یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: تعدی و حمله مذبوحانه رژیم صهیونیستی به بخشی از ساختمان کنسولگری ایران در سوریه و از طرفی طرح مسئله انتقام، پرسش‌هایی فقهی را رقم می‌زند، از جمله اینکه از منظر ادله فقهی و در رأس آنها، «آیات المقاومه» کمیت و کیفیت مقابله با این حمله چه اندازه باید باشد؟ توضیح اینکه دسته‌ای از آیات به بحث مقاومت …

شبکه اجتهاد: به مقتضاى اصل عدم نقل و استصحاب قهقرایى که اعتبار آن مورد تسالم است، روز نوروز اوّل فروردین ماه انتقال خورشید از برج حوت به برج حَمَل و نقطه اعتدال ربیعى است. با بررسى در متون دینى روشن می‌شود نوروز و آیین‌هاى ویژه آن مانند هدیه‌هاى نوروزى و احکام شرعى آن مانند غسل، نماز و روزه مستحبى بدون …

شبکه اجتهاد: داستان نوروز در متون روایی و فقهی از مبنای یکسانی برخوردار نیست، هرچند به تدریج شاهد بوده‌ایم که فقها به نظر یکسانی درباره آن دست یافته‌اند. تقریبا می‌شود گفت که در تمامی این متون، از «نوروز» با عنوان معرّب «نیروز» یاد شده است. هرچند برخی نیز معتقدند که این دو واژه با یکدیگر متفاوتند. منشأ بسیاری از تردیدهای …

شبکه اجتهاد: در نجف اشرف به دیدار دو عالم نام‌دار شیعه رفتیم. آیت‌الله فیاض و آیت‌الله بشیر نجفی. هر دو از شاگردان و نزدیکان مرحوم آیت‌الله العظمی خویی بوده‌اند. منزل هر دوعالم بسیار ساده و قدیمی بود، بویژه منزل آیت‌الله بشیر. کلمه‌ی ساده از توصیف آن‌چه با آن روبرو بودیم ناتوان است؛ اما چاره چیست؟ مائیم و محدودیّت کلمات. پیش …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در خبرها آمده است: با اعلام رئیس کمیته داوران، مهسا قربانی در دیدار استقلال-پرسپولیس جزو داوران اتاق VAR است. نظرات در این باره مختلف است. در نگاه جزئی بین و غیر ترکیبی برخی می‌گویند: از آنجا که این بانوی محترم پوشش اسلامی دارد (یعنی بدن ولو با لباس ورزشی پوشیده شده است) پس عملی حرام رخ نداده، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حقوق شهروندی که برخاسته از تفکر حقوقی و محوریّتِ انسان و حقوق انسان‌ها است، به رابطه بین شهروند ـ دولت یا شهروند ـ حاکمیّت بر می‌گردد. در یک بررسی عقلایی و عرفی، روشن می‌شود که حقوقی باید نسبت به زندگی و بهبودِ زندگی شهروندان در هر کشوری، جعل و اجرا بشود. در کشور ما هم این حقوق …

شبکه اجتهاد: فقه سیاسی خوارجی اساساً در تقابل با حکمرانی علوی شکل گرفته است و چارچوب نظری آن بر نظریه بی دولتی و تفکر آنارشیستی استوار است. آنچنانکه یکی از سه جریان اصلی معارض با حکمرانی امیر المومنین علی علیه السلام اهل خوارج بوده است. حضرت وصی علیه‌السلام در خطبه‌ای منطق بی‌دولتی خوارج را اینگونه توضیح داده است که آنان …

شبکه اجتهاد: عمدتاً حکومت‌ها بر سه عنصر محوری «مردم»، «کارگزاران یا حاکمان» و «سرزمین» شکل می‌گیرند؛ به این معنا که اگر حکومتی، دارای سرزمین نباشد، حکومت محقّق نیست؛ همان‌طور که اگر حکومتی، دارای کارگزار یا شهروند نباشد، باز هم صدق عنوان حکومت مشکل است. برای اینکه این سه عنصر بتوانند، «نظام سیاسی» را تشکیل دهند، ضروری است که کارگزاران با …

