یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: مراد از اندیشه‌ورزی در این بحث اندیشیدن محض در باره تمدن نیست، بلکه مجموعه فرایندها و رفتارهایی که به این اندیشیدن کمک می‌کند و نیز ابعاد آن نیز مد نظر است. وقتی از اندیشه‌ورزی در باره تمدن نوین اسلامی سخن می‌گوییم، در حقیقت یک گام عقب‌تر از پرداختن حتی در باره مفهوم این تعبیر و واژگان تشکیل‌دهنده آن …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر پیرامون پژوهش‌های فقهی انجام شده در خصوص بیماری ایدز با تکیه بر کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر» تألیف آیت‌الله شیخ حسن جواهری (از علما و اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف) است که به بهانه هفته اطلاع‌رسانی بیماری ایدز منعکس می‌شود. ویروس HIV که سابقه‌‌ای بیش از ۲۵ ساله دارد، ویروسی است که …

شبکه اجتهاد: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، همان مرکزی است که مجموعه نرم‌افزارهای نور را در حوزه‌ی علوم اسلامی تولید می‌کند. این مرکز در سال ۱۳۶۸ با عنایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که آن زمان سمت ریاست جمهوری را برعهده داشتند تأسیس شد. هدف از تشکیل این مرکز، به خدمت گرفتن رایانه برای پژوهش‌های علوم اسلامی و تولید محتوا‌های دیجیتالی …

شبکه اجتهاد: نظام جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و با گذشت ۱۴ قرن از حیات پیغمبر اکرم (ص) در ایران استقرار یافت. شاید بزرگترین چالش نظری و عملی این نظام از جنبه‌های ایدئولوژیک و در نسبت خود با اسلام، مربوط به مقوله «زمان» و «تحولات تاریخی انسان» باشد. جمهوری اسلامی برخواسته از دو ادعای …

شبکه اجتهاد: کسی که دین اسلام را می‌پذیرد طبعا در عرصه‌های مختلف زندگی خود اعم از فردی و اجتماعی، از دو دغدغه و دل‌مشغولی خالی نیست. نخست، رعایت قوانین و دستورات شارع است -به این معنا که در ورطه مخالفت با تکالیف شرعی نیافتد و اگر احیانا به سبب جهل، نسیان یا ضرورت، بر خلاف قانون الهی عمل می‌کند، در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی از فقها و اساتید نامدار و شاخص حوزه علمیه خراسان در زمان معاصر بود. ایشان جامع معقول و منقول و در حد مرجعیت بود و می‌توانست مانند دیگر فقهای بزرگ رساله عملیه دهد، ولی به این کار اقدام ننمود. او مرجعیت را واجب کفایی می‌دانست و چون دیگر فقهای جامع‌الشرایط حضرات آیات سید …

شبکه اجتهاد: مصطفی عبدالرازق را بدون شک می‌توان یکی از مهم‌ترین اندیشمندان و فیلسوفان عرب در دوران معاصر به شمار آورد حال آنکه در ایران چنان که شایسته است به وی و مهمترین نوشته او یعنی کتاب «تمهید لتاریخ الفلسفه الاسلامیه” پرداخته نشده است. اهمیت کتاب یاد شده آن گاه پدیدار می‌شود که به لحاظ تاریخی بدانیم آن را در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا سیستانی متولد ۱۳۴۱ شمسی، فرزند مرجع عالیقدر آیت‌الله سید علی سیستانی و از اساتید ممتاز حوزه علمیه نجف است. او در مقطع سطح از اساتید فراوانی از جمله آیت‌الله شیخ مهدی مروارید و آیت‌الله سید حسن مرتضوی بهره علمی برده و در درس خارج نیز از محضر آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و آیت‌الله …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی قبل سخنانی از جناب سید کمال حیدری منتشر شد که نسبت عجیبی به‌تمامی علمای امامیه دادند: «به ضرس قاطع می‌گویم یعنی در آنچه می‌گویم یقین دارم، هیچ عالم شیعی دوازده امامی پیدا نمی‌شود مگر اینکه به کفر باطنی همه مسلمانان حکم می‌کند. بله در حکم به اسلام ظاهری(غیر شیعیان) اختلاف بین فقهای امامیه هست…بعضی قائل به …

شبکه اجتهاد: بحث پیرامون زن در اجتهاد اسلامی در جهان عرب، موضوعی جنجال برانگیز است. پژوهش کامل نسبت به این موضوع نیازمند سخن بسیار زیادی می‌طلبد. اما در این جا سعی دارم با امید آشنایی مخاطبین با تحولات و پیامدهای این موضوع تنها گزارش مختصری از این بحث ارائه دهم. بحث خود را در سه محور ارائه خواهم کرد. ابتدا …

