یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: متن زیر حاصل گفتگوی منتشر نشده با مرحوم آیت‌الله محمدمهدی آصفی از علماء و مجتهدین حوزه علمیه و از شاگردان حضرات آیات خویی، حکیم و امام خمینی است که پس از تحریر و تنظیم، فشرده‌ای از گفتگو با حذف پرسش‌ها تقدیم می‌شود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: نویسندگان تاریخ علم اصول اهل‌سنت، مدعی‌اند که کتاب‌های اصولی، به دو روش نگارش یافته و هر یک، سبک خاص خود را دارد که دیگری آن را ندارد. گروهی، به شیوه متکلمان وارد شده‌اند و شیوه آن‌ها کلامی است و دسته‌ای، به شیوه فقها وارد شده و نگارش آن‌ها، رنگ و بوی فقهی دارد.[۲]

اختصاصی شبکه اجتهاد: از صدر اسلام تا سده اخیر، رؤیت هلال به‌طور طبیعی و بدون استفاده از ابزارهایی مانند دوربین و تلسکوپ صورت می‌گرفت؛ اما در سده اخیر برای رؤیت هلال از ابزار هم استفاده می‌شود؛ که این خود سبب اختلاف بین فقهای معاصر شیعه گردیده است. در این یادداشت بر آنیم تا دیدگاه و نظریات فقهای معاصر اهل سنت را مورد کنکاش قرار دهیم.

شبکه اجتهاد: نحوه مدیریت اختلافات در امت اسلامی: ما اول مسلمانیم، بعد شیعه یا سنی. هویتهای مختلف شیعی و هویت‌های مختلف سنی، همگی زیرمجموعه هویت واحد اسلامی هستند. هنوز بر سر شیعه و سنی بودن سید جمال الدین اسدآبادی بحث است. هر وقت از او می‌پرسیدند که تو شیعه هستی یا سنی؟

بخش اول: نظریه پولی (خلق پول) به رغم اینکه مبدأ تأملات و تحقیقات اقتصاد اسلامی، مباحث پول و بانک بوده و بیشترین تحقیقات آن نیز در این موضوع صورت گرفته است، هنوز این مقوله از ضعف‌های جدی رنج می‌برد، زیرا:

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله میرزا حسنعلی مروارید یکی از علمای ربانی و اساتید برجسته حوزه علمیه مشهد بود که سالیان بسیار به تدریس فقه و اصول و معارف اسلامی اشتغال داشت و فضلای بسیاری را پرورش داد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: اگر از داعیه‌داران اصلاح علم اصول بپرسیم مشکل این به‌اصطلاح «ساختار» چیست؟ معمولاً چنین پاسخ خواهیم شنید: بسیاری مباحث زائد است؛ و یا جای برخی مباحث خالی است؛ و یا در برخی حوزه‌های تازه، مثل حکومت و اقتصاد، نمی‌تواند به همین شکلی که هست مورداستفاده قرار گیرد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: در رابطه با فلسفه دانش اصول‌ فقه، نگاشته‌های زیادی وجود ندارد. حجّت‌الإسلام والمسلمین سعید ضیائی‌فر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، سال‌هاست که یکی از دغدغه‌های مطالعاتی و پژوهشی خود را در فلسفه اصول‌فقه قرار داده است. وی که چند سالی است درس خارج فلسفه اصول‌ فقه را نیز آغاز نموده است، در این یادداشت، به بایسته‌های ساختار فلسفه اصول‌فقه از دیدگاه خود می‌پردازد. ویژگی‌های ساختار معیار اولین ویژگی یک ساختار مطلوب، این است که جامعیت داشته باشد و همهٔ ابعاد و مسائلی را که در یک رشته مدنظر است در بربگیرد. جامعیت باید با توجه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چند روز قبل در کانال تلگرامی «حضرت آیت‌الله اشرفی شاهرودی»[۱] خبری انتشار یافت که به نگاه نویسنده خبر، بسیار شگفت‌انگیز بود. متن خبر، حاکی از استفاده این استاد گران‌قدر از تخته وایت برد در درس خارج فقه بود.[۲]

