آخرین اخبار

 این که گفته می شود فقه اهل سنت انسدادی محض است و فقه شیعی انفتاحی است و پویا است، به نظرم صحیح نیست، اتفاقاً اهل سنت با ادله ای چون قیاس مستنبط العله، استصلاح، استحسان و عرف نیز اجازه اجتهاد و ورود به مباحث حکومتی و مباحث فقه تمدنی و فقه تمدن ساز را دارند. بی شک برای تحقق تمدن نوین اسلامی، دو بال آن فقه شیعه و اهل سنت است؛ که باید از ظرفیت‌های فقه همه مذاهب استفاده شود. اعتقاد دارم که برای پی‌ریزی تمدن نوین اسلامی وحدت و تقریب پیش‌شرط بوده و جز باهم زیستی فقهی و مسالمت‌آمیز …

دکتر شهبازی با بیان اینکه همچنان در بسیاری از حوزه‌ها و مسائل بانکی اجماع نظر میان متخصصان و صاحب‌نظران اقتصادی و اقتصاد اسلامی وجود ندارد، مزایای این طرح را تطابق حداکثری متن نهایی طرح با پیش‌نویس لایحه بانکداری (در ۱۰ فصل از ۱۳ فصل طرح)، اصلاح طرح و رفع اشکالات اساسی نسبت به نسخه اولیه طرح عملیات بانکی بدون ربا (نسخه اولیه در مجلس نهم)، توجه به ابعاد فقهی و شرعی عملیات بانکی در کنار سایر اصول و ضوابط بانکداری متعارف همچون حاکمیت شرکتی، نظارت و شفافیت بانکی و توجه به اقتصاد سیاسی دولت و شبکه بانکی در اصلاح قوانین …

 اینگونه نیست که بگوییم تمام قوانین، حکم حکومتی واجب الاتباع هستند؛ چرا که برخی قوانین حکم حکومتی، نه حکم وضعی هستند و نه حکم تکلیفی. خود حکومت نیز قوانینی را که وضع می کند، داعی بر این ندارد که حتما با متخلفین برخورد کند. اختصاصی شبکه اجتهاد: 25 بهمن سالروز صدور حکم ارتداد سلمان رشدی از جانب امام خمینی است. در رابطه با این حکم در طول سالهای پس از صدور آن، مباحث زیادی مطرح شده است. یکی از زوایای فقهی این بحث، توجه به حکومتی بودنِ آن است. به همین بهانه، ماهیت حکم حکومتی و دلایل تقدم آن بر …

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: امروز فضای فکری طلب می‌کند که تکثر سلایق در حوزه را به رسمیت بشناسیم، در غیر این صورت حوزه نمی‌تواند جامعیت خود را در کارویژه‌ها به ثمر برساند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد واعظی در بزرگداشت مقام علمی مرحوم محمدجواد صاحبی که در تالار شیخ طوسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: خوش مشرب، خلیق، دانا، با تدبیر و متواضع بودن از ویژگی‌های استاد صاحبی بود. رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم استاد صاحبی را دارای حقی بر دوش فضلای حوزه دانست و افزود: جامعه …

شبکه اجتهاد: طب اسلامی، واژه‌ای است که در دهه اخیر بسیار به کار رفته است، چه توسط آنانی که مدّعی نظام سلامت مستقلّ اسلامی‌اند، و چه توسط آنانی که چنین نظامی را از اساس باور ندارند. با این حال به نظر می‌رسد ـ چه این نظام ادعایی را باور داشته باشیم یا نه ـ اصطلاح «طب اسلامی» اصطلاحی نو ظهور و بدون مستند است. در تمام روایاتی که مدعیان نظام سلامت اسلامی در مباحث دارو  و درمان بدان‌ها تمسک می‌کنند هیچ گاه با این تعبیر یا تعابیرمشابه (مثل طب اهل بیت) مواجه نمی‌شویم. تعبیری که فراوان در روایات آمده است …

