یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: یادداشت پیش‌روی به اجمال نشان می‌‌دهد نظام پولطلا، ظرفیت‌های تمدنی قابل توجهی را پیش پای جمهوری اسلامی قرار خواهد داد و می‌تواند گسست‌های اجتماعی موجود در جامعه ایران را در فضای جدیدی بازسازی کند. نظام پولطلا و عدالت اجتماعی هدف نهایی از تشکیل حکومت اسلامی و مقصد انبیای الهی ایجاد عدالت اجتماعی است. بنابراین تمامی سیاست گذاری‌های …

شبکه اجتهاد: یکی از ابعاد مهمی که باید از نگاه حدیث پژوهان در مسیر اصالت‌سنجی نصوص احادیث مخفی نماید، پژوهش‌های مقایسه‌ایِ مشابهت‌هایِ لفظی و معنایی بین احادیث است. البته این دست پژوهش‌ها امر جدیدی نیست و از دیرباز مورد توجه دانشمندان اسلامی بوده است. برخی نیز تلاش‌های خوبی برای دست‌یابی به چهارچوبی مشخص در این زمینه انجام داده‌اند. البته باید …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در میان غبار فراموشی اسناد تاریخی، کشف تازه‌ای در دل آثار فقهی شاگرد برجسته میرزای شیرازی، آیت‌الله سید محمدباقر درچه‌ای، پرده از واقعیتی مهم برمی‌دارد: اعتقاد میرزای شیرازی به ولایت مطلقه فقیه، نه تنها در قالب حکم تحریم تنباکو که در دل مباحث علمی‌اش نیز قابل اثبات است. گزارشی که پیش‌روی شماست، از خلال رمزگشایی دقیق از …

شبکه اجتهاد: آن‌گاه که گام در وادی اندیشه شهید صدر می‌نهی، نه صرفاً وارد اقلیم دانش، که گویی وارد حریم شناختى نظام واره می‌شوی که در آن عقل با عرف پیوند خورده و وجدان با واقعیت آمیخته است. قاعده فهم عرفی در دستگاه فکری او، نه قاعده‌ای ایستا و جامد، بلکه هسته‌ای زنده و پویاست که از آن در دستان …

شبکه اجتهاد: معمولاً با دوگانه حسنی_حسینی / ساباط_عاشورا در الگوگیری مواجه بودیم؛ حالا که بیش از یک دهه و در چند دولت است راه مذاکره و توافق طی می‌‌کنیم خوب است به الگوی برتر آن از باب «یتبعون احسنه» بپردازیم: حدیبیه _ ساباط! یعنی معاهده‌ای از سنخ حدیبیه پیامبر(ص) با مشرکان یا از جنس امام مجتبی(ع) با معاویه؟! واضح است …

شبکه اجتهاد: در میان قله‌های بلند اندیشه اسلامی معاصر، یکی از چهره‌هایی که هنوز آن‌چنان‌که باید شناخته نشده، شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر است؛ اندیشمندی که نه‌تنها در جغرافیای فکری جهان تشیع، بلکه در ساحت اندیشه دینی جهانی جایگاه ممتاز و یگانه‌ای دارد. در حالی‌که بسیاری از متفکران مسلمان در محدوده‌ای خاص از دانش دینی تأثیرگذار بوده‌اند، شهید صدر با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: با تاکید و تصریح مقام معظم رهبری دربارۀ سرمایه‌گذاری در تولید و تحذیر ایشان از حرکتِ سرمایه‌ها به سمتِ بازار ارز و طلا، ابهامی دربارۀ مسئله‌ای است که چند وقتی است توسط جمعی از افراد به‌عنوان پول‌طلا پیگیری می‌شود مطرح شده است. ایشان تصریح دارند که «اگر سرمایه در راه تولید به کار رفت، دیگر به سمت …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شبهه‌ای مطرح می‌شود که اگر حجاب حکم شرعی است و بر همین اساس حکومت اسلامی موظف است حجاب را الزامی کند، پس چرا سایر احکام اسلامی را الزامی نمی‌کند؟ «به عنوان نمونه افراد مستطیع را شناسایی کرده و ایشان را از طرق مختلف الزام به سفر حج کند، مثل اینکه از حساب‌های بانکی ایشان پول برداشت کرده …

