دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج سیدجواد خامنه‌ای، روحانی زاهد و ساده‌زیست اهل آذربایجان بود که در نهایت بعد از سال‌ها درس و بحث در نجف اشرف راهی مشهد شد و آنجا سکنا گزید. روحانی معروف و زاهدی که هنگام رحلت در مشهد علاقه‌مندان زیادی داشت، امّا تمام دارایی‌اش بعد از ۹۱ سال عمر با عزت و ۵۰ سال فعالیت تبلیغی و دینی و امامت جماعت، یک خانه‌ی محقر در یکی از محلات فقیرنشین مشهد و ۴۵ هزار تومان وجه نقد بود. حاج سیدجواد خامنه‌ای فرزند آیت‌الله سیدحسین خامنه‌ای از روحانیون آزاداندیش و حامی مشروطه‌ی آذربایجان بود. بی‌جهت هم نبود که شیخ …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کار «آیت‌الله‌ های خود خوانده» بالا گرفته است. آنها که پیش از این، گاه به شوخی و با طعم لبخند، از خود، با عنوان «آیت‌الله» یاد می‌‌‌کردند و وقتی همان لقب دوست داشتنی را پیش از نامشان می‌‌‌گذاشتی، قدری سرخ و سفید هم می‌‌‌شدند، این بار برای آیت‌الله شدن، سر و صدا می‌‌‌کنند، سیستم طراحی می‌‌‌کنند و استراتژی و نقشه دارند. شاید وقتی حدود دویست سال پیش، شیخ انصاری پس از مواجه شدن با پیشنهاد صاحب جواهر برای مرجعیت پس از خود، شرمگین شد و راهی حرم امیرالمؤمنین گشت و برای بقای عمر صاحب جواهر دعا کرد، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گفته شده است که «مراد از قبول روایت، بودن شهرت عملی برابر آن روایت است». از این رو وقتی گفته می‌شود: شهرت عملی و فتوایی، سبب جبران ضعف سند روایت می‌شود، عبارت اخرای این تعبیر است: «روایت او را قبول کرده‌اند». این تعریف به آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی(ره) نسبت داده شده است.(۱) اصطلاح اول در علم درایه مطرح گردیده(۲)و قاعده‌ی دوم در علم اصول بیان شده است.(۳)پس از تغییر شیوه‌ی ارزیابی حدیث در اواخر قرن هفتم و ابتدای قرن هشتم توسط سید احمد بن طاوس یا علامه حلی، مشکل کثرت احادیث ضعیف در منابع حدیثی شیعه بروز …

شبکه اجتهاد: شکی نیست که فهم دقیق برخی از احادیث و گزارش‌های تاریخی در گرو واقعیات موجود در جامعه عصر نزول است. به طور خاص برخی از مسائل معروف و شناخته شده جامعه عربی، موضوع احکام شرعی قرار گرفته‌است و به همین دلیل شناخت دقیق آن برای دستیابی به حکم شرعی یا فهم مسائل تاریخی اهمیت دارد. واحدهای اندازه‌گیری یکی از این مسائل هستند. در گزارش‌های تاریخی و حدیثی متعددی در مقام بیان وظیفه شرعی یا بیان یک واقعه خارجی، از واحدهای اندازه‌گیری معروف و متداول زمان خود استفاده شده است و با توجه به فاصله زمانی بسیار زیادی که …

شبکه اجتهاد: واکنش در برابر جرم به دو صورت «سرکوبگر» و «پیشگیرنده و حمایتی» است. انتخاب واکنش جزایی به صورت کیفر در مرحله قانون‌گذاری باید تابع مبانی، اصول و معیارهایی باشد. البته کیفر، اقدامی قانونی است که بر ارتکاب رفتاری که در قانون جرم‌انگاری شده ‌است، بار می‌گردد. در تاریخ تحولات حقوق کیفری همیشه موضوع کیفرها در محور تحولات قرار داشته است و مکاتب حقوق کیفری رویکردهای مختلفی را درباره آن‌ها ابراز داشته‌اند. در خصوص کیفرگذاری، توجه به تحولات در حوزه کیفر، نظریات، دکترین حقوقی، دستاوردهای مکاتب حقوقی و مهم‌تر از همه مبانی انسان شناختی و اهداف و فلسفه کیفر، …

