اندیشوران فقهی

از زمانی که کتاب‌های موریس مترلینک ـ فیلسوف و نمایشنامه‌نویس شهیر بلژیکی ـ را از کتابفروشی‌های اطراف حرم حضرت معصومه(س) می‌خرید، تا واپسین لحظات زندگی‌اش که دغدغه شرک‌آمیز بودن علوم انسانی را داشت، شش دهه طول کشیده بود.

محسن اسماعیلی می‌گوید: در تفکر امام موسی صدر کرامت ذاتی انسان و حرمت او جایگاه والایی دارد و تنها راه دعوت به دین نیز حفظ همین کرامت ذاتی است؛ برای همین اندیشه‌های امام صدر جذابیت بالایی دارد.

رئیس مؤسسه بهداشت معنوی می‌گوید: فقه معنویت یا فقه القلوب از مهمترین عرصه‌هایی است که نتایج آن می‌تواند علوم انسانی را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از مباحث هنجاری در علوم انسانی به معنویت گره خورده و فقه معنویت می‌تواند از رهگذر حل مسائل معنوی، بر این علوم اثر بگذارد.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه گفت: بحث‌‌های فقه الاداره جزء چالش‌‌های نظری جمهوری اسلامی ایران است، زیرا در بخش‌‌های مختلف سازمان نظام اسلامی ورود فقهی نکردیم و شرط ورود فقهی هم این است که خود فقیه در این سازمان حضور پیدا کرده باشد.

باید برنامه حوزه بر روی ده سال بسته شود اما باید این مطلب را مدیریت کرد به نظر شما لازم است که مطالب رسائل و مکاسب از ابتدا تا انتها خوانده شود؟

وقتی که طلبه بودم، باز هم کتاب نمی‌خریدم و نگه نمی‌داشتم. الان در حقیقت کتابی ندارم! شما می‌دانید که تنها ثروتی که از روحانیون باقی می‌ماند کتاب است، من حتی یک جلد کتاب هم ندارم! در دوران طلبگی در قم، مرتب به کتابخانه مسجد اعظم می‌رفتم. اولین مشتری آنها و آخرین نفری که از آنجا بیرون می‌رفت، من بودم. روزی سه نوبت به کتابخانه می‌رفتم و مطالعه می‌کردم، اما کتاب نگه نمی داشتم، این از خصوصیات من بود.

آیت‌الله محی الدین حائری شیرازی شیرازی امام جمعه سابق شیراز و نمایده پیشین مجلس خبرگان که از چندی پیش، به علت بیماری در بیمارستان بستری بود، ظهر امروز در ۸۱ سالگی دعوت حق را لبیک گفت.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ محسن اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، عضو مجلس خبرگان رهبری و نیز استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، مهمان گذشته برنامه تلوزیونی «دست خط» بود. متن ذیل مشروح گفتگوی آیت‌الله اراکی در این برنامه است:

زیاد کردن جملات و واژه‌ها و پر کردن صفحات، تحول نیست. بنده وقتی برخی نوشتجات را نگاه می‌کنم، می‌بینم مؤلف درباره یک مطلب جزئی دو صفحه روی آن بحث کرده، اما با واژگان جدید و در حقیقت با کلمات بازی کرده است، این کار علمی نیست. بنده تحول در حوزه را در راستای تخصصی شدن علوم حوزوی می‌دانم، اما شیوه سلف حوزه را کماکان موثق می‌دانم.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌ فاضل السهلانی یکی از نمایندگان آیت‌الله‌ سیستانی در آمریکا و رئیس مرکز اسلامی آیت‌الله‌ خوئی در نیویورک است. در سفر کوتاهی که به ایران داشت با وی درباره فعالیت‌های این مرکز و مسائل مختلفی که متوجه فعالیت‌های اسلامی در کشورهای غربی است به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

همایش «حوزه تمدن ساز» با پیام آیت‌الله صافی گلپایگانی و سخنرانی آیت‌الله اعرافی، حجت‌الاسلام ربانی، حجت‌الاسلام قمی و ابوشریف رئیس دفتر جنبش جهاد اسلامی فلسطین در ایران، با حضور اساتید و شخصت‌های مطرح حوزه در سالن اجتماعات مدرسه علمیه امام کاظم(ع) چندی قبل برگزار شد.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین صدیقی عدم حضور یا کمرنگ شدن روحانیت در عرصه‌های اجرایی و سیاسی را نه تنها مانع وظیفه اصلی روحانیت نمی‌داند بلکه معتقد است که اگر روحانیت به دلیل حفظ قداست خود بخواهد از مناصب اجرایی دور شود یعنی فرار از مسئولیت‌های اجرایی و مدیریتی کشور و این امر بالاترین جفا به اسلام و دین است.

متأسفانه امروز ضعف بزرگی را در حوزه‌های علمیه شاهد هستیم. اینکه حوزه‌ها از جامعه عقب مانده‌اند و به مسائل مستحدثه ورودی اثرگذار ندارند. مسائلی همچون امربه معروف و عدالت اجتماعی، از بحران خیزترین مسائل امروز جامعه و تمدّن اسلامی پیش روی ماست که مورد غفلت شدید نهاد متوّلی امر فرهنگ دینی و فقه و شریعت است.

سلیمان خاکبان گفت: رنسانس و سرمایه داری و عوامل درونی مثل حکومت، روشنفکران و روحانیت، علل پنجگانه‌ی جدایی حوزه و دانشگاه هستند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی گفت: فقه اسلامی تکلیف‌محور و متضمن مقوله حق است و گستره اقبال عمومی آن شامل جمیع اقشار مردم است، اسلام فقاهتی در مدت اندکی از به رسمیت شناخته شدن آن بعد انقلاب موفقیت‌های چشمگیری را از خود نشان داده است.

شبکه اجتهاد: اظهارات اخیر آیت‌الله‌ شبیری زنجانی در باