شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: زکات فِطره یا فِطریه از واجبات مالی اسلام است که در روز عید فطر پرداخت می‌شود. از آنجایی که در آستانه‌ی حلول ماه شوال و عید سعید فطر قرار داریم، سؤالاتی درباره‌ی تعیین مقدار زکات فطره، نحوه‌ی پرداخت آن و نیز برخی مسائل دیگر مطرح است که به مهم‌ترین آنها، منطبق بر فتوای مراجع معظم تقلید می‌پردازیم.
کلیک کنید: احکام و آداب مربوط به پرداخت فطریه
کلیک کنید: مبلغ زکات فطره ۱۴۰۲ مطابق با نظر مراجع تقلید
کلیک کنید: مبلغ کفاره و سایر وجوهات شرعی دفاتر مراجع تقلید در سال ۱۴٠۲
۱: پرداخت زکات فطره چه زمانی است؟
کسی که نماز عید فطر می‌خواند، بنابراحتیاط واجب باید فطره راپیش از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
۲: اگر کسی زکات فطره را تا اذان ظهر روز عید کنار نگذارد و یا پرداخت نکند وظیفه‌اش چیست؟
همه مراجع: اگر موقعى که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد احتیاط واجب آن است که بعداً بدون این که نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.
آیات بهجت، زنجانی: احتیاط مستحبّ آن است که بعداً قضا کند، ولى أظهر این است که زکات فطره دیگر بر او واجب نیست ولى معصیت کرده است. (مساله ۲۰۳۱رساله ۱۳ مرجع)
۳: اگر فطرۀ انسان بر کسى واجب باشد و او فطره را ندهد آیا بر خود انسان واجب می‌شود؟
همه مراجع (آیات امام خمینی، خامنه‌ای، فاضل، سبحانی، نوری وحید، مظاهری: اگر فطرۀ انسان بر کسى واجب باشد و او فطره را ندهد بر خود انسان واجب نیست پرداخت کند.
آیات گلپایگانى، صافى: مگر آن که شخص غنى (بی‌نیاز) که زکاتش بردیگری واجب شده نان‌خور فقیر باشد که در این صورت احتیاط لازم آن است که غنى فطرۀ خود را بدهد.
آیات مکارم سیستانی: احتیاط واجب آن است که اگر مى‌تواند خودش پرداخت کند مثلا اگر شوهر زکات فطره زن را نمی‌دهد اما زن توان مالی دارد به احتیاط واجب خودش پرداخت کند.
۴: آیا کسی که فطره او بر دیگری واجب است مثلا فطره میهمان بر میزبان و میهمان خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط می‌شود؟
همه مراجع تقلید: کسی که فطریه اوبر دیگری واجب است مثلا (فطریه زن برشوهر) اگر خودش فطریه را پرداخت کند، از کسی که فطریه بر او واجب شده ساقط نمی‌شود مگر اینکه با اذن و نیت او پرداخت کند مثلا زن با اذن وبه نیت شوهر پرداخت کند.
۵: میزان زکات فطره برای هر نفر چه مقدار است؟
مقدار زکات فطره را برای کسی که می‌خواهد گندم یا برنج پرداخت کندبرای هر نفر سه کیلوگرم می‌باشد.
۶: آیا میتوان زکات فطره را به پدر و مادر و برادر و خواهر و اقوام پرداخت کرد؟
زکات فطره را نمی‌توان به کسانی که واجب النفقه (کسانی که مخارج آنها شرعا بر انسان واجب است) انسان هستند مانند پدر و مادر و فرزندان پرداخت کرد اما پرداخت زکات فطره به برادر و خواهر و اقوام فقیر اشکال ندارد.
۷: پرداخت زکات فطره غیرسادات به سادات چه حکمی دارد؟
غیرسادات نمی‌توانند زکات فطره خود را به سادات فقیر پرداخت کنند اما سادات می‌توانند زکات فطره خود را به سادات یاغیرسادات فقیر پرداخت کنند.
۸: آیا فطریه مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر بر مهمان وارد می‌شود برمیزبان واجب است؟
آیات امام خمینی، خامنه‌ای، فاضل، مکارم، مظاهری، وحید زنجانی: با یک شب [مهمان] نان خور حساب نمی‌شود و فطریه میهمان یک شبه بر عهده خودش می‌باشد اما اگر قصد دارد مثلا سه شب نزد صاحبخانه بماند و قبل از غروب شب عید فطر بر صاحبخانه وارد شود، در اینصورت فطریه اش برعهده‌ی صاحبخانه می‌باشد.
آیات بهجت، نوری، گلپایگانی، صافی، اراکی: اگر [مهمان] پیش از مغرب وارد شود و بگویند امشب نان او را داده – هرچند نان خور حساب نشود- [بر میزبان] واجب است.
آیت‌الله تبریزی: اگر مهمان غذا می‌خورد و می‌رود [فطره‌اش] بر عهده خودش می‌باشد ولی اگر نان خور حساب شود یعنی آن شب یا چند روز آنجا می‌ماند بر میزبان است. استفتائات جدید، ج۲، س ۶۸۳
آیت‌الله سبحانی: فطره مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و عرفا نان خور [میزبان] حساب می‌شود بر [میزبان] واجب است.
۹: اگر میهمان بعد از غروب شب عید فطر بر صاحبخانه وارد شود آیا زکات فطره‌اش بر صاحبخانه است؟
آیات امام خمینی، خامنه‌ای، مکارم، فاضل، مظاهری، نوری وحید خراسانی: فطره مهمانی که بعد از غروب شب عید فطر وارد می‌شود، بر صاحبخانه واجب نیست، اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
آیات خوئی، سیستانی و تبریزی: اگر آن شب را آنجا می‌خوابد و غذا آنجا می‌خورد بنابر احتیاط واجب برعهده‌ی صاحب خانه است.
۱۰: زکات فطره برای فرزندی که قبل از غروب شب عید بدنیا نیامده است چه حکمی دارد؟
پرداخت زکات فطره برای جنینی که قبل از غروب شب عید فطر متولد نشده واجب نیست اما اگر جنین قبل از غروب آفتاب شب عید فطر یاهنگام غروب متولد شده زکات فطره اش واجب است.
۱۱: پرداخت فطریه سربازها و دانشجوها برچه کسی واجب است؟
آیات خامنه ای، سیستانی، گلپایگانی، مکارم، صافی، فاضل: فطریه (سربازها و دانشجوها) بر دولت واجب نیست و اگرنان خور کسی مانند پدر می‌باشند پدر باید پرداخت کند و اگر نان خور کسی نیست و مخارج سالش را خود تامین می‌کند باید پرداخت کند.
آیت‌الله وحید خراسانی: بنابراحتیاط هم خودش بدهد هم دولت.
۱۲: پرداخت فطریه زندانیها بر چه کسی واجب است؟
آیات بهجت، فاضل، سیستانی، تبریزی، صافی: اگر خودشان تمکن مالی دارند و فقیر نیستند برخودشان واجب است و اگر توان مالی ندارند و نان خور کسی مانند خانواده‌اش می‌باشد آنها باید پرداخت کنند و اگر نان خور کسی هم نیست و فقیر است ساقط است.
آیت‌الله علوی گرگانی: فطره زندانیها به عهده دولت است، گرچه خود آنها بدهند شایسته است.
آیت‌الله مکارم: فطره زندانیها بر عهده دولت نیست، و پرداخت آن برخودشان هم واجب نیست اگرچه خود آنها پرداخت کنند، شایسته است.
۱۳: مصرف زکات فطره در چه مواردی است؟
آیات امام خمینی، خوئی، بهجت، فاضل، زنجانی، نوریف مظاهری، اراکی: اگر زکات فطریه را به یکى از این موارد مصرف زکات (مثل بدهکارى که نمى‌تواند قرض خود را پرداخت کند، کارهایى که منفعت عمومى دینى دارد مانند ساخت مدرسه و مسجد، مسافرى که در سفر درمانده شده است) برسانند کافى است هرچند احتیاط مستحب آن است که فطره را فقط به فقراى شیعه بدهند.
