دیدگاه و گزارش

شبکه اجتهاد: یکی از تفاوت‌های منهجی علمای امامیه و اهل سنت در مباحث حدیثی، بحث تقیه است. اهل سنت در مواجهه با روایات، به هیچ وجه تقیه را نپذیرفته‌اند، از این رو در طرح روایات دست بازتری دارند. در نگاه اهل سنت، هر روایتی که نتوان به رسول خدا (ص) نسبت داد(۱) روایت جعلی است؛ اما نگاه علمای امامیه در این باره متفاوت است. آن‌ها عقیده دارند که ممکن است معصوم (ع) سخنی بگوید که در صدور آن از معصوم شکی نداریم، اما با این حال نمی‌توانیم آن را بپذیریم. نتیجه این دو منهج، در مقام عمل یکی است، یعنی …

یکی از قواعد مهم در علم اصول که مرتبط با حکمت است، تبعیت احکام از مصالح و مفاسد است. دلیل قول به تبعیت احکام از مصالح و مفاسد این است که خداوند حکیم است و کار لغو انجام نمی‌دهد و تمام افعال او مبتنی بر اهداف و اغراضی است. البته مسائل دیگری نیز مبتنی بر قاعده‌ی تبعیت می‌باشد که نشانگر این واقعیت است که احکام نه تنها در اصل وجود ملاک تابع مصالح و مفاسد هستند بلکه حتی تابع کیف و کم این ملاکات نیز می‌باشند. به‌عنوان نمونه اگر فعلی دارای مصلحت لزومی باشد نمی‌توان آن فعل را هم واجب …

یکصدمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، (ویژه تابستان ۱۴۰۰) با ۱۱ مقاله حدیثی، به صاحب امتیازی دانشکده علوم حدیث و مدیر مسئولی آیت‌الله محمدی ری شهری به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، شماره جدید فصلنامه علمی پژوهشی «علوم حدیث» به صاحب امتیازی دانشکده علوم حدیث و مدیر مسئولی محمد محمدی ری‌شهری، سردبیری رضا برنجکار و جانشین سردبیری سید محمد کاظم طباطبایی با ۱۱ مقاله علمی در ۲۷۲ صفحه چاپ و عرضه شد. در این شماره از فصلنامه علوم حدیث می‌خوانید: «پاسخ به چند پرسش درباره احادیث ساختگى (موضوع و مجعول) به قلم رضا استادی»؛ «معناشناسی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بهمن دهستانی؛ پژوهشگر فقه مقارن/ هفته وحدت اسلامی و ایام میلاد رسول اعظم اسلام(ص) از فرصت‌های مناسب برای گفتگو و بررسی مسائل و مصائب امت اسلامی در جهت کمک به حل و فصل مناقشات گوناگونی است که سال‌ها است جوامع اسلامی را به خود مشغول داشته است. در حالی که رأفت و مهربانی و صبر و مدارا و خلق عظیم بخش عمده و برجسته‌‌ای از تعالیم نبی رحمت(ص) را تشکیل‌‌ می‌دهد و عامل اساسی گسترش دعوت او به شمار‌‌ می‌رود، تکفیر و تخریب و تفرقه صورت غالب امروز اسلام و ملل مسلمان گردیده است و دهه اخیر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در میان کتب فقهی امامیه، در باب سلطنتِ انسان بر اموال خودش، به مقوله «الناس مسلطون علی اموالهم» زیاد استناد می‌شود و بدون بررسی، آن را به پیامبر (ص) نسبت می‌دهند. این حدیث به‌لحاظ سندی ضعیف شمرده می‌شود و همگان نیز به آن اقرار دارند؛ اما برخی معتقدند که عمل اصحاب و فقهای شیعه، ضعف سندی آن را جبران کرده است. آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی نوشته است که گرچه این روایت از نگاه سند ضعیف (مرسله) است اما عمل اصحاب متقدم و متاخر امامیه، ضعف سندی این حدیث را جبران می‌کند. (مکارم شیرازی، ۱۴۱۱: ج ۲، ص …

«انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه» اولین تألیف امام خمینی در اصول فقه‌ می‌‌باشد که بخشی از اولین دوره تدریس خارج اصول ایشان است و توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، پس از رحلت ایشان در دو جلد منتشر گردید. شبکه اجتهاد: امام ‌خمینی(ره) آثار پرتعداد و پرتنوعی در ساحت دو دانش در هم تنیده و به هم پیوسته فقه و اصول فقه نوشته است، کتابهایی که به تدریج معرفی و تقدیم شما گرامیان خواهند شد. در این میان اولین کتاب در موضوع فقه و اصول، کتاب «انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه» بوده است. پیش از معرفی …

شبکه اجتهاد: در کتاب‌هایی که درباره تاریخ فقه شیعه نوشته شده (که البته با اشکالات متعدّدی چه از لحاظ ساختار، چه محتوا و چه نگاه تاریخی مواجه است) از دوره صد ساله پس از شیخ طوسی تا عهد مرحوم ابن ادریس حلی، به دوره رکود فقه شیعه و یا دوره مقلّدین شیخ طوسی یاد می‌شود(۱). این مطلب، در بسیاری از کتب تراجمی که به زندگانی این ادریس پرداخته‌اند نیز تکرار شده است. اما به نظر می‌رسد تعبیر «تقلید» و یا «رکود» برای این دوره، از سوئی، نگاه نادرست به تاریخ فقه و ازسوئی، کم لطفی در حقّ فقهاء و زعمای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استاد سید محمدمهدی میرباقری روز جمعه چهارم تیرماه ۱۴۰۰ با حضور در منزل استاد سید احمد مددی با ایشان دیدار و گفتگو کرد. این جلسه با تکریم و تجلیل اساتید از یکدیگر آغاز شد و به‌سرعت بحث علمی شروع گردید و عمدتاً به بیان شیوا و عالمانه استاد مددی در حوزه‌های مختلف تاریخ، حدیث شناسی و روش شناسی تفقه گذشت و تا حدود اذان ظهر ادامه داشت. کسانی که با استاد مددی آشنا هستند می‌دانند بیان رسا و دل‌نشین، اطلاعات جامع و دقیق در زمینه‌های مختلف، تحلیل‌های عمیق و ریشه‌ای، نگاه فرایندی در تاریخ تفکر و همچنین …

شبکه اجتهاد: برخی معتقدند علم اصول و مباحث مختلف آن در طی دویست سال اخیر تورمی بیش از اندازه و نیاز فقه به آن پیدا کرده است؛ به این معنا که یا بسیاری از بحث‌های آن دارای ثمره‌‌ای علمی در مباحث اصلی و سنتی اصول فقه نیست و یا اینکه ثمره‌‌ای در مباحث اجتهادی فقه و فتوا ندارد. درستی و یا نادرستی این داوری را باید در جای خود بررسی کرد. منتهی یک نکته معمولا در این تحلیل و ارزیابی مورد غفلت قرار می‌گیرد و آن اینکه علم اصول تنها مجموعه‌‌ای از مباحثی نیست که در خدمت حجیت در فقه …

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن اشاره به شش برداشت از «فقه اجتماعی» تصریح کرد: وقتی می‌گوییم فقه اجتماعی، یعنی فقهی که تلاش می‌کند جامعه‌ای اسلامی به عنوان الگویی از سبک زندگی تشکیل دهد و آن را حفظ کند. به گزارش شبکه اجتهاد، کرسی ترویجی «مناسبات فقه اجتماعی با فقه سیاسی و فقه حکومتی» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی عبدخدایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و نقادی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر ربانی، مدیر گروه فقه اجتماعی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چهارشنبه ۱۷ شهریورماه برگزار شد. در ابتدای نشست عبدخدایی در سخنانی گفت: نخستین پرسشی که مطرح است این است …