شبکه اجتهاد: قانون‌گذاری مبتنی بر فقه، با توجه به مراحل کلیدی آن، به‌طور گسترده‌ای پیچیده است. این فرآیند سه مرحله‌ی مهم دارد که هر یک دارای اهمیت ویژه‌ای است و نیازمند توجه و تلاش فقیه، قانون‌گذار با بکارگیری هوش مصنوعی است. برای تعمیق و گسترش این مبحث، می‌توان هر مرحله را به دقت بررسی کرد. مرحله اول: پیشا قانون‌گذاری در …

شبکه اجتهاد: در مصاحبه‌ای که اخیراً منتشر شده است، جناب استاد سیدمصطفی محقق داماد، در تلاشی فقاهت‌گونه سعی در نقد آنچه حجاب اجباری خوانده می‌شود داشته‌اند. در ادامه نکاتی از اظهارات ایشان ارائه می‌شود که مورد تأمل قرار گرفته و امید است جناب محقق داماد نسبت به آن‌ها پاسخگو باشند و اصلاحات لازم را در بیانات خود اعمال نمایند. ۱. …

شبکه اجتهاد: بحث مالکیت داده‌ها علی‌رغم اینکه ممکن است به نظر برسد که موضوع جدیدی است، در حقیقت بحثی قدیمی است که مصادیق جدیدی در دنیای مدرن پیدا کرده است. برای تبیین این موضوع، اطلاعات مربوط به افراد به دو قسم اطلاعات تکوینی، انتسابی و اطلاعات تولیدی و فعالیت‌محور تقسیم می‌شود. قسم اول: اطلاعات تکوینی و انتسابی این دسته از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام نبویان اخیرا درباره قانون حجاب اظهاراتی کرد که دچار مغالطاتی آشکار است و نمی‌توان دراین‌باره چشم‌پوشی کرد. چرا که جامه شرعی به منکر بیّن و حرام سیاسی پوشاندن است. ایشان تزاحمی قطعی میان اجرای قانون حجاب با حفظ نظام تلقی کرده و سپس فتوا به بطلان اجرای آن داده است. چند نکته دراین‌میان قابل تأمل است: …

شبکه اجتهاد: اگر منظور از تفقه، تفقه در همهٔ مجموعه و تمام منظومهٔ دین باشد، جایگاه والای کتاب کریم در این بین بسیار واضح و آشکار و بی‌نیاز از بیان است، اما آنچه در این مختصر به آن پرداخته می‌شود، تأثیر مهم قرآن مجید در استنباط احکام فرعی فقهی است و به عبارت دیگر مقصود بررسی جایگاه قرآن در تفقه …

شبکه اجتهاد: فقه را چه می‌بینی؟ دانشی خاموش در سایه‌سار گذشته، در بند اوراق زرد و مجلدات کهن؟ یا جانی تپنده که در هر عصر نفسی تازه می‌کشد و در هر زمان، افقی نو می‌گشاید؟ اینک بر سر گردنه‌ای ایستاده است که پیش‌تر از آن نگذشته؛ چشم در چشمِ پدیده‌ای بی‌سابقه دوخته است: هوش مصنوعی، آیا این پدیده، حریفی است …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ولایت مطلقه فقیه بدین معنا که فقیه بر تمام شؤون اجتماعی و حاکمیتی ولایت داشته و ولایتش مقید به حوزه‌ای خاص نیست، جایگاه محکم و با سابقه‌ای در فقه امامیه دارد. پیشینه و گذشته نظریه ولایت مطلقه فقیه در فقه شیعه، همواره یکی از مهمترین گلوگاه‌های مباحثات موافقین و مخالفین این نظریه بوده است. این امر نه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: دانش فقه، به جهت جایگاه و کارکردی که در حیات و جامعه انسانی دارد، اگر مهم‌ترین دانش در مجموعه دانش‌های اسلامی نباشد، در زمره مهم‌ترین آن‌ها قرار دارد. امروزه و در پرتو حکومت و نظام اسلامی، فقه به‌مثابه نرم‌افزار اداره جامعه و حکومت، اهمیت و محوریت ویژه‌ای یافته است. نظام اسلامی در ایران، نظامی با محوریت فقه …