واقعیت بیرونی آن است که فعلا نظام حقوقی منظم، مدون و مصوبی برای این موضوع نداریم و ضمانت اجرای بیرونی وجود ندارد یا اگر باشد ناکارآمد است و البته عدم وجود نظام حقوقی دقیق و عدم وجود  قانونی شفاف، صریح و کارآمد، ضمانت اجرای مقابله با وعده‌های دروغین را با مشکل مواجه نموده است؛ زیرا با وجود آن نظام حقوقی و تقنینی می توانیم امیدوار باشیم که راه بر ترفندهای سیاسی، رقابت­های جناحی و سو استفاده های ناروا بسته شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: انتخابات در کشور از عرصه‌های مهمی است که سرنوشت کشور را تعیین می‌کند. در این بین کاندیدهای …

اگر در جامعه غربی از انتخابات صحبت می‌شود، با این پیش‌فرض بحث می‌شود که دموکراسی موردقبول است و رأی اکثریت مردم، ایجاد مشروعیت می‌کند. لذا بحث انتخابات در غرب به‌تبع بحث دموکراسی مطرح شد و به هر صورت دموکراسی چاره رسیدن به واقعیت است. انتخابات هم به‌مثابه ابزاری برای دموکراسی مطرح است که اگر دموکراسی را از جامعه بگیریم طبیعتاً انتخابات هم معنایی نخواهد داشت. البته دموکراسی شکل‌های مختلفی پیدا کرد. حتی در خانه‌های مردم هم نفوذ و رواج پیدا کرد و به رأی اکثریت مردم، بهاداده شد نه‌فقط در حاکمیت و حکومت و قانون بلکه در اینکه چه غذایی …

جدیدترین اثر حجت‌الاسلام محمدحسن ربانی بیرجندی استاد حوزه علمیه مشهد، با عنوان «تبارشناسی اصول فقه» در هشت فصل چاپ و منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب «تبارشناسی اصول فقه» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی استاد حوزه علمیه مشهد و عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی چاپ و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت. این کتاب در هشت فصل «گزارشی از اصول شیعه»، «نقش ادبیات عرب در فرایند استنباط»، «تبار شناسی تعریف علم اصول»، «به یاد مرحوم آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی(تغییر فتوا)»،‌ «روش فقهی اصولی شیخ انصاری»، «سید …

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به اینکه موضوع شناسی تشنه نظریه پردازی جدی در حوزه‌های علمیه است، گفت: موضوع شناسی به دلیل ابهامات تئوریک، عملا در مواردی نتوانسته، فقه مسائل پیچیده اجتماعی و اقتصادی را یاری دهد، و اگر به دانش و متخصص مراجعه نکنیم موضوع را نفهمیده ایم، و حکمی که برای آن صادر می‌کنیم مخلوق ذهنی ما می‌باشد و شارع این را نمی‌خواهد، شارع می‌خواهد واقعیت‌های اجتماعی همچون فقر و ناهنجاری‌ها و …. را حل کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در دیدار با هیات اندیشه ورز دین، سلامت و سبک زندگی و …

خیلی از آقایان علما ازجمله مقام معظم رهبری، از باب اولویت، حکم حکومتی را حکم اولی تلقی می‌کنند. لذا شرکت در انتخابات اگر مصلحت مسلمین باشد، واجب است. ازجمله مصالح مسلمین، تائید و تحکیم نظام جمهوری اسلامی است که امام می‌فرمود از اوجب واجبات است. اگر ما قبول کردیم که از باب شرکت در انتخابات، یک مصلحت تلقی می‌شود و از نظر مرحوم امام و رهبری، تحکیم نظام جمهوری اسلامی می‌شود، شرکت در انتخابات واجب می‌شود اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه انتخابات، زوایا و مسائل مختلفی دارد. یکی از مهم‌ترین مسائل آن، مسؤولیت رأی دهندگان در قبال رأیی است که می‌دهند. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این چند سال اخیر رفتارهای پارادوکسیکال اجتماعی در رفتار و عملکرد جامعه ایرانی- اسلامی بسیار زیاد شده است و برای جامعه شناسان رفتارشناسی جامعه شهری ایران به یک چالش تبدیل شده است. پس از پیروزی انقلاب به دلایل متعدد اراده جدی بدین منظور که احکام مباحث اجتماعی از دل گزاره‌های دینی به صورت یک قانون یا سند بالادستی دربیاید وجود نداشت. به همین علل در بسیاری از موارد در مواجهه با محصولات غربی با تمسک به احکام ثانویه و مصلحت سنجی‌های گاه ناآگاهانه ضربات هولناکی به جامعه دینی ما وارد شد. سبک زندگی امروز جامعه شهری …