رساله سطح چهار حوزه علمیه خراسان با عنوان «بررسی و تحلیل نقش سؤال راوی در استنباطات فقهی» به همت مدیریت مدارج علمی معاونت آموزش این حوزه در محل مرکز مدیریت دفاع شد. به گزارش شبکه اجتهاد، جلسه دفاعیه رساله سطح چهار حجت‌الاسلام محمد زنده‌دل با عنوان «بررسی و تحلیل نقش سؤال راوی در استنباطات فقهی» با حضور حجج‌اسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی و مرتضی نوروزی در مقام اساتید داور، برگزار شد. تدوینگر این رساله با اشاره به اینکه سؤال راوی قوی‌ترین قرینه در تشخیص دلالت حدیث می‌باشد و از دیرباز جزو عناصر مؤثر در استنباط احکام شرعی بوده است، گفت: …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استاد شیخ محمد سند از شاگردان حضرات آیات میرزا‌‌هاشم آملی، گلپایگانی، تبریزی، وحید خراسانی و سید محمد روحانی است. او که در حوزه علمیه نجف صاحب کرسی دروس خارج فقه و اصول می‌باشد، چندین سال است در ایام ماه تابستان به مشهد و قم سفر می‌کند و در خلال ایام برای طلاب علاقه‌مندان به ارائه بحث فقهی و اصولی می‌پردازد. گزارشی که پیش روی شما قرار دارد، تقریر ده جلسه مباحث استاد سند است که در مدرسه آیت‌الله خوئی (ره) مشهد در تیرماه ۱۴۰۰ برای جمعی از فضلا، با موضوع «نظام حجیت» افاده شده و از سوی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «حجیت خبر واحد» یکی از بحث‌های علمی کاربردی مهم در حوزه استنباط احکام دین است که آیت‌الله سیدعلی حسینی سیستانی به تدریس آن پرداخته است و نیز تقریر ارزشمند آن به همت حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ربانی از اساتید و فضلای حوزه علمیه به رشته تحریر در آمده است. استاد محمد عندلیب همدانی از شاگردان حضرات آیات میرزاجواد تبریزی، فاضل لنکرانی و وحید خراسانی و عضو سابق جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است. او که اکنون به تدریس خارج فقه اصول و تألیف کتب علمی در حوزه علمیه مشغول است در گفتگویی با «موسسه به سوی اجتهاد»(۱) به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱) اسلام دین خاتم است و از همین‌رو، مشتمل بر جامع‌ترین، گسترده‌ترین و کامل‌ترین قوانین برای تکامل حیات فردی و جمعی بشر در دو ساحت دنیا و آخرت می‌باشد. چنین ویژگی‌هایی اقتضاء «درک سیستمی»، شبکه‌ای و منظومه‌ای از اسلام را دارد. منظومه بودن اسلام به معنی پشتیبانی کردن اجزاء و ابعاد آن از یک‌دیگر است. به عنوان مثال؛ علم کلام آن پشتوانه و پشتیبان علم اصول فقه آن و علم اصول فقه آن پشتوانه و پشتیبان علم فقه آن و علم فقه آن پشتوانه و پشتیبان علم اخلاق آن و… می‌باشد و فقدان یا ضعف هر کدام …