شبکه اجتهاد: سند امنیت قضایی در تاریخ بیست و یکم مهرماه سال جاری توسط رئیس قوه قضائیه به ابلاغ رسمی رسید. این سند در ۳۷ ماده تنظیم شده که در راستای بندهای ۶۵ تا ۶۷ سیاست‌های کلی قانون برنامه ششم و سیاسی کلی قضایی مصوب سال ۱۳۸۱ است. اهداف سند: این سند در جهت توسعه عدالت قضایی، اعتماد عمومی به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: معیار اخذ و رد روایات، فقط به روش بررسی سند آن‌ها (مبنای وثوق سندی)، از مبانی حدیث پژوهی است که از قرن هفتم در شیعه رایج شد. علمای متقدم شیعه نه آن را نیاز داشته و نه آن را به کار بسته‌اند. عرف، به حکم «قد یَصدُقُ الکاذب» و «قد یُخطِیءُ الصادق» شهادت می‌دهد که این معیار …

شبکه اجتهاد: «علامه محمدتقی جعفری» است؛ روحانی خودساخته و دانشمند برجسته‌ای که به رغم تواضع و شهرت‌گریزی‌اش، چون ستاره‌ای درخشان در آسمان فضیلت و دانش ماندگار شد. این نوشتار کوتاه نه در پی بازگویی سجایای نفسانی آن مرد خدا است، و نه در صدد یادآوری گستره علم او. آنچه اکنون مورد توجه است، تنها اشاره به یکی از ویژگی‌های آن …

شبکه اجتهاد: هیچ منظومه معرفتی دینی و غیر دینی نمی‌تواند پیرامون مدیریت و رهبری جامعه و سیاست بی تفاوت عمل کند و فاقد نظریه سیاسی باشد. زیرا سیاست، بنیادی ترین بخش حیات بشری است و اصولاً بسیاری از اعمال انسانی که متعلق حسن و قبح‌‌‌‌های عقلی یا نقلی قرار می‌گیرند، مربوط به همین حوزه سیاست است. لا اقل، از ناحیه …

شبکه اجتهاد: پس از وفات پیامبر اسلام در اوایل سال یازدهم هجری و با تاثیرگذاری افراد ذی‌نفوذ در جامعه اسلامی، امّت اسلامی دچار افتراق شد و نحله‌های مختلف با دیدگاه‌های متفاوت کلامی، عقیدتی و فقهی پدیدار گشت و به مرور زمان و با پدید آمدن گروه‌های فکری جدید و یا تقویت نحله‌های پیشین این افتراق توسعه یافت و حد و …

شبکه اجتهاد: پروژه فکری مرحوم استاد دکتر فیرحی که در مجموع آثار وی بازتاب یافته است را به اختصار می‌توان گونه‌ای نواندیشی دینی دانست که نظریه پردازی در باره دولت و ارائه تفسیری دموکراتیک از دین با بهره بردن از امکانات فقه در کانون آن قرار دارد. او در این پروژه کوششی بسیار ارزشمند و شایسته تقدیر در نقادی سنت …

شبکه اجتهاد: نوشتن در سوگ استاد ارزشمند و خوش‌اخلاقی چون داود فیرحی کار بسیار مشکلی است. او هنوز پا به سن پیری نگذاشته بود که از میان رفت. جامعه طوفان‌زده ما به توان علمی و تسلط کم‌نظیر او به فقه سیاسی و اندیشه سیاسی محتاج بود. در گفتگویی که با او درباره یکی از آثارش داشتیم و سال ۹۳ در …

شبکه اجتهاد: درگذشت دکتر داود فیرحی فرصت بازخوانی اندیشه او را یادآور می‌شود. او با نقد روشنفکرانی چون دکتر سروش و مجتهد شبستری و مصطفی ملکیان که اخلاق را در برابر فقه قرار می‌دهند معتقد بود که فقه می‌تواند عرف را وارد اداره زندگی کند و بنیادی برای حقوق مدرن باشد. فقه توان نقد سنت و دفاع از تجدد را …

شبکه اجتهاد: دانش فقه و اصول مانند دیگر دانش‌های دینی و بشری در طول حیات خویش از حیث شکلی همانند تبویب‌ها و ساختارهای جدید و محتوایی همانند اصلاح و تغییر برخی مبانی، افزایش و تفاوت در جایگاه و میزان توجه به منابع؛ مسائل نوپیدا و جغرافیای آن‌ها و …تطورات تاریخی فراوان و تحولات بسیاری را تجربه کرده است. یکی از …

شبکه اجتهاد: درباره تکفیر در میان فرق و مذاهب اسلامی حرف و سخن بسیار است. در اینکه در طول تاریخ عده‌‌ای از علماء و فقهاء و دانشمندان و یا مذاهب فکری و دینی وابسته به سنت‌‌‌های اسلامی از سوی مخالفاشان تکفیر شده‌‌‌‌اند البته جای تردید ندارد. در سایر ادیان هم انواعی از تکفیر همیشه وجود داشته است. در اسلام به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: جزئی‌نگری یا بخشی‌نگری یکی از آفت‌ها یا آسیب‌های مطالعات دین‌پژوهی قلمداد می‌شود که هم ساحت‌ و صورت‌های گوناگونی به خود می‌گیرد و هم ابتلاء و استفاده (خودآگاه و ناخودآگاه) از آن بسیار رونق دارد. گاه، جزئی‌نگری (در مقابل کلّی‌نگری) می‌تواند به معنای عدم توجه و یا حذف و یا پررنگ کردن بخشی از یک کلّ و مجموعه‌ …