مسئله تنفیذ حکم ریاست جمهوری بعد از انتخاب مردم، بزرگ‌ترین نماد دخالت ولی‌فقیه در امر انتخابات است. خود مرحوم امام رحمه‌الله نیز به این مسئله تصریح دارد که اگر این تنفیذ نباشد، رئیس‌جمهور، طاغوت خواهد بود. سلیقه نیز حکم می‌کند که اعتبار این انتخابات، بر اساس مبنای انتصاب، با ولی‌فقیه است. اینکه چون مردم رأی داده‌اند پس دیگر طاغوت نمی‌شود، درست نیست. صرف انتخاب مردم، مسئله را حل نمی‌کند. بله در نظام اومانیسم، معیار انتخاب مردم است؛ اما بر مبنای ولایت‌فقیه مرحوم امام، هرگونه انتخاب مردم، نمی‌تواند صحیح باشد. بله اگر ملاک را انتخاب مردم قرار دهیم که همان قول …

هر کسی که پای درس ایشان حاضر می‌شد، به‌قدر ظرفیتش می‌توانست از آن بهره‌مند شود؛ چه کسی که قصد مجتهد شدن داشت و می‌خواست مباحث اجتهادی را بیاموزد و چه کسی که فقط می‌خواست در حد نگارش و طی کردن دوره چهار پنج ساله درس خارج بهره ببرد. این ویژگی به نظر من حُسن تدریس آیت‌الله فلسفی بود. در واقع سبک بیان ایشان طوری بود که در عین اینکه مجتهد پرور بود، آن چنان مطالب را سلیس و موجز و روان بیان می‌کرد که سایر افراد که قصد تحقیق هم نداشتند در حد املا و نگارش و ثبت در بایگانی …

برای ما قوت قلبی بود و این استاد بزرگ به فهم ما اعتماد داشت. آنجایی که احساس می‌کرد حرف قابل بیانی داریم و درست اشکال کرده‌ایم حتی مطلب گذشته خود را اصلاح می‌گردد. این نکته مهمی در شخصیت علمی آیت‌الله فلسفی بود. از دیگر ویژگی‌های ایشان «مشورت پذیری» بود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دکتر سعید نظری توکلی از شاگردان مرحوم آیت‌الله میرزاعلی آقا فلسفی و از اساتید دانشگاه و از داوران جشنواره‌های مختلف کشوری، مؤلف، محقق و عضو هیئت تحریریه فصلنامه علمی پژوهشی کاتب است. او در گفتگو با «حریم امام» به تبیین ابعاد علمی و درسی استادش می‌پردازد و …

شماری از مراجع عظام تقلید، از امت ایران اسلامی دعوت کردند تا بار دیگر با حضور گسترده و باشکوه در راهپیمایی ۲۲ بهمن‌ماه،‌ انسجام ملی خود را در برابر دشمنان کشور به نمایش بگذارند. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید در درس خارج فقه خود ضمن دعوت از مردم برای حضور در راهپیمایی ۲۲ بهمن و انتخابات دوم اسفند، گفت: حضور گسترده مردم در این ۲ رویداد مهم باعث یاس دشمنان خواهد شد. وی تاکید کرد: بنده با صراحت عرض می‌کنم که به لحاظ اعتقاد شرعی هم حضور در راهپیمایی ۲۲ بهمن را شرعا وظیفه …