در روش شناسی فقهی، مطالعه روش فقه از منظر بیرونی و با رویکردی فلسفی انجام‌ می‌‌پذیرد. این نوع از مطالعه برای توجه دادن به این نکته است که آیا آنچه در رسیدن به حکم، به فقیه کمک می‌کند واجد عقلانیت است یا نه؟ این پرسش از جنس فلسفه علم و در بحث حاضر از جنس فلسفه فقه بوده و به پژوهشگر کمک می‌کند تا دریافت صحیحی از روش‌شناسی داشته باشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: جلسه دفاعیه رساله سطح ۴ (دکتری) حوزه علمیه مشهد با عنوان «تحلیلی بر روش‌شناسی فقهی شهید صدر» توسط حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی، از سوی مدیریت مدارج علمی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در هر قضیه سه طرف داریم: موضوع، محمول، نسبت قضیه. برای حل مساله فقهی چند گام و مرحله را باید طی کنیم. گام اول: موضوع شناسی گام اول برای حل مساله فقهی این است که ما موضوع را تشخیص دهیم. موضوعات دو گونه هستند یا موضوعات مستنبطه هستند و یا صرفه. موضوعات مستنبطه یعنی شارع آن‌ها را اختراع کرده است و باید به ادله شرعی مراجعه کنیم. اما موضوعات صرفه یعنی آن موضوعات مخترع شارع نیست و باید در آن به عرف رجوع کرد مانند اینکه خون چیست و یا اینکه بیع چیست. اگر موضوع عرفی و …

بحث عدل که همان حسن و قبح ذاتی است در مسائل علم اصول دو تأثیر دارد: یکی تأثیر مستقیم که مستقیماً مسأله‌‌ اصولی با خود حسن و قبح گره می‌‌خورد و دوم تأثیر با واسطه که به بحث مصلحت‌‌ها و مفسده‌‌ها برمی‌‌گردد. اختصاصی شبکه اجتهاد: در ادامه سلسله نشست‌های علمی «مبانی کلامی اصول فقه» با موضوع «جایگاه و تأثیرات صفت عدل الهی در اصول فقه»، سومین نشست از فصل اول این سلسله نشست‌ها با موضوع «تأثیرگذاری صفات الهی در اصول فقه» به همت و مشارکت موسسه پژوهشی دانشوران، مرکز تخصصی آخوند خراسانی، پژوهشکده اسلام تمدنی و مدرسه عالی سطح چهار …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف گفت: بنده از سال ۱۴۱۰ درس خارج دارم. تجربه خودم در این سال‌ها این است هر چه انسان بیشتر نکات تصوری را از متخصصین آن موضوع فرا بگیرد، بیشتر مواد ادله را به دست می‌آورد؛ رجوع به متخصص، بسیار فقیه را در استنباط از ادله توانمند می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، چهل و سومین نشست تخصصی اقتصادنا با ارائه استاد شیخ محمد سند، استاد مبرز حوزه علمیه نجف و از شاگردان حضرات آیات شیخ مرتضی حائری، میرزا‌ هاشم آملی، گلپایگانی و آیت‌الله وحید خراسانی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد. استاد …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ابراز کرد: فقه معاصر واژه مبهمی است و پاسخ گوی نیازهای جامعه معاصر نیست. با فقه معاصر نمی‌توان جامعه را اداره کرد و فقه معاصر پاسخگوی مشکلات اقتصادی جامعه نخواهد بود و نه‌تنها پاسخگو نیست بلکه به نتیجه غلط خواهد رسید. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محسن اراکی، استاد خارج فقه و اصول و عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه قم در نشست علمی «فقه معاصر» که در مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی در قم برگزار شد، در تبیین فقه نظام اقتصادی و تفاوت آن با فقه متعارف، گفت: ما در مصطلحات خود، …

مهم‌ترین نکته‌ای که پیش از موضع‌گیری در مباحث اصول باید در نظر داشت این است که بحث را در چه گفتمانی دنبال می‌کنیم. مثلاً در مواجهه با نظریه محقق خویی در مساله اجتماع امر و نهی که گفتمان حاکم بر آن فلسفی و مبتنی بر ترکیب اتحادی یا انضمامی دو عمل است، اگر بخواهیم از راه گفتمان قانونی ورود پیدا کنیم ره به‌جایی نخواهیم برد. چون ایشان این بحث را در گفتمان فلسفی دنبال کرده است و طبیعتاً در مقام نقد آن نمی‌توان از گفتمان دیگری همچون گفتمان قانونی یا گفتمان کلامی یا گفتمان عبد و مولا ورود کرد. به …