شبکه اجتهاد: وقتی می‌گوییم تقریب، کدام تئوری‌ها مدنظر ما نیست؟ وقتی می‌گوییم می‌خواهیم تقریب صورت گیرد یعنی نمی‌خواهیم کدام خوانش‌های دیگر که به‌دنبال وحدت هستند، رخ دهد؟ [یعنی وجه تمایز تقریب، چیست؟] رابطه وحدت و تقریب این است که وحدت، کنشگری عملی است و تقریب، همگرایی نظری و تئوریک است، یعنی ما می‌گوییم هیچ‌گاه اندیشه‌ها به وحدت نمی‌رسند و یکی …

شبکه اجتهاد: آنچه که روشن است در حوزه درسی حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) علاوه بر اصحاب خاص و شیعیان از شخصیت‌های غیر شیعه زیادی با گرایش‌های مختلف دینی و مذهبی در رشته‌های گوناگون حضور داشتند و با آن حضرت و اصحابش ارتباط علمی و حدیثی بر قرار می‌کردند. در این میان علاوه بر پیشوایان مذاهب اربعه، جمعی از بزرگان …

شبکه اجتهاد: چندی پیش یکی از دانش‌آموختگان دانشگاه باقر العلوم علیه‌السلام در باره پیوند کاریکاتور اهانت‌آمیز نشریه فرانسوی به ساحت قدس پیامبر صلی الله علیه و آله با سنت استشراقی غرب پرسشی را مطرح ساخت تا پاسخ شفاهی آن را در گروه مورد نظر خود در شبکه اجتماعی نشر دهد. متن زیر ویراسته آن پاسخ همراه با افزوده‌هایی اندک است. …

شبکه اجتهاد: برای دستیابی به الگوی تقریب، باید پیشتر یک نظریه عام در تبیین وحدت اسلامی ارائه کرد و سپس در پرتو آن نظریه و متناسب با سطوح و گونه‌های وحدت، به طراحی الگوهای خاص از وحدت اسلامی اقدام ورزید. اما برای شناخت نظریه وحدت اسلامی، توجه به محورهای زیر ضروری است: ۱- اصول حاکم بر نظریه وحدت اسلامی ۱. …

شبکه اجتهاد: تقریب مذاهب اسلامی و به‌طور مشخص تقریب مذهب تشیع و تسنن خود از دیرپاترین حرکت‌‌‌های اسلامی در تاریخ معاصر جهان اسلام است گرچه رشد اندیشه تقریب مذاهب و وحدت اسلامی از ریشه‌‌‌ها و خاستگاه‌‌‌های مختلف و بعضاً غیرهمسو برخوردار است و امروز اثبات این پیش‌فرض یا تلقی رایج که مصلحان شیعه و سنی همواره دارای یک نقطه عزیمت …

شبکه اجتهاد: از آنجایی که هر دین و آیینی از پیروان خود، التزام و پایبندی زبانی، قلبی و عملی می‌خواهد، ایمان جایگاهی بلند در همۀ ادیان و مذاهب دارد. بدین رو کفر، ارتداد، تکفیر و مفاهیم هم‌سو با آنها نیز اهمیت می‌یابد. اسلام نیز که در نظر پیروانش، آخرین دین الهی است، سرشار از مفاهیم مرتبط با «ایمان و کفر» …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چند سال پیش استاد مصطفی محقق داماد در افتتاحیه نهمین دوره گفتگوی دینی مرکز گفت‌وگوی ادیان و تمدن‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با شورای جهانی کلیساها سخنان خود را در قالب مقاله‌ای ارائه کرد. این مقاله نقدهایی در پی داشت تا اینکه مدتی پیش یکی از اساتید حوزه علمیه قم جوابیه‌ای به سخنان ایشان مکتوب نمود. …

شبکه اجتهاد: در برنامه‌‌ای با عنوان «أطروحه التکفیر فی کلمات اعلام السنه والشیعه» آقای حیدری با نقل چند متن شیعی اظهار‌‌ می‌دارند که مشهور در میان علمای شیعه این بوده که تنها به اسلام ظاهری اهل سنتند باور دارند و به کفر باطنی آنان که از آن به کفر اخروی و یا کفر کلامی هم یاد‌‌ می‌کند قائلند. در اینجا …

شبکه اجتهاد: بیش از سه دهه است ایران اسلامی در هفته وحدت که از دوازدهم تا هفدهم ماه ربیع الأول و ایام میلاد رسول اکرم(ص) برگزار‌‌ می‌شود شاهد برگزاری گردهمایی‌هایی با عنوان کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی با حضور و مشارکت علماء، اندیشمندان و صاحب‌نظران و فعالان جهان اسلام است. به دنبال نام‌گذاری ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول به‌عنوان هفته وحدت توسط …