بیست و نهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «اقتصادنا» توسط هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان با عنوان «فراتحلیل مطالعات زکات در ایران و نظریه تعمیم» با ارائه پژوهشگر باسابقه حوزه زکات و استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه سمنان، دکتر عبدالمحمد کاشیان با حضور جمعی از خواهران و برادران پژوهشگر در ساختمان هیئت‌های اندیشه‌ورز حوزه علمیه خراسان برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر کاشیان در ابتدای جلسه با توضیح عنوان «فراتحلیل مطالعات زکات»، به تحلیل تحلیل‌ها و مطالعات صورت‌گرفته در حوزه زکات، به ذکر نقاط ضعف نظام مالیاتی موجود کشور پرداخت و افزود: مواردی همچون ناهماهنگی …

برخی تفصیل داده‌اند بین انتخاباتی که جنبه عمومی و بین‌المللی دارد و انتخاباتی که جنبه محلی دارد. در انتخابات عمومی که جنبه بین‌المللی دارد، هرچقدر حضور بیشتر باشد، قدرت جامعه اسلامی بیشتر می‌شود و هرچقدر حضور کمتر باشد، جنبه مقبولیت نظام کمرنگ‌تر خواهد شد. مثلاً در فرض اول، وجوب، وجوب عینی است. آنچه ما به لحاظ فقهی می‌توانیم در مورد آن صحبت کنیم، این است که بر اساس قاعده وجوب تولید قدرت برای جامعه اسلامی، آیا این وجوب، محدوده خاصی دارد یا اینکه هرچقدر بیشتر افزایش پیدا کند، باز هم تکلیف داریم؟ اختصاصی شبکه اجتهاد: با توجه به فرارسیدن ایام …

امروز فساد و دعوت به اشباع تمایلات جنسی از هر راه صحیح و ناصحیح، و قانونی و غیر قانونی در فضای مجازی غوغا می کند، دیگر نباید روزنامه اطلاعات ناخودآگاه با آنها هماهنگ باشد. تأسف آنجا است که اطلاع یافته ام گوینده این سخن، استاد دانشگاه آزاد اسلامی است! دست پرورده چنین استادی چه خواهد بود؟ خدا آگاه است! به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سبحانی به سردبیر روزنامه اطلاعات در خصوص مطلب منتشر شده در این روزنامه طی نامه‌ای نوشت: بسمه تعالی حضور محترم حجه‌الاسلام جناب آقاى حاج سید محمود دعایى (دامت تأییداته) با اهداء سلام، و عرض تبریک به …

با بعضی از شاگردان نجف ایشان که صحبت می‌کردم از دوره تدریس ایشان به شیرینی یاد می‌گردند، آیت‌الله نجومی کرمانشاهی می‌فرمود که ما اصلاً در جلسات درس آیت‌الله فلسفی خسته نمی‌شدیم. خوش بیانی و هنر تبیین بودن یکی از ویژگی‌های ممتاز آیت‌الله فلسفی بود. مفاهیم صعب و پیچیده را چنان ساده بیان می‌کرد که بعضی از طلاب قدردان نبودند!. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی اسکندری مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه و مدیر علمی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) مشهد، به مناسبت سالگرد درگذشت آیت‌الله میرزاعلی آقا فلسفی در گفتگویی با حریم امام نگاهی به ابعاد علمی ـ …

شبکه اجتهاد: کتاب «ولایت فقیه»، مجموعه سیزده سخنرانی است که حضرت امام، در فاصله سیزده ذی قعده ۱۳۸۹ تا دوم ذی حجه ۱۳۸۹(مطابق با ۱۳۴۸/۱۱/۱ تا ۱۳۴۸/۱۱/۲۰ ش) در ایام اقامت در نجف اشرف ایراد فرموده‌اند. این سخنرانی‌ها در همان ایام، گاهی کامل و گاه به صورت یک یا چند درس تکثیر و منتشر شده است. سپس در پاییز ۱۳۴۹ ش. پس از ویرایش و تأیید حضرت امام برای چاپ آماده گردید و نخست توسط یاران امام در بیروت به چاپ رسید و پنهانی به ایران فرستاده شد و همزمان به کشورهای اروپایی و امریکا و پاکستان و افغانستان ارسال …