شبکه اجتهاد: یکی از مشهورترین، مقبول‌ترین و محکم‌ترین قواعد فقهی در فقه اسلامی و شیعی، قاعده «وجوب حفظ نظام» و «حرمت اختلال در نظام» است. در اینکه منظور از «نظام» چیست، تفاسیر مختلفی ارائه شده است: «کیان جامعه مسلمین»، «حدود و ثغور کشورهای اسلامی»، «نظام عام یا نظام کلان اجتماع و معیشت» و «حکومت یا نظام سیاسی اسلام». بر اساس …

شبکه اجتهاد: جناب آقای سروش محلاتی، در سخنرانی ۲۵ رجب، با عنوان «نظریه دولت غاصب در فقه امامیه» پیرامون حقوق خدا، امام و مردم سخن گفته و در نهایت با تصویر امکان تزاحم میان حق امام و حق مردم چنین نتیجه می‌گیرد: «پرسش این است که اگر بین حق امام و حقوق مردم تزاحم به وجود آید، کدام حق مقدم …

شبکه اجتهاد: برخی اساتید درس خارج حوزه گمان کرده‌اند که از مقدسات در تشویق مردم به انتخابات سوء استفاده شده و نام دین و قرآن و اسلام و امام زمان بیجا و ناروا به انتخابات گره خورد است و از شنیدن اینکه «حضور در انتخابات، واجب شرعی و اجرای فرمان امام زمان است» انگشت به دهان شده‌اند و اشاره کرده‌اند …

شبکه اجتهاد: هنگامی که اعلم عیان نیست و با تعدد فتاوا و نظرات مختلف فقهی فقهای هم سطح روبروییم چه ضرورتی دارد که حتما از یک نظر و یک فرد تبعیت شود.‌ بلکه چرا نشود به فراخور وضعیت گاه از یک نظر و گاه از نظر دیگری تبعیت شود. وقتی همه نظرات مستند به دین و فقه است. همین که …

شبکه اجتهاد: حق رأی مردم با انتخابات شروع می‌شود. زیرا تجلی این حضور مردمی در مجلس یا ریاست جمهوری یا رهبری است، در مصوبات مجلس، فعالیت‌های رییس جمهور خودش را نشان می‌دهد لذا ما می‌توانیم در همان اوقات هم بسیاری از مصوبات و رفتارهای دولت، حتی رفتارهای رهبری را هم به مسأله انتخاب مردم ارجاع دهیم و براساس آن به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گزاره‌های فقهی در اسلام، همواره با پیش فرض‌ها و پیش زمینه‌های کلامی همراه بوده است و امروزه خلاء این اعتقادات و جایگاه آن، در جای جای دستورات عملی دین دیده‌ می‌شود. از طرفی دیگر تمام تلاش یک مجتهد فقیه در این است که دستوری حجت‌آور برای مکلف‌اش بیان کند. چرایی حجیت این دستور، از مبانی کلامی برداشت‌ …

شبکه اجتهاد: به جرأت می‌توان گفت مشروطه خواهان اولیه درک روشنی از ایده دولت – ملت در ذهن نداشتند. آنان غالباً خواهان مشروط شدن سلطنت بودند و از شاه می‌خواستند که سلطنت کند و نه حکومت. خواست آنان این بود که اداره مملکت به روشنفکران و فارغ‌التحصیلان فرنگ رفته و نمایندگان اصناف واگذار شود. روحانیت به‌ویژه فقیهان که همواره در …