شبکه اجتهاد: رهبر معظم انقلاب در جریان بحران کرونا، الگوی خاصی از مدیریت را در پیش گرفتند که این الگو از شبکه‌ای از عناصر تشکیل می‌شد. نشانه‌های نمادین همه این عناصر، در اقدام روز گذشته ایشان در تزریق واکسن ایرانی قابل ردیابی است. اولین و مهم‌ترین و برجسته‌‌ترین عنصر الگوی مدیریتی رهبر انقلاب در مواجهه با بحران کرونا، عقلانیت، تخصص‌گرایی و تکیه بر نظر کارشناسی دانشمندان علوم تجربی بود. در همان اوایل شیوع ویروس کرونا، شاهد بودیم برخی از جریانات در داخل مجموعه حوزوی و دینی، مواضعی را اتخاذ می‌کردند که زمینه‌ساز اوج‌گیری بحث‌هایی پیرامون دوگانه «دین/ دانش» شد. این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: امروزه کتاب‌هایی با نام‌های ائمه (ع) مشهور گشته‌اند که بایستی با ریزبینی به کنکاش در مورد آن‌ها پرداخت تا بتوان سره از ناسره را شناخت. دو کتاب فقه الرضا و طب الرضا از امام رضا (ع) مورد تفقد برخی قرار گرفته است؛ اما به‌راستی انتساب این دو به حضرت امام رضا (ع) به جاست یا خیر؟ جواد زمانی، پژوهشگر حوزه علمیه نجف‌اشرف، در این نوشتار، انتساب کتاب فقه الرضا به حضرتش را مورد بررسی قرار داده است. به‌طورکلی کتاب فقه الرضا (ع) را بایستی از سه منظر بررسی کرد تا با حل آن‌ها بتوان حجیت آن را …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از محدثان بسیار پویا در حوزه‌­های حدیثی فریقین، ابوالمفضل شیبانی (درگذشتۀ ۳۸۷ق) است. میراث بسیار گسترده‌­ای از روایاتِ وی در منابع روایی امامیه، زیدیه و اهل سنت باقی مانده است. اما از آن جا که او در منابع رجالی امامیه و اهل سنت، تضعیف شده است، در عمل بسیاری از میراث وی به حاشیه رفته است.[۱] برای آن که بتوانیم به شناخت دقیق‌تری از این محدّث بزرگ دست یابیم، علاوه بر آنچه در منابع رجالی آمده است، باید به سرنخ­‌های دیگری که بیان­گر گوشه­‌های دیگری از شخصیت اوست، نیز مراجعه نمود. یکی از این سرنخ­‌ها که …

شبکه اجتهاد: نقل است که پس از توفیق نهضت تنباکو در اثر فتوای تحریم توسط میرزای شیرازی، ایشان با تأثر به نزدیکان خود فرموده که اکنون دشمن قدرت روحانیت شیعه را فهمیده و کمر به نابودی آن خواهد بست! حتی اگر این نقل قول، ثابت نباشد، گویای آن است که سرمایۀ اجتماعی روحانیت و حوزه‌های علمیه و قدرت نرم سیاسی آن، سالهاست که از چشم دشمنان پنهان نبوده و نیست. نمایش عظیم قدرت حوزه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (قدس سره) به عنوان یک مرجع دینی، علی رغم همۀ دستاوردهای عظیم آن، گستردگی و تأثیر سرمایۀ …

شبکه اجتهاد: غزالی هنوز استادش امام الحرمین جوینی در قید حیات بود که خلاصه آموزش‌های اصولی خود که وی را برای استادی در نظامیه شایسته نشان‌ می‌داد نوشت. این نوشته در واقع خلاصه‌ای بود از آنچه نزد استادش امام الحرمین خوانده بود و البته علاوه بر آنکه سخنان استاد را در درس‌هایش ارائه‌ می‌داد گاهی نظرات خودش را هم بازتاب‌ می‌داد. غزالی این خلاصه را المنخول من تعلیق الأصول نام گذاشت. “تعلیق” معانی متعددی دارد. تعلیق در این پیش زمینه به معنای حاصل دروسی است که استاد و یا شاگرد از مجموعه دروس فقهی و یا اصولی خود در زمینه …