آیات خامنه‌ای، صافی، گلپایگانی، مکارم، وحید سیستانی سبحانی: زکات فطره را بنا بر احتیاط واجب باید فقط به فقرا داد و منظور، فقراى شیعه است که درآمدشان کافی به مخارجشان نیست و زکات را در مورد معصیت مصرف نکنند.
۱۴: پرداخت زکات فطره برای صرف تعمیر مسجد حسینیه مدارس چه حکمی دارد؟
آیات امام خمینی، بهجت، فاضل، خوئی، زنجانی، مظاهری: پرداخت زکات فطره برای صرف تعمیر مسجد حسینیه مدارس اشکال ندارد هرچند مستحب است به فقرای شیعه پرداخت شود.
آیات خامنه‌ای، صافی، گلپایگانی، مکارم، وحید، سیستانی سبحانی: پرداخت زکات فطره برای صرف تعمیر مسجد حسینیه مدارس اشکال دارد و بنا بر احتیاط واجب باید فقط به فقرا داد.
۱۵: خارج کردن فطریه ازشهر خود چه حکمی دارد؟
همه مراجع (غیر از آیات زنجانی، سبحانی وب هجت): در صورتى که زکات فطره را از مال خود جدا کرده باشد اگر در محلّ خودش مستحقّ پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را بجاى دیگر نبرد و اگر بجاى دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
آیات زنجانی، سبحانی و بهجت: می تواند زکات فطره به شهر دیگر ببرد هرچند احتیاط مستحب این است بیرون نبرد.
۱۶: پرداخت زکات فطره به فقیر معصیت کار چه حمکی دارد؟
همه مراجع: احتیاط واجب آن است که به شراب‌خوار و بى‌نماز و کسى که آشکارا معصیت مى‌کند زکات فطره ندهند.
آیت‌الله اراکی: پرداخت زکات به او اشکال ندارد هرچند بنابر احتیاط مستحب به کسى که آشکارا معصیت مى‌کند زکات فطره ندهند.
آیت‌الله بهجت: به قدر ضروریات خود و خانواده‌اش مى‌شود داد.
۱۷: اگر در وقت وجوب پرداخت زکات پول ندارد آیا قرض کردن برای پرداخت زکات فطره اش لازم است؟
همه مراجع: اگرگندم یا برنج در منزل دارد باید کنار بگذارد یا بفقیر پرداخت کند و اگر این مقدار ندارد و با قرض کردن و مانند آن بتواند زکات فطره را بدهد به طورى که نظم امور او بر هم نخورد و قرض کردن برای او سخت نباشد، بنا بر احتیاط واجب باید قرض کرده وزکات فطره را بدهد.
۱۸: اگر کسی فراموش کرده و زکات فطره رانپردازید، حکم آن چیست؟
همه مراجع: اگر فراموش کرده و زکات فطره را نپرداخته‌اید، از شما ساقط نمى‌‌شود و واجب است آن را ـ بدون نیت ادا یا قضا ـ جدا کرده و بفقیری بپردازید.
۱۹: آیا میتوان بجای پرداخت زکات فطره برای فقیر کالا و جنس خرید؟
همه مراجع: نمی توان بجای پرداخت زکات فطره برای فقیر اجناس خرید و باید پول یا همان گندم یا برنج رابه ازای هر نفر ۳کیلوگرم پرداخت کرد مگر اینکه از آن فقیر اجازه یا وکالت در خرید جنس را بگیرید.
۲۰: اگر پول زکات فطره با پولهاى دیگر مخلوط شود تکلیف چیست؟
چنانچه مقدار زکات فطره معلوم باشد با رجوع به حاکم شرع و اذن او آن مقدار را از پولها جدا کرده و به مصرف زکات فطره صرف مى‌کنند استفتائات جدید (تبریزى)، ج۲، ص: ۱۴۵
۲۱: آیا شخص مکلف مى‌تواند زکات فطره‌اى را که جدا کرده و کنار گذاشته است، به پول دیگر یا چیز دیگرى تبدیل کند؟
همه مراجع: شخص مکلف نمى‌تواند زکات فطره‌اى را که جدا کرده و کنار گذاشته است، به پول دیگر یا چیز دیگرى تبدیل کندوباید همان را پرداخت کند.