شبکه اجتهاد: انگار انقلاب علمیِ حضرت صادق و پدرش، کارد را به استخوان خلیفه رسانده بود. چون برای اولین بار بود که دستگاه حاکم دستور داده بود امامِ بعدی در همان ابتدای امامتش، شناسایی شود تا سرش را به دربارِ «منصور دوانیقی» ببرند. بعد از شهادت امام ششم، جاسوس‌ها در مدینه به این‌در و آن‌در می‌زدند تا کسی را پیدا …

شبکه اجتهاد: بر اساس اخبار رسانه‌ها در جشنواره امسال، جناب آقای شیخ‌طادی دو قطعه لباس (یک روسری و یک کراوات) به صحنه آورده و کراوات را با توضیحاتی به جناب وزیر ارشاد اهدا کردند. پیشینه فرهنگی ایشان در عرصه سینما و نیز سابقه علمی و تجربی در عرصه طراحی لباس، برای این کاربر کوچک محصولات هنری‌‌یشان، پرسشی را پدید آورده …

شبکه اجتهاد: مشروطه خواهی سکولار در ایران با موج سنگینی از تهمت و افتراء علیه روحانیت و دستگاه فقاهت همراه بود. تهمت ضدیت فقه و فقاهت با دانش و پیشرفت ذهنیت مردم و بویژه دانشگاهیان را تسخیر کرده بود. دستگاه فکری که پیش از مشروطیت امورات مملکتی را مستقیم و غیر مستقیم بر عهده داشت، اکنون به مخالف با علم …

شبکه اجتهاد: با نظر به برخی مبانی و ایده‌هایی که برخی از بزرگان طرح کرده‌اند، می‌توان تأملی دیگر هم درباره موضوع «سیره» و از جمله آن «سیره مستحدثه» داشت. اول: با استناد به ادله متعددی مانند «مَا مِنْ شَی‌ءٍ إِلَّا وَ فِیهِ کِتَابٌ أَوْ سُنَّهٌ» و «وَ اللَّهِ مَا تَرَکَ اللَّهُ شَیئاً یحْتَاجُ إِلَیهِ الْعِبَادُ» می‌توان این مبنا را اتخاذ …

شبکه اجتهاد: علامه مصباح یزدی به مناسبت‌های مختلفی به نقد «اعلامیه جهانی حقوق بشر» پرداخته است، افزون بر نقدهایی که بر تک‌تک مواد این اعلامیه ذکر می‌کنند، هفت کاستی و نقص عمده‌ی ناظر به آن را نیز متذکر می‌شوند: یک. فقدان نظم و ترتیب منطقی: با مقایسه این اعلامیه با «قانون‌نامه» حَمُورابی (که دو هزار سال پیش از میلاد می‌زیسته …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه حقوق شهروندی، از ابواب نوپدید فقه‌های معاصر است. مسائل آن البته الزاماً جدید و کارنشده نیستند؛ اما حتی همان مسائلی که سابقه‌ای در تراث فقهی دارند نیز غالباً به‌صورت مستقل مورد پژوهش قرار گرفته و کمتر از منظر «حق شهروندی» مورد پردازش قرار گرفته‌اند. یکی از چالش‌های فقه حقوق شهروندی اما قابلیت یا عدم قابلیت دانش …