اختصاصی شبکه اجتهاد: دانش فقه و اصول در طول حیات خویش از دو حیث شکلی: همانند تبویب‌ها و ساختارهای جدید و محتوایی همانند: اصلاح و تغییر پاره‌ای مبانی، افزایش منابع و ارائه تفاسیر خاصی از آن‌ها و تفاوت در روش‌ها و رویکردها؛ تطورات فراوان و تحولات بسیاری را تجربه کرده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: با برگزاری اولین مناظره میان نامزدهای انتخاباتی مهم‌ترین انتخابات کشور، بازار بحث‌های سیاسی و حمایت از گزینه‌های مختلف در میان قشرهای مختلف مردم داغ شده است. روحانیون نیز همانند دیگر اقشار جامعه، تلاش‌های خود را برای تشخیص نامزد اصلح و حمایت و تبلیغ برای وی آغاز کرده‌اند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: شما را نمی‌دانم ولی من از گذشته‌های دور، یعنی از همان زمان که با فقه و اصول آشنا شدم، هیچ‌گاه نتوانستم با سازوکار موجود ارتباط صمیمانه‌ای برقرار سازم. اصول فقه با همه مسائل لازم و جذابیت‌هایی که داشت، مشحون از مسائلی بود که ضرورت آن‌ها در جریان استنباط روشن نبود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: ازنظر حقوقی شرط مجازات کردن افراد این است که دارای مسؤولیت کیفری باشند. از طرف دیگر شرط مسؤولیت کیفری این هست که فرد دارای اهلیت کیفری باشد. یکی از شرایط اهلیت کیفری این هست که فرد دارای قوه تمییز باشد؛ یعنی از توان ادراکی برخوردار باشد که بتواند درک بکند این رفتاری که دارد ازنظر اجتماعی، چگونه رفتاری هست؟

شبکه اجتهاد: بیش از ۵۰ سال از نگارش کتاب اقتصادنا می‌گذرد. بسیاری از زوایای این گنجینه بزرگ از معارف اقتصاد اسلامی، نظام‌های اقتصادی، روش‌شناسی و فلسفه اقتصادی نه تنها تاکنون ناشناخته مانده بلکه از دیدگاه بنده برخی برداشت‌های نادرست از آن نیز شده است که فرصت طرح آنها در اینجا نیست.

شبکه اجتهاد: بحث‌های فرهنگی و تمدنی یا تمدن پژوهی از دانش‌هایی است که از غرب به دست ما رسیده؛ یعنی ما مسلمان‌ها مبتکر چنین عنوانی نیستیم. عنوان تمدن پژوهی ابتدا در غرب شروع شد، رواج پیدا کرد و به‌مرور وارد سرزمین‌های اسلامی شد و ما هم بعدها این مباحث فرهنگی و تمدنی را شروع کردیم.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد و عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی، از سررشته‌داران حرکت‌های تحول‌آفرین در حوزه شناخته می‌شود

شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر، ساختارهای نوینی برای دانش اصول‌فقه ارائه شده است که به آن‌ها در مجلّه الکترونیکی «تحوّل ساختاری دانش اصول» اشاره گردیده است

شبکه اجتهاد: مرحوم آیت‌الله سید حسن صالحی همچون بسیاری از پارسایان و مردان خدا در طول حیات پربار خود با رفتار و کردار خویش درس‌هایی برتر از درس‌‌های رسمی به طلاب ارائه داده‌ است که رساتر و کارآمدتر از آموزش‌های مستقیم ایشان بوده است و در اینجا به بخشی از آموزه‌های ایشان اشاره می‌شود:

شبکه اجتهاد: عالمان بزرگ و واقع‌گرا و روشن‌ضمیر از دیرباز توجه داشته‌اند که بحث‌ها و مناظره‌ها مقایسه‌ای در هر زمینه‌ای که باشد (فقهی، کلامی، اصولی، تفسیری و حدیثی) و جز این‌ها دارای سهم بسزایی در تقریب بین مذاهب اسلامی و نیز در رسیدن به هدف شریعت دارد.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی استاد خارج فقه حوزه علمیه قم و عضو مجلس خبرگان رهبری در نوشته پیش‌روی، تصویری کلی از کلان شاخه مهم فقه تمدن، و توضیح شاخه‌های منشعب از آن را ارائه داده است.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیستانی، دو ساختار پیشنهادی برای دسته‌بندی منطقی و چینش مباحث دانش اصول‌فقه دارد:

شبکه اجتهاد: فقه اسلامی فقهی غنی است. فقها در طول تاریخ تلاش بسیار گسترده‌ای جهت شناخت، معرفی، تحکیم و تثبیت آن انجام داده تا این فقه امروزه در اختیار ما قرار گرفته است؛ ولی در عین حال، فقه ابعادی بیشتر از آنچه نشان داده، دارد.

بحث از نوروز در فرهنگ شیعه، از قرن پنجم به بعد مطرح شد و تا آنجا که به منابع برجاى مانده مربوط می‌شود، نخستین بار در مختصر مصباح شیخ طوسى از آن یاد شد. پس از آن در منابع دیگر هم وارد گردید. در این مقاله سیر ورود آن در منابع شیعه و موضع‌گیرى فقهاى شیعه در باره آن را توضیح خواهیم داد.