شبکه اجتهاد: پیش از آن‌که اخباریان، جایگاه دانش اصول فقه در اجتهاد را به چالش بکشانند، اغلب فقیهان، هرچند اصول فقه را به عنوان یکی از دانش‌های ضروری برای اجتهاد معرفی می‌کردند اما اهمیت آن را بالاتر  از همه دانش‌های دیگر قرار نمی‌دادند. در این دوره، بسیاری از فقیهان، عامل دیگری به نام “قوه رد فرع بر اصل” را بزرگ‌ترین …

شبکه اجتهاد: دیدگاه علامه محمدتقی جعفری در تفسیر آیه «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ…» مقصود از قوام قیم به اصطلاح فقهى و حقوقى نیست، زیرا قیم کسى را می‌گویند که اختیار تصرف در مال و توجیه زندگى کسى دیگر را در اختیار داشته باشد، مانند قیم صغیر و قیم دیوانه و سفهاء و غیر ذلک. و مسلم است که مرد به‌هیچ …

شبکه اجتهاد: شناخت دقیق جایگاه فقه در زمان حاضر مستلزم بررسی روند تاریخی و مسیرهایی است که فقه طی آن‌ها شکل گرفته است. برای این که به درستی بدانیم در فقه چه جایگاهی داریم، ناچاریم که بفهمیم چگونه به جایی که در آنیم، رسیده‌ایم. این فهم و خودآگاهی از وضعیت فعلی فقه، و در گام بعدی آینده پژوهی فقه، از رهگذر …

شبکه اجتهاد: سید حسن نصرالله، فرزند حوزه‌های علمیه شیعه است، اما آیا این دستگاه تربیتی، الگویی همچون او را به‌عنوان یک استاندارد و نُرم می‌پذیرد؟ یا آنکه نسبت او به حوزه علمیه صرفاً در ابعاد معنوی و تلبس به عبا و عمامه تعریف می‌شود و فهم سیاسی، رهبری میدانی، فراست و هوشیاری او در عرصه‌های حساس مبارزه و سیاست، محصولی …

شبکه اجتهاد: پنج سال از نگارش یادداشت «بلاتکلیفی مکلفین در مسئله موسیقی» گذشت و ابهامات فقهی پیرامون موسیقی، قوی‌تر بروزرسانی می‌شود. ابهاماتی که تمامی ندارد مراجع عظام تقلید، همواره به سوالات موسیقیایی پاسخ داده‌اند؛ اما این پاسخ‌ها غالباً ابهام استفتاء کننده را برطرف نمی‌کند. چرا؟ چون مفهوم “عرف” و “لهوی” که در پاسخ‌ها به آن اشاره می‌شود، به اندازه کافی …

شبکه اجتهاد: این یادداشت به نکاتی چند پیرامون قاعده ملازمه و درک عقل نسبت به ملاکات احکام شرعی، ناظر به مناظره اخیر اساتید معظم علیدوست و اسلامیان اشاره کرده است که در ادامه از نگاه می‌گذرد. ۱. اظهارنظر در رابطه با قاعده ملازمه و کاربست فقهی آن بدون در نظر گرفتن مبانی اصولی و کلامی مؤثر در آن، امری غیر قابل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اضافه‌کردن واژه «فقه» به ابتدای واژه «نمایش»، همان‌طور که بارها در همین نگاشته مورد تصریح قرار گرفت، اصلاً به این معنا نیست که «فقه نمایش» را به‌مثابه یک باب فقهی می‌انگاریم، بلکه در حال حاضر و با حجم مسائلی که دارد، به‌روشنی، نمی‌توان آن را یک باب فقهی انگاشت، بلکه صرفاً سرفصلی از یک باب فقهی است. …