شبکه اجتهاد: در کتاب‌هایی که درباره تاریخ فقه شیعه نوشته شده (که البته با اشکالات متعدّدی چه از لحاظ ساختار، چه محتوا و چه نگاه تاریخی مواجه است) از دوره صد ساله پس از شیخ طوسی تا عهد مرحوم ابن ادریس حلی، به دوره رکود فقه شیعه و یا دوره مقلّدین شیخ طوسی یاد می‌شود(۱). این مطلب، در بسیاری از کتب تراجمی که به زندگانی این ادریس پرداخته‌اند نیز تکرار شده است. اما به نظر می‌رسد تعبیر «تقلید» و یا «رکود» برای این دوره، از سوئی، نگاه نادرست به تاریخ فقه و ازسوئی، کم لطفی در حقّ فقهاء و زعمای …

شبکه اجتهاد: عمدتاً حکومت‌ها بر سه عنصر محوری «مردم»، «کارگزاران یا حاکمان» و «سرزمین» شکل می‌گیرند؛ به این معنا که اگر حکومتی، دارای سرزمین نباشد حکومت محقّق نیست؛ همان‌طور که اگر حکومتی، دارای کارگزار یا شهروند نباشد باز هم صدق عنوان حکومت مشکل است. برای اینکه این سه عنصر بتوانند «نظام سیاسی» را تشکیل دهند ضروری است که کارگزاران با مردم در بستر سرزمین تعامل داشته باشند. در قدیم حضور فراگیر سیاسی مردم ذیل سازوکارهای متعددی چون عزل و نصب یک حاکم توسط پادشاده، بیعت یا کودتا و… انجام می‌شد؛ اما در جامعه مدرن و در عصر حاضر، از مقوله‌ای …

شبکه اجتهاد: جریان‌های سکولار با ویترین روشنفکران به اصطلاح دینی، در صدد تغییر باورهای دینی و تهی‌کردن گفتمان اسلامی از عناصر هویتی آن هستند تا در نتیجه، شریعتی سازگار در برابر انحرافات تمدنی غرب و ساکت در برابر نظام سلطه ارائه دهند. انکار جنبه‌های قدسی و الهی حکمرانی و تبدیل آن به امری عرفی و غیر شرعی، یکی از اقدامات این جریان است. البته در این مسیر از هرگونه اتهام‌زنی به عالمان وارسته و دانشمندانی که با دقت نظر خود متوجه حرکت التقاطی این دسته از روشنفکران شده و درصدد مواجهه عالمانه با ایشان بر می‌آیند، دریغ نمی‌کنند. در جدیدترین …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه استدلالی که استنباط احکام شرعی را عهده‌دار است، مبتنی بر اصول و مبانی است، فقیه با بهره‌گیری از آن، به استخراج و استنباط احکام شرعی می‌‌‌پردازد. فقه سیاسی که عهده‌دار ارائه راهکار و رهیافت مسائل سیاسی و اجتماعی می‌‌‌باشد نیز مبتنی بر اصول و مبانی خاصی است، احکام موضوعات حکومتی به کمک آن، سازوکار فقهی به‌دست می‌‌‌آید. فعالیت‌های انتخاباتی و انتخابات که یکی از مؤلفه‌های بنیادین نظام سیاسی در جامعه انسانی می‌‌‌باشد و در جامعه دموکراتیک و حکومت‌های که متکی بر آراء عمومی می‌‌‌باشد؛ در بسترهای مختلف و متفاوتی این فعالیت‌ها قابل تحقق خواهد بود. ازاین‌رو، …

شبکه اجتهاد: اصل تقلید با توجه به مفهوم متعارف و ضرورت آن از پشتوانه‌های روایی همچون روایات ارجاعیه برخوردار است و افزون بر آن، عقل و سیره عقلا نیز به مراجعه به متخصص هر رشته در امور مختلف تاکید دارند. البته به خاطر حساسیت دین فردی که مورد مراجعه قرار می‌‌گیرد، باید افزون بر تخصص یا اجتهاد مصطلح، دارای تقوا و خدا ترسی لازم باشد. پیداست که اگر وجوب تقلید را صِرفاً امر شرعی و در محدوده مراجعه به فقیه بدانیم، مستلزم دور مصرح خواهد بود؛ زیرا وجوب مراجعه به فتوای مجتهد؛ مبنی بر لزوم تقلید، خود متوقف بر آن …