اگر کسی با خدعه و نیرنگ، مال کسی را ببرد، مصداق کلاه‌برداری است که هم به لحاظ قانونی، جرم است و هم به لحاظ شرعی، حرام است. حال اگر کسی بخواهد از طریق تطمیع، صاحب حق غیرمالی بشود که یکی از آن‌ها می‌تواند مثلاً احراز کرسی نمایندگی در مجلس باشد، این حق هم چون از طریق نیرنگ یا از طریق فریب و تطمیع، تحصیل شده است، طبعاً موجب حق برای طرف نخواهد بود و ممکن است که حتی ممنوع و حرام باشد و اگر در مواردی اگر قانون‌گذاری بشود، ممکن است مصداق جرم هم باشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: با نزدیکی …

از گذشته تا الآن می‌توانستید نظام‌های مختلف اسلامی را داشته باشید و امروز اسم آن را جمهوری اسلامی گذاشته‌اید. مثلاً در نظام خلافت دیروزی، بیعت امت را داشتید اما امروز برخی می‌گویند انتخابات همان بیعت مدرن است. البته این مسئله اختلافی است ولی می‌خواهم عرض کنم که اشکالی ندارد که از تجربه بشری استفاده کنید. مثلاً سیستم قضایی را مدرن و متناسب با آنچه امروز و الآن وجود دارد برقرار کنید اما شرایطی که برای قاضی در اسلام وجود دارد، آن شرایط را در قاضی لحاظ می‌کنید. اختصاصی شبکه اجتهاد: از مباحث مهم در حوزه امور سیاسی، بحث نظام سیاسی …

وقتی انقلاب اسلامی ایجاد شد، نظام اسلامی در بسیاری از موارد باید بین مواردی مصلحت اندیشی می کرد. به عبارتی دیگر در تزاحم بین برخی از احکام و در تزاحم بین مصالح مجبور بود که اولویت بندی کند و اهم و مهم کند، به همین خاطر چاره ای جز مصلحت نبود اما چون مصلحت اندیشی از دو جهت مورد نکوهش بود از یک جهت مصلحت به عنوان فرصت طلبی تلقی می شد که مصلحت در قبال حقیقت است یعنی ولو حقیقت نیست اما مصلحت است لذا باب دروغ و باب بسیاری از فجایع به عنوان مصلحت باز می شد و …

رهبر معظم انقلاب با دعوت همگانی از مردم برای شرکت در انتخابات افزودند: ممکن است کسی از بنده خوشش نیاید اما اگر ایران را دوست دارد، باید به پای صندوق رأی بیاید، بنابراین هرکس به ایران علاقه‌مند است و امنیت کشور، حل شدن مشکلات و گردش صحیح نخبگانی را دوست دارد، در انتخابات شرکت کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز (چهارشنبه) در دیدار هزاران نفر از قشرهای مختلف مردم، راهپیمایی ۲۲ بهمن و انتخابات مجلس شورای اسلامی را دو آزمون بزرگ ملت ایران خواندند و با تبیین خصوصیات نامزدهای شایسته مجلس، حضور …

اختیاراتی که برای رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی دیده شد، با اختیاراتی که در قانون اساسی کشورهای مشابه برای بعضی از افراد مثل رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر دیده می‌شود، بعضاً کمتر هم هست. برخی از کلمات، بار معنایی زیادی دارد و ممکن است از کلمه ولی، این‌گونه به ذهن بیاید که ولی فقهی، تمام شئون زندگی را تحت نظر بگیرند و به مردم اجازه نفس کشیدن ندهند. این همان شبهه‌ای است که دشمنان از ابتدا مطرح کرده‌اند و عملاً هم این‌طور نبوده است؛ یعنی افرادی در خبرگان، مجلس و ریاست جمهوری قرار گرفتند و بعداً معلوم شده چه ماهیتی داشتند. …