اختصاصی شبکه اجتهاد: برخلاف حکم نمایش بدن زنان، احکام نشان‌دادن یا «نمایش رسانه‌ای بدن مردان» در فقه اسلامی کمتر موردتوجه قرار گرفته است. «نمایش بدن نیمه‌برهنه مردان» در رسانه، هم به‌صورت هنرهای نمایشی از قبیل فیلم، سریال و تئاتر و سینما امکان دارد و هم به‌صورت نمایش مسابقات ورزشی؛ نظیر شنا، کشتی و وزنه‌برداری. نوشته پیش‌رو، تلاش کرده دیدگاه‌های فقها …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه معاصر، حرکتی نو در راه انجام وظیفه‌ای از گذشته بر دوش حوزه‌های علمیه است. فقه معاصر همان فقیه معاصر است که می‌خواهد وظیفه خود را در پاسخگویی به مسائل جامعه خود انجام دهد. همانگونه که شیخ مفید، باید پاسخگوی مسائل خویش می‌بود و همانگونه که شیخ انصاری قدم‌هایی جلوتر از پاسخگویی به مسائل زمان خویش برداشت. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حقوق شهروندی محصول دنیای مدرنیته است و امری نو به شمار می‌آید. نوپدیدتر از آن اما «فقه حقوق شهروندی» است که مشروعیت الهی این حقوق را به بحث می‌گذارد. حجت‌الاسلام سیدباقر محمدی، دانش‌آموخته حقوق جزا جامعه المصطفی است و هم اکنون، معاونت آموزش مدرسه عالی فقاهت مشهد را به عهده دارد. او در این یادداشت شفاهی، به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کتاب‌های فقهی گذشتگان علاوه بر موضوع اصلی خود که فقه باشد، دربردارنده‌ی مطالب متفاوت و البته مفیدی است که اگر از اهمیت جنبه‌‌ی فقهی بیشتر نباشد، کمتر نخواهد بود. داده‌های تاریخی، کلامی، رجالی، کتاب شناسی و روش شناختی از جمله‌‌ی آن مطالب می‌باشد که در این نوشتار آن‌ها را در کتاب «السرائر» مرحوم ابن ادریس پی می‌گیریم. …

شبکه اجتهاد: تمام هیکلش را اگر با لباس‌هایش می‌کشیدی، پنجاه کیلو هم نمی‌شد؛ اما بنیان‌های حکومت شاهنشاهی را به لرزه درآورده بود! نه خدمی داشت، نه حشمی؛ نه خاندان هزارفامیلی که از او حمایت کنند؛ نه شاگردان و مریدان فراوانی که دورش را بگیرند و ترویجش کنند؛ نه در میان مدیران زورگو و فاسد رژیم پهلوی طرف‌دارانی؛ اما وقتی برای …

شبکه اجتهاد: از گذشته تا کنون، برخی از پژوهشگران فقه و تاریخ تلاش نمودند که نشان دهند شلاق یا تازیانه رایج در فقه اسلامی ریشه در قرآن و سنّت دارد و برای این منظور به آیات و متون فقهی استناد جسته‌‌اند؛ اخیراً با استناد به ظاهر مفاد شماری از آیات قرآن کریم تلاش شده است که شلاق و تازیانه شناخته …

اختصاصی شبکه اجتهاد: لابه‌لای تمام واکنش‌ها و تحلیل‌ها پیرامون حادثه تروریستی کرمان به نظر می‌رسد پیام حکیم متأله آیت‌الله جوادی آملی قابل توجه و تأمل جدی است. ایشان در عباراتی کوتاه فرمودند: «آنچه می‌تواند زمینه هرج و مرج و ناامنی را فراهم کند کمبود معارف کلامی در مراکز فرهنگی حوزه و دانشگاه از یک سو و دسیسه استکبار جهانی و …

شبکه اجتهاد: دست جنایت، پلشتی، خشم کور و خرافه، ملت نجیب ایران – بلکه همه صالحان و مصلحان – را عزادار کرد. این حرکت زشت و غیر قابل تحمل، هر چند عزیزانی را به شهادت رساند و کشور را سوگوار کرد، لکن هیچ نتیجه‌ای برای بدخواهان این مرز وبوم – صانها الله عن الحدثان – ندارد. این خود، مرهمی است …

شبکه اجتهاد: گفتمان دینی از پیش از مشروطه تا دهه‌های بعدی در مسائل زنان دو ویژگی کلی داشت: اول این که مساله‌اش دین بود و به مسئله زنان به عنوان اشکالی بر دین می‌نگریست. دوم این که خانواده‌گرا بود با تفسیری که زنان را درون خانواده تعریف می‌کرد و با مفهوم خانواده‌گرایی با هرگونه حضور اجتماعی زنان مخالفت می‌کرد. اندیشه …