شبکه اجتهاد: رهبر انقلاب، جایگاه ریاست‌جمهوری را مهمترین و پرمشغله ترین مدیریت کشور می‌دانند. شاخصهای رئیس جمهور مطلوب مد نظر رهبر انقلاب در سال جاری که عمده تمرکز در این یادداشت، این شاخصها خواهد بود، دوبار در سال ۱۴۰۰ تاکنون به صورت صریح بیان و تشریح شده است، ایشان در سخنرانی نوروزی ابتدای سال ۱۴۰۰ برای بار اول و در بیانات در دیدار با نمایندگان تشکل‌های دانشجویی ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ برای بار دوم، شاخص‌هایی را بیان فرمودند، که مشخصا عبارتند از: برای تبیین شاخص‌های فوق، از خود بیانات و نگاه رهبر انقلاب اسلامی که همان سازنده‌ی گفتمان اصیل انقلاب است …

شبکه اجتهاد: مطلب اخیر جناب محمد سروش محلاتی درباره تکلیف دینی در انتخابات را دیدم که متأسفانه مثل همیشه زدن ساز مخالف در دستگاه انتقاد بر جبهه انقلاب مشاهده می‌شد. جالب اینکه وی رندانه این نوع تکلیف را در آغاز انقلاب از سوی امام خمینی (ره) موجه می‌داند و اما آن را در این چند دهه ناموجه می‌پندارد. باری چند سؤال از ایشان می‌پرسم: اول: آیا اعلام تکلیف دینی در انتخابات بعد از بحران‌های آغازین انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی توسط امام خمینی موجه بود یا اینکه امام هم رفتار فقهی ناموجهی داشت؟ دوم: چگونه و با چه روش …

شبکه اجتهاد: هفدهم خرداد سالروز ملی شدن بانک‌ها در سال ۱۳۵۸ است؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی تمامی بانک‌های خصوصی در ایران بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، دولتی اعلام شدند. این اقدام به عنوان گامی در جهت اسلامی سازی بانکها تلقی شده و با اضافه شدن مقررات و دستور العملهای بانکی زمینه برای تصویب قانون بانکداری بدون ربا در سال ۶۲ به وجود آمد. از آن زمان، بانکها بر اساس قانون بانکداری بدون ربا در یک نظام یکپارچه دولتی فعالیت می‌کردند؛ اما حاکم شدن نگاه‌های لیبرالی در نظام اقتصادی ایران و با نفوذ این تفکرات به برنامه نویسی کلان …

شبکه اجتهاد: اسلام سنتی یا اسلام تاریخی با نفوذ و هیمنه اجتماعی طولانی مدت خود در جوامع اسلامی توانسته یکّه‌تاز و صحنه گردان چهره بیرونی اسلام باشد و از این پایگاه درازدامن تاریخی، چهره‌‌ای موجه برای خود بسازد. مؤلفه اصلی این جریان کم‌توجهی و اعتزال اجتماعی از اتفاقات و پیشامدهای حقوقی- مدنی دنیای معاصر است. سردمداران این جریان حتی الامکان در مسایل نوپدید اعلام نظری نداشته و عموما پاسخ‌های تکراری به مباحث دارند. یکی از واقعیت‌‌های دنیای آینده – چه قبول کنیم و چه آن را نپذیریم- عرصه رقابت و توجه به حقوق زنان است. رصد تحولات جوامع انسانی نشان …

شبکه اجتهاد: فقه، برخلاف آن چه ممکن است در نگاه نخست به نظر آید، دانشی است به جد معطوف به عمل و جهان بیرون. چه‌بسا این دانش، بیش و پیش از هر دانش دیگری در تاریخ اسلام، با واقعیات بیرونی آغشته و در ارتباط با آن پرورده است. در واقع بافتار نظری و ساختار روش شناختی فقه در پیوند با عرصه واقعیت شکل گرفته است؛ حتی، در نگاهی تبارشناسانه، می‌توان ادعا کرد وجوه متافیزیکال فقه (چونان یک اپیستمه تاریخی از جنس آگاهی کلاسیک در ادیان ابراهیمی)، در تعاقب سرشت عمل محور این دانش گسترده است و از منطق فیزیکالی تاثیر …