شبکه اجتهاد: انتشارات مدرسه علمیه ولی‌عصر از زمستان سال ۱۳۹۳ شمسی و در طی دو سال، سه مجلد از مجموعه «فلسفه علم اصول» را به جامعه علمی کشور تقدیم کرده است. این اثر به قلم اندیشمند نوآور، حضرت آیت‌الله صادق آملی لاریجانی و با همکاری تنی چند از شاگردان ایشان گرد آمده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: مذاهب اسلامی در حالی دومین دهه از قرن بیست و یکم را با سرعت پشت سر می‌گذارند که وضعیت پیروان آنان از لحاظ همزیستی بحران های کم نظیری را شاهد است. در حالی که بالغ بر دو قرن اندیشه، اتحاد مسلمانان از عمده‌ترین جریان‌ها و نظریات در محافل اسلامی بوده است. در همین حال با نگاهی از فراز این دو قرن به نظر می‌رسد احساس نیاز به وحدت و تقریب و همگرایی و همزیستی بیشتر میان پیروان مذاهب و بخصوص شیعه و سنی غالبا تابعی از رویدادهای اجتماعی و سیاسی و جنبش‌های برآمده در هر عصر بوده …

شبکه اجتهاد: با مراجعه به فهرست کتابخانه‌ها و نیز با مطالعه کتاب‌شناسی‌های مهم شیعه مانند «الذریعه» و تحقیقات دیگری که به عمل آمد، مشخص شد کتابی جامع و کامل که دربرگیرنده مسائل مختلف مربوط به کودکان باشد به روش فقه استدلالی و به شیوه سنتی حوزوی در فقه شیعه و اهل‌سنت وجود ندارد و فقها مسائل مربوط به کودکان را به‌تناسب بحث‌های فقهی در ذیل مباحث مختلف، پراکنده بیان کرده‌اند. البته در فقه اهل‌سنت، یکی دو کتاب به‌طور مستقل در این موضوع نوشته شده است، مانند «جامع احکام الصغار». همچنین اخیراً در فقه شیعه بعضی از محققین، مسائل مربوط به …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالکریم بی‌آزار شیرازی رئیس اسبق دانشگاه مذاهب اسلامی و عضو مجمع جهانی تقریب مذاهب، به مناسبت مراسم نکوداشت مقام علمی مرحوم آیت‌الله شیخ محمد واعظ زاده خراسانی که ظهر امروز در دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار می‌شود، در یادداشتی شفاهی به تشریح جایگاه علمی مرحوم واعظ زاده خراسانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید. همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند مرحوم واعظ زاده به معنای واقعی عالمی فرزانه و روشن‌بین بود و پیام ایشان گویای این مطلب است. روشن‌بینی ایشان هم در حوزه علم بود و هم در حوزه عمل. اولین آشنایی بنده با مرحوم آیت‌الله واعظ …

شبکه اجتهاد: سرزمین جبل عامل، واقع در لبنان امروز، در طول تاریخ اسلام زادگاه و پرورشگاه فقیهان زبده و بنامی همچون شهیدین بوده است. «متاوله» یا شیعیان جبل عامل نقش پررنگی در تاریخ شیعه ایفا کرده‌اند. عالمان دیارعامل، برهه‌ای از فقه شیعه را به نام خود ثبت کرده‌اند و هجرت آنان به ایران در زمان حکومت صفویان نقطه‌ی عطفی در تاریخ شیعه در ایران بوده است. از جمله‌ی فقیهان عاملی در سده‌ی اخیر دو علامه‌ی پرآوازه یعنی سید عبدالحسین شرف الدین و سید محسن امین هستند که هر دو شخصیتی بزرگ و موفق در تأثیرگذاری بر جامعه‌ی اسلامی بوده اند. …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی استاد حوزه علمیه قم، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و عضو مجلس خبرگان رهبری در سومین نشست کمیته زیارت و گردشگری در شیراز پیرامون مسئله «زیارت» سخن گفت که در ادامه به صورت یادداشت شفاهی تقدیم می‌گردد. زیارت پدیده‌ای اجتماعی زیارت نه پدیده‌ای فردی، که پدیده‌ای اجتماعی، و دارای رنگ و بوی فرهنگی و برخوردار از کارکردهای اجتماعی است. این پدیده از طرفی در پیوند عمیق با کانون‌های معنویت ساز مراقد مشرفه، و از طرف دیگر در تعامل و مواجهه با جامعه است؛ این تعامل و مواجهه به ویژه با مسائل، واقعیت‌ها، …

شبکه اجتهاد: شکی نیست که «تقیه» از محکمات مرام اهل‌بیت علیهم‌السلام است. در عین حال، همان‌گونه که فقهاء بزرگوار فرموده‌اند «تقیه» حکم واحدی ندارد بلکه ممکن است واجب یا حرام و یا غیر آن باشد. دسته اول: در حدیث است که وقتی میثم تمار به امیرالمؤمنین (ع) اظهار داشت که حاضر نخواهد شد در مقابل ابن زیاد از حضرتش برائت بجوید، امام علی (ع) به او فرمودند: “در این صورت، تو را خواهد کشت”. میثم گفت: “صبر می‌کنم، کشته شدن من در راه خدا متاع کمی است”. آنگاه امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: “ای میثم در این صورت، با من و در …