطلاق، گفت: اگر مردی زنش را طلاق داد بحثی علاوه بر مهریه است. قرآن می‌فرماید وقتی زن را طلاق دادید تجهیزش کنید که بتواند زندگی مستقلی تشکیل دهد. امر مستقلی از مهریه است. می‌فرماید آن‌ها را برخوردار کنید. وقتی جدا شدید در جامعه‌ای که زن برخوردار نیست او را برخوردار کنید.
این مدرس حوزه و دانشگاه عنوان کرد: در سال دوم هجرت، یک سوره و یک آیه است. بحث عام است که می‌گوید فرزندانتان فتنه هستند. در سال سوم هجرت یک سوره و ۱۵ آیه آمده است، آیه مباهله مطرح می‌شود که در آن بحث جنسیتی هم هست. در سوره آل عمران می‌فرماید: هر زن و مردی که کار خوبی انجام دهند آن کار نزد خداوند محفوظ است. در سال چهارم هجرت در سوره احزاب، آیات زیادی داریم. بحث پوشش و جلباب مطرح می‌شود. بحث زنان و مردان مؤمن و زنان و مردان منافق مطرح می‌شود.
وی گفت: در سال پنجم هجرت سوره آل عمران است که در ۳۴ آیه، مسائل مفصلی مطرح می‌شود. مطرح می‌شود که زن و مرد از یک فطرت آفریده شده‌اند. خانواده‌ای که خداوند ذکر می‌فرماید خانواده تک همسری است. سهم زنان و مردان از کسب و کار مطرح می‌شود.
مهریزی اظهار کرد: در سال هفتم در دو سوره ۱۹ آیه نازل شده است. در سال هشتم ۱۶ آیه و بیشتر بحث‌های قیامت است. راجع به همسران پیامبر(ص) نیز مطالبی آمده است. قرآن وقتی می‌خواهد الگویی ذکر کند مریم و آسیه را ذکر می‌کند، مریم(س) که پدر نداشت، آسیه(س) هم که شوهرش ادعای خدایی می‌کرد.
وی ادامه داد: در سال نهم هجرت، در سه سوره ۱۱ آیه آمده است. در مورد حد سرقت زنان و مردان مطالبی آمده است. در سال دهم ۷ ایه در سوره توبه مطرح می‌شود. نکته قابل توجه این است که سوره توبه از سوره‌هایی است که سال آخر نازل شده است. فرموده می‌شود که زنان و مردان مؤمن نسبت به هم ولایت دارند و بحث امر به معروف و نهی از منکر مطرح می‌شود. امر به معروف و نهی از منکر به فرد ماهیت می‌دهد. این پایگاه هویت فردی را قرآن در آیات مختلف می‌فرماید.
مدیریت زنان در قرآن
مهریزی در مورد آیات مربوط به بحث مدیریتی زنان، گفت: این آیات در سه حوزه است؛ مدیریت خانواده، مدیریت مسائل اجتماعی و مدیریت حوزه سیاسی. در حوزه خانواده مریم(س) که پدر ندارد و از خودش رفع تهمت می‌کند. در حوزه خانواده، مادر و خواهر حضرت موسی(ع) هستند که زنده بودن و امنیت موسی(ع) را مدیریت می‌کنند به این معنا که از موانع به نفع خود استفاده می‌کنند. در حوزه مدیریت اجتماعی دختران شعیب هستند که برای پدرشان پیشکار پیدا می‌کنند و خودشان شغل دارند. در حوزه مدیریت سیاسی داستان بلقیس است که کشور خودش را با عاقبت‌اندیشی از تهاجم حفظ می‌کند.