شبکه اجتهاد: اخیراً استاد فیاضی از اساتید مطرح فلسفه در همایشی با موضوع «تأثیر متقابل فلسفه و اجتهاد فقهی» به لزوم فراگیری فلسفه و منطق پرداختند و از تأثیرگذاری آن در فرایند فقه و اصول سخن گفتند. (بخوانید) ایشان در بیانات خود مدعی شده‌اند که منطق و فلسفه به‌شدت در فقه و اصول تأثیرگذار است و‌ نمی‌‌‌توان بدون فراگیری علم منطق مجتهد شد و فقها نیز منطق را از مقدمات اجتهاد برمی‌شمارند. ایشان همچنین مدعی شده‌اند که چون فلسفه، نوعی نگاه عقلی به دین است و از سوئی عقل هم یکی از منابع دین به شمار‌ می‌‌‌آید‌ نمی‌‌‌توان بدون فراگیری …

شبکه اجتهاد: پس از نهایی شدن طرح «قانون جامع بانکداری جمهوری اسلامی ایران» در کمیته پولی و بانکی مجلس شواری اسلامی، برخی از مجامع و نهادهای حوزوی با برگزاری نشست‌های نقد و بررسی، همچنین شخصیت‌های علمی با صدور بیانیه‌ای نسبت به آن واکنش و انتقاداتی داشتند. هفته گذشته حجت‌الاسلام محمدحسین حسین‌زاده بحرینی، رئیس کمیته پولی و بانکی کمیسیون اقتصادی و نماینده ناظر مجلس در شورای پول و اعتبار در یادداشتی (بخوانید) به بیانیه استاد محسن اراکی در این باره و برخی دیگر منقدان پاسخ داد. حجت‌الاسلام محمد مادرشاهی، دبیر گروه فقه نظام اقتصادی پژوهشگاه فقه نظام، یادداشتی خطاب به حجت‌الاسلام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تقابل موافقان و مخالفان فلسفه، دعوایی جدید و نوظهور نیست. هم دعوا تکراری است و هم ترفندها و شیوه‌های مجادله. هم اتهام جهل و بی‌سوادی با گوش‌ها آشناست و هم اتهام کفر و الحاد. به اندازه کافی، کتاب و مقاله و سخنرانی و یادداشت از هر دو طرف دیده‌ایم که از پیش، می‌دانیم چگونه استدلال خواهند کرد و چه جواب خواهند داد. اما هر دو گروه بر سر یک نقطه اقرار دارند که هر گفتنی، شنیدن دارد و هر نقد کردنی، نقد شدن. هیچ چیز و هیچ کس، حرف آخر را نمی‌زند. حرف آخرِ یکی ممکن است …

شبکه اجتهاد: پس از نهایی شدن طرح ۱۹۹ ماده‌ای «قانون جامع بانکداری جمهوری اسلامی ایران» در کمیته پولی و بانکی مجلس شواری اسلامی، برخی از مجامع و نهادهای حوزوی با برگزاری نشست‌های نقد و بررسی، همچنین شخصیت‌های علمی با صدور بیانیه‌ای نسبت به آن واکنش و انتقاداتی داشتند. آنچه می‌خوانید یادداشتی نسبت به بیانیه اخیر استاد محسن اراکی و پاسخی به منتقدان این طرح است. حضرت آیت‌الله آقای حاج شیخ محسن اراکی دامت برکاته؛ با عرض سلام و اهداء تحیت و احترام؛ مطلع شدم حضرت مستطاب عالی در بیانیه اخیرالانتشار خود، طرحی را که نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای ارتقای …