آیت‌الله بهجت: اگر به نحوى است که مستحقین راضى هستند، جایز است. استفتائات (بهجت)، ج۲، ص: ۵۰۵
۲۲: باتوجه به اینکه تبدیل زکات فطره جایز نیست آیا میتوان پول زکات فطره را به حساب فقیر واریز کرد؟
همه مراجع تقلید: واریز کردن به‌حساب فقیر جایز نیست مگر اینکه از فقیر برای قبض کردن و گرفتن این زکات وکالت بگیرد و بعد از وکالت گرفتن همان پول یا پول دیگر را به حساب فقیر پرداخت کنید.
آیت‌الله بهجت: اگر به نحوى است که مستحقین راضى هستند، جایز است. استفتائات (بهجت)، ج۲، ص: ۵۰۵
۲۳: آیا جایز است زکات فطره را به عنوان هدیه، به خویشاوندان آبرومند و مستحق داد؟
همه مراجع تقلید: مى‌تواند زکات فطره را به عنوان هدیه بدهد و لازم نیست به او بگوید زکات فطره است؛ ولى باید در نیت قصد زکات کند.
۲۴: آیا میتوان زکات فطره را به صندوق کمیته امداد یا موسسات دیگر پرداخت کرد؟
آیات: خامنه‌ای، صافی، گلپایگانی، مکارم، وحید، سیستانی، سبحانی: زکات فطره بنابراحتیاط واجب باید به فقرای شیعه اثنی عشری برسد و مکلّف باید آنچه را تحت عنوان زکات فطره به اینگونه سازمان‌ها و مؤسسات می‌دهد یقین کند که بدون کم و زیاد در مورد مصرف، (فقیر شیعه اثنی عشری) صرف شده و الا ذمّه‌اش برئ نمی‌شود. پس برای هر کس این یقین حاصل شود، اشکال ندارد، مثلاً کسی که زکات فطره می‌دهد و سید نیست باید یقین کند که به مصرف فقیر غیر سید رسیده، نه سید و نه مدرسه و مسجد و حسینیه.
آیات امام خمینی، بهجت، فاضل، زنجانی، مظاهری: اگر یقین دارید زکات فطره را در موارد خود مانند رساندن بفقیر وکمک به مدرسه مصرف می‌کنند کفایت می‌کند.
۲۵. آیا می‌شود زکات فطره را درشب عید فطر و یا در روز عید فطر، کارت به کارت کرد و آیا صرف کارت به کارت کردن کافی در تحقق زکات می‌باشد؟
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر با این کار، تحویل فقیر شود، کافی است. ش۵۶۴۶۶۲
آیت‌الله زنجانی: اگر زکات فطره کنارگذاشته باشد باید به وکالت از فقیر زکات فطره را قبض کند و سپس به جای آن به حسابش واریز کند و اگر کنار نگذاشته جایز است به حساب فقیر واریز کند و در هر صورت باید وقت ادای زکات فطره –که در رساله آمده است –را رعایت کند. ش۱۰۰۹۸
آیت‌الله سیستانی: مادامی که فقیرآن را برداشت نکرده اداء فطره اززکات محسوب نمی‌شود.
آیت‌الله مکارم: در روز عید قبل از نماز اشکال ندارد. ش۱۹۷۹۷۱
۲۶. فرموده‌اید که برشخص فقیر، دادن زکات فطریه واجب نیست. حال اگرشخص فقیر، مقداری فطریه کنار گذاشته است ولیکن بعد ازچند روز آن را مصرف کرده است آیا این شخص مدیون است؟
آیت‌الله خامنه‌ای: در فرض سؤال مدیون نیست. ش d53hPKEFwsw
آیت‌الله سیستانی: بعدازعزل تصرف درآن جایز نیست. ش۱۶۶
آیت‌الله زنجانی: خیر؛ مدیون نیست. ش۱۱۲۸۵
آیت‌الله مکارم: درصورتی که کنارگذاشته، مصرف کردن آن اشکال دارد. ش۶۱۳۶۱۶
۲۷. یکی از مصارف زکات، مامورین جمع‌آوری آن باشد آیا این مساله شامل صدقاتش می‌باشد به عبارت دیگر آیا می‌تواند مقداری از پولهای جمع شده به عنوان صدقات مستحبی را به عنوان دستمزد به مامورین جمع آوری پرداخت نمود.