شبکه اجتهاد: مسئله قدس «کلیدی‌ترین موضوع جهان اسلام» است. در راستای احیای تفکر آزادی قدس، تاکنون دو نوع گرامیداشت در جهان اسلام درنظر گرفته شده است. نخست: روز جهانی قدس: در واپسین جمعه از ماه رمضان که امام خمینی (ره) آن را روزی رسمی برای حمایت از مردم فلسطین اعلام و از مسلمانان خواستند که برای قطع دست رژیم صهیونیستی …

شبکه اجتهاد: فقه اسلامی همواره در تعامل با جامعه و تحولات آن بوده است. فتاوای فقهی بر اساس روش و منابع معتبر استنباط، پاسخ‌هایی به پرسش‌های روزمره در زمینه‌های مختلف زندگی است؛ اما آیا این پاسخ‌ها صرفا بر مبنای متون دینی و قواعد فقهی صادر می‌شوند، یا اینکه عوامل اجتماعی نیز در شکل‌گیری آنها دخیل هستند؟ به نظر می‌رسد عوامل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استفاده از کلاه‌گیس برای زنان از دیرباز مرسوم بوده است. با افزایش اقبال به هنرهای نمایشی اما این وسیله، به‌عنوان یکی از ابزارآلات گریم بازیگر نیز تلقی گردید. بازیگران مرد و زن، با استفاده از کلاه‌گیس، دیگر نیاز نداشتند موی خود را بلند کنند یا رنگ آن را تغییر دهند. همین امر کلاه‌گیس را به‌عنوان یکی از …

شبکه اجتهاد: اخیرا در محافل فقهی و دانشگاهی، اخبار مربوط به «فقه معاصر» زیاد شنیده می‌شود. این اصطلاح زیبا در میان علاقه‌مندان به فقه در عصر ما، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. فقه معاصر تلاش می‌کند تا کمال و زیبایی شریعت را در شرایط پیچیده و پیشرفته امروزه احیا کند و به دنبال راهی برای ترکیب اصالت فقه با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کتب فقهی و کلامی علمای مسلمان، گنجینه‌ای است از هزاران ایده و اندیشه و سوال و جواب که هر ذهن پویا و جوالی می‌تواند از این آبشخور ارزشمند، بهره‌های وافی و کافی را ببرد. «کشف الغطاء عن الشریعه الغراء» که از شیخ جعفر کاشف الغطاء می‌باشد، از بارزترین مصادیق این گنجینه‌هاست. این کتاب که شاید نوعی کتاب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تقطیع روایت، به معنای برشِ بخشی از روایت است و نقلِ آن بخش که فعلاً مورد نیاز است. نویسندگان کتاب‌های روائی، پس از انتقال روایات از اصول اصلیِ آن و شروع به تبویب (باب بندی) روایات، مجبور به تقطیع روایات شدند. گاهی نقلِ تقطیع ‌شده‌ی یک روایت، موجب برداشت نادرست از معنای اصلی روایت می‌شود. هرچند روایات …

شبکه اجتهاد: استاد محمدحسین ملک‌زاده معتقد است که فقه مضاف ساحت خاصی از فقه است که به راحتی ساخته نمی‌شود. مجموعی از موضوعات است که قابلیت قرار گرفتن حول یک محور دارد. یک فقهی ناظر به فقه کلان تشکیل می‌شود، موضوعی کلان مثل اقتصاد که فقه الاقتصاد را تشکیل می‌دهد؛ البته فقه مضاف صرف تجمیع مسائلی در موضوعی کلان نیست؛ …