شبکه اجتهاد: انتخاب‌ها یک تصمیم‌گیری هستند و تصمیم‌گیری‌ها تابع برآیند نفع و ضررها هستند؛ این برآیندگیری با دست یابی به «نقطه بهینه» حاصل می‌شود. در دانش‌های مختلف، مدل‌هایی برای چگونگی تصمیم گیری بهینه ارائه شده است که از جمله آنها مدل تصمیم چندمعیاره با معیارهای کِیفی است که دارای طیف و مراتب باشند (فازی باشند). در چنین مدلی، پس از تعریف مساله یا مسائل، و اثر یا آثاری که دقیقا باید ایجاد شود تا مساله حل شود، به تعیین عناصر دخیل در ایجاد اثر مطلوب و عناصر دخیل در ایجاد اثر نامطلوب (هم عناصر دورنی و هم عناصر پیرامونیِ موضوع …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به بهانه روز ملی جمعیت و اهمیت این مساله، سخنی کوتاه پیرامون مساله تکثیر نسل از دیدگاه اسلامی و اثبات استحباب آن به عنوان اولی و فی نفسه بر اساس آیات قرآن کریم، روایات و سایر ادله معتبر بر اساس دروس اساتید معظم حضرات آیات جعفر سبحانی و مهدی مروارید ارائه می‌‌‌‌‌گردد. در اینکه اصل توالد و تناسل مستحب و مطلوب است بحثی نیست چون اگر قرار بود توالد و تناسل مطلوب نباشد اصل خلقت زن و مرد بی مورد می‌شد لذا روشن است که حکمت از خلقت زن و مرد در این بوده که توالد و …

شبکه اجتهاد: شکل گیری دولت شیعی صفویه در ایران، جوامع شیعه را وارد مرحله تازه‌ای کرد و قوت و اقتدار ویژه‌ای به آنها بخشید و بر مناسبات دنیای اسلام تأثیرات شگرفی بر جای نهاد. با برپایی یک دولت مرکزی و مقتدر شیعه در جهان اسلام پس از قرن‌ها زوال حکومت‌های شیعی، بسیاری از آمال شیعیان را در دسترس قرار داد که احیاء و نوسازی و توسعه حرم‌های اهل بیت(ع) و ساخت ضریح و گنبد و بارگاه‌های مزین به طلا و نقره و سنگ‌های قیمتی از عمده ترین آنها بود. دولت صفویه که از همراهی و راهنمایی علماء و دانشمندان برجسته‌ای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از انقلاب اسلامی، چندی است که تکاپوی فقهای دوراندیش و دغدغه‌مند، بسترها و ظرفیت‌های مغفولِ فقه در عرصه پاسخگویی به نیازهای روزآمد را بر سر زبان‌ها انداخته و هر ازچندگاهی سخنان پخته و ناپخته در مورد این بسترها و ظرفیت‌های نوظهور مطرح می‌شود. یکی از این بسترها، عرصه تمدن‌سازی است که ورود فقه به این کلان عرصه می‌تواند منجر به حل تصاعدی مسائل روز آمد و توسعه چشمگیر فقه گردد. یکی از ظرفیت‌های مغفول در توسعه فقه نیز، رویکرد مقارن است. اهمیت روشنگری در رابطه با جایگاه و حقیقت بسترها و ظرفیت‌های توسعه و توانمندی فقه، …

شبکه اجتهاد: یکی از چالش‌های فقهی که از گذشته مورد توجه و اختلاف‌نظر فقها بوده است، عهده‌داری قضاوت از سوی قاضی غیر واجد شرایط قضا در فرض نیاز و مصلحت است. ازیک‌سو قضاوت شرعی دارای شرایطی است و نیاز به نصب دارد و از سوی دیگر با فرض فقدان قاضی واجد شرایط، نظام اجتماعی به ‌دلیل عدم‌رسیدگی به خصومات و عدم‌ضمانت اجرایی احکام و حقوق، دچار اختلال و هرج‌ومرج می‌شود. در این مقاله با بررسی سخن فقهایی چند و ادله موجود، ازیک‌سو بر اصل جواز قضاوت قاضی غیرواجدشرایطی مانند اجتهاد و عدالت شرعی که قوام اصل قضا وابسته به آن …

شبکه اجتهاد: منشأ اصلی اختلاف چگونگی تحلیل آیه شریفه «فمن شهد منکم الشهر فلیصمه» و چگونگی تحلیل منطقه و افق شهود است که عموم فقیهان معاصر موضوع شهود را شهود با چشم سر می‌دانند و برخی از مراجع همچون رهبری و مرحوم آیت‌الله فاضل شهود با چشم مسلح؛ یعنی با استفاده از تلسکوپ و امثال آن را نیز مکفی می‌دانند. بررسی تفصیلی و فقهی این بحث نیازمند مجال مناسب دیگری است. با این حال باید اذعان کرد که دیدگاه دوم قابل دفاع بوده و به صواب است؛ زیرا از یک سو در آیه شریفه هیچ سخن صریحی از نوع شهود …