حجت‌الاسلام سرخه‌ای، ضمن بررسی اشکالات اعتبار سنجی رجال محور، گفت: اشکال اصلی این است که اعتبار سنجی رجال محور مبتنی بر نقل شفاهی است و حال آن که روایات ما به صورت مکتوب نقل شده‌اند. شبکه اجتهاد: نشست علمی «علامه حلی، اعتبار سنجی رجال محور احادیث و پیامد‌های آن» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین احسان سرخه‌ای، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و نقادی حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی غلامعلی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و حدیث و حجت‌الاسلام والمسلمین جمال‌الدین حیدری فطرت، محقق و استاد مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه؛ چندی قبل به صورت حضوری و مجازی در مدرسه فقهی امام …

مساله‌ی ما یک مساله‌ی فقط اصولی نیست بلکه می‌تواند متاثر از عوامل میدانی باشد که تابعِ خبرویت و تخصص شخص و روش تعامل او با تاریخ حدیث و درجه‌ی وثوق و داد و سِتَد او به صورت جدی با مشکلات حدیث و مسائل نقل به معنی و اختلاف روایات و تضارب آنها است؛ به ویژه هنگامی که برای اعتبار یک حدیث، عدم وجود معارض حتی در نزد دیگر مذاهب اسلامی را نیز معتبر بداند و حتی به دنبال این باشد که آیا این حدیث، مصالح و منافع گروه خاصی را تامین می‌کرده یا خیر؟ به گزارش شبکه اجتهاد، استاد حیدر …

شبکه اجتهاد: در جوابیه آقای دکتر سروش از صدیق ارجمند آیت‌الله آقای علیدوست، چند مطلب مهم در زمینه ارتداد، جهاد ابتدایی و نیز قضاوت‏‌های غیرصحیح در زمینه علم فقه وجود دارد که در این زمینه نکاتی را به اجمال تقدیم اهل نظر می‌نمایم. الف) نکاتی در مورد علم فقه ایشان درباره‌‌ی علم فقه ۱۰ مطلب آورده‌اند که در ادامه نکاتی در این زمینه متذکر می‌شوم. ۱- مع‌الفارق بودن قیاس فقه با علوم بشری این‌که «علم فقه» را مانند سایر علوم بشری دانسته‌اند، خطایی آشکار است. زیرا در این علم، فقیه حق ندارد منابع فقه، مانند: قرآن را تفسیر به رأی …

کرسی ـ علمی ترویجی «سنت بلا مذاهب» با ارائه دکتر نور الدین أبولحیه و نقادی حجت‌الاسلام والمسلمین عبد الهادی مسعودی و به دبیری حجت‌الاسلام دکتر سید محمدحسن حکیم، با موضوع «نقد رویکرد و منهج دانشنامه‌ی حدیثی «سلسله السنه بلا مذاهب»» در پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد. شبکه اجتهاد: دانشنامه‌ی «سلسله السنه بلا مذاهب» حاصل تلاش دانشی و پژوهشی استاد دکتر «نور الدین أبو لحیه» است. دکتر أبولحیه در این پژوهش جامع با رویکردی فراتر از اتکای صرف به سند روایات در اعتبار سنجی و فارغ از اختلافات رجالیان در اعتبار سنجی حدیث، به بازخوانی حدیث اسلامی برپایه‌ی بهره‌گیری از …

در علم فقه و اخلاق، برگرفته‌شده از نصوص شرعی، گناهان به صغائر و کبائر تقسیم می‌شود. این تقسیم دارای آثار فقهی و اخلاقی متفاوتی است؛ بنابراین نیازمند تحلیل ماهیت و درنهایت تعیین ضابطه برای تشخیص مصادیق و موارد آن است. این نوشتار با مراجعه به نصوص شرعی، اعم از آیات و روایات و به روش کتابخانه‌ای، مسئله را به صورت تحلیلی ـ انتقادی بررسی می‌کند.  پژوهش حاضر نشان می‌دهد گناهان کبیره دارای چهار ضابطه است: ۱. وجود روایات صریح بر کبیره بودن یک گناه؛ ۲. وجود وعید به آتش درباره مرتکب یک گناه در میان آیات و روایات؛ ۳. اعظم …