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح دوشنبه در دیدار اعضای شورای‌عالی حوزه‌های علمیه بر برنامه‌ریزی برای شناسایی و به‌کارگیری استعدادهای برتر فکری از میان طلاب جوان تأکید کردند. به گزارش شبکه اجتهاد، رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار، نقش شورای عالی حوزه‌های علمیه در سیاستگذاری برای تربیت معلمان و مربیان دینی در جامعه را بسیار مهم و حیاتی دانستند و با قدردانی از زحمات اعضای این شورا و مدیریت حوزه، افزودند: حد و مرز وظایف شورای‌عالی و مدیریت حوزه یعنی تفاوت بین سیاستگذاری و اجرا باید هر چه مشخص‌تر باشد تا بازده کار چند برابر شود. حضرت آیت‌الله …

کتاب «ارتکازات عرفی در فقه و حقوق» اثر حجت‌الاسلام دکتر حسین عندلیب، استاد گروه فقه و حقوق جامعه المصطفی(ص) از سوی مرکز بین‌المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت چاپ و عرضه شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، «عرف»، «ارتکازات عرفی» و «سیره عقلا» از نهادی پربسامد و پرکاربرد در دانش فقه و اصول و بالتبع حقوق اسلامی است. لکن بررسی مباحث دو دانش مهم فقه و اصول از عدم تبیین و بررسی این نهادها به‌صورت نظام‌مند خبر می‌دهد. بررسی‌ها حاکی از آن است که در مباحث این دو دانش مهم، عرف و نهادهای مشابه آن به‌صورت مستقل مورد بحث و بررسی …

در آثار مرحوم امام، اصفهانی، سید یزدی، شهید اوّل، مرحوم حکیم، سیستانی و… آثاری از تمسک به مقاصد را مشاهده می‌کنید. مثل مستمسک، ج۹، ص۷۰ که مرحوم حکیم در اشکال به صاحب عروه، تمسک به مقاصد داشته است؛ یا مرحوم امام مثلاً در بحث حیل ربا از مقاصد استفاده می‌کند و آن را رافع ظلم  نمی داند چرا که عدم ظلم از مقاصد مهم شارع است. همچنین در بحث خیار غبن باز از مقاصد استفاده می‌کند و در مقابل مرحوم محقق اصفهانی، کلام شیخ اعظم را ترجیح می‌دهد. این بیانگر آن است که استفاده از مقاصد در نصوص شیعه بی‌سابقه …

برای نخستین بار، درس اصول فقه تخصصی مسائل مستحدثه بر اساس کتاب الفائق فی الاصول در حوزه علمیه مشهد برگزار می‌شود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، موسسه علمی پژوهشی الهادی(ع) مشهد از برگزاری درس اصول فقه تخصصی مسائل مستحدثه بر اساس کتاب الفائق فی الاصول، با تدریس دو نفر از اساتید باسابقه حوزه علمیه مشهد خبر داد. براین اساس، حجت‌الاسلام مرتضی نورزی و استاد قائمی نیک‌ به ارائه مباحث بر اساس این کتاب می‌پردازند و روزهای یک‌شنبه و سه‌شنبه هر هفته از ساعت ۱۵:۳۰ الی اذان مغرب کلاس‌ها دایر می‌باشد. علاقه‌مندان به مباحث مستحدثه می‌توانند برای شرکت در این برنامه به …

در اندیشه اسلامی، انسان‌ها مختار آفریده‌شده‌اند. البته این آموزه شیعی و مکتب عدلیه را هم نباید فراموش کرد که انسان‌ها نه مجبور هستند و نه رها: «لا جبر و لا تفویض بل امر بین الامرین». مثلاً من قدرت انتخاب پدر و مادر خود را نداشتم. انتخاب زمان ولادت من، در اختیار من نیست. در جهان، همه‌کاره نیستم. بخشی از خلقت و در درون خلقتم. این موارد در اختیار ما نیست؛ اما در برخی موارد هم اختیارداریم، مثل ‌اینکه در استفاده از مال و حیات و زندگی خود، مختار هستیم. اختصاصی شبکه اجتهاد: همه نظریه های فقهی دولت، باید تکلیف خود …