آیت‌الله خامنه‌ای: پرداخت مقداری از صدقات مستحب به کسانی که در جمع آوری آن کمک می‌کنند ــ به عنوان اجرت اشکال ندارد ــ، به شرطی که برای جمع آوری و رساندن صدقات به افراد مستحق به کمک آنها نیاز باشد، به خصوص اگر ظاهر امر نشان دهد که صاحبان اموال راضی به این کار هستند. ش ۹۴۵۳۳۸
آیت‌الله زنجانی: تابع اذن خود صدقه دهندگان در هنگام دادن صدقه است هر چند اذن اجمالی داده باشند به این معنا مخارج لازم برای دادن صدقه دادن از همین مال برداشته شود. ش۱۳۱۵۷
آیت‌الله سیستانی: با صلاحدید متولی مانعی ندارد. ش۲۶۹۳
آیت‌الله مکارم: در حد حق الزحمه متعارف مانعی ندارد. ش۶۳۳۳۸۷
۲۸. زکات فطره‌‌‌ای را کنار گذاشته بودیم که پرداخت نماییم ولیکن به جهت افراط و تفریط گم شد. به همین جهت مجددا پرداخت نمودیم و بعد از پرداخت، زکات قبل پیدا شد. سوال این است که آیا در این مال میتوان تصرف نمود؟
آیت‌الله خامنه‌ای: نمی‌تواند در این مال تصرف کند و باید این را به عنوان زکات بپردازد ولی اگر عین مالی را که قبلاً به عنوان زکات پرداخت نموده موجود باشد می‌تواند پس بگیرد. ش ۱۰۲۶۸۹۵
آیت‌الله مکارم: احتیاط آن است که آن را هم پرداخت نمایید. ش۶۴۱۹۳۸
آیت‌الله سیستانی: زکات فطره با عزل، تعیین پیدا می‌کند و باید در همان جهت زکات صرف شود ش ۳۹۸۲
آیت‌الله زنجانی: بله مانعی ندارد. ش۱۴۰۲۴
۲۹. فرموده‌اید در زکات فطره به هر فقیر کمتر از یک صاع نمی‌شود داد. باتوجه به این مطلب، اگر پول یک صاع مثلا هفت هزار تومان باشد و در صندوق کمیته امداد ریخته شود، باتوجه به این که این پول باپولهای دیگر مخلوط می‌شود و لذا در هنگام پرداخت به فقرا این ۷هزار تومان تقسیم می‌شود آیا اشکال دارد؟
آیت‌الله خامنه‌ای: اشکال دارد. ش ۶۰۷۷۱۵
آیت‌الله زنجانی: لازم نیست صاع یاپول آن که به فقیرداده می‌شود از یک نفرگرفته شده باشد بنابراین اگر مخلوط چند پول هم به فقیر بدهد ولی به اندازه قیمت یک صاع باشد کفایت می‌کند. ش۱۰۳۷۶
آیت‌الله مکارم: معمولا به هر فقیر یک یا چند فطریه می‌رسد و بنابراین اشکال ندارد. ش۶۰۲۷۳۸
آیت‌الله سیستانی: باید احراز شود که همان پول به فقیر مومن داده می‌شود. ش۴۷۲
۳۰. فقها در بحث زکات فطره فرموده‌اند که به یک فقیر نمی‌شود کمتر از یک صاع بدهند سوال این است که آیا می‌شود به فقیر یک صاع و نیم بدهند و به فقیر دیگر نیز یک صاع و نیم؟
آیت‌الله سیستانی: بله می‌شود. ش۳۷۹۶
آیت‌الله مکارم: جایز نیست. ش۶۳۸۷۵۳
آیت‌الله زنجانی: بله. ش۱۳۶۷۷
آیت‌الله خامنه‌ای: مانعی ندارد. ش۱۰۰۰۱۲۸