در محدثان مدرسه حله، قواعد سخت‌گیرانه محدثان در دوره مدرسه قم چندان جدی گرفته نشد و محدثان امامیه گاه از مصادر غیر امامی یا مشکوک (مانند نصیریه) روایاتی را در کتب حدیثی خود وارد کردند. افزون بر این احادیث موجود در مصادر صوفیه نیز توسط برخی علاقه‌مندان به تصوف مانند سید حیدر آملی و رجب برسی وارد مجموعه‌های روایی امامیه شد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «جریان حدیثی کلامی امامیه و تطور آن تا مدرسه اصفهان» به همت انجمن علمی شیعه ‌شناسی دانشکده شیعه ‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب در اوایل تیرماه ۱۴۰۰ در فضای مجازی برگزار و دکتر …

رساله دکتری رشته فقه مقارن با عنوان «نقش احادیث و آراء اهل سنت در فهم روایات فقهی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) با تأکید بر دیدگاه آیت‌ﷲ‌ العظمی بروجردی» با حضور اساتید مشاور و داور در مدرسه عالی فقه تخصصی جامعه المصطفی، در روزهای پایانی خردادماه از سوی حجت‌الاسلام سید محمدحسن حکیم دفاع شد. این رساله با هدف تبیین کاربست‌های بهره‌گیری از احادیث و آراء اهل سنت در فقه امامیه به بررسی منابع فقهی و اصولی امامیه پرداخته و سه حوزه دانشی قابل تحلیل در این موضوع را مورد مطالعه قرار داده است. اختصاصی شبکه اجتهاد: در این پژوهش نظر شهرت یافته از …

استاد خارج قواعد فقه، با بیان اینکه از عصر غیبت، زمان شیخ مفید تا کنون، اصل استناد به قواعد فقهی در کتبی که پیرامون فقه عامّه و خاصّه نوشته شده، یک امر رایج بوده است، گفت:  اصل تأسیس قواعد فقهی به عصر معصومین برمی‌گردد و بسیاری از قواعد فقهی ابتداءً در متن قرآن کریم و در کلمات نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام مطرح شده و تفریع فروع فقهی بر اصول اسلامی در کلامات معصومین، به عنوان یک وظیفه برای فقها بیان شده است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی زارعی سبزواری، استاد خارج فقه و اصول حوزه …

نویسنده کتاب «جایگاه قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه» گفت: اگر فقه به سمت مسائل جهان معاصر و مسائل مستحدثه توجه کند، همگان متوجه می‌‌شوند که فقه علم زندگی است و زندگی بشر با فقه درهم تنیده است. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «جایگاه قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه» همراه با رونمایی از دو کتاب «مکتب فقهی محقق اردبیلی» و «جایگاه قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه» پنجشنبه گذشته در سالن شهید سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار گردید. در این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا مدیر گروه …

به نظرم تا حدودى می‌شود با اجتهاد جواهری، نتائج خوبى کسب شود. ما می‌توانیم بر اساس معیارهاى اجتهاد جواهری، اجتهاد مناطی را پرورش و توسعه دهیم، یعنی اجتهاد، به دنبال مناط حکم و همچنین دنبال ما یدور الحکم مداره باشد نه دنبال ما یذکر فی اللفظ والدلیل مداراً فقط، چون چه بسا در دلیل، عنوانى ذکر شود اما مدار واقعی حکم نباشد. باید در یک سلسله بسیار مهمى از قواعد اجتهادى، تجدید نظر کرد و آنها را پیشرفت و بسط داد (هم تجدید نظر، نظری هم تجدید مصداقی)، مانند الغاء الخصوصیه ونفی الفارق و تنقیح المناط و تخریج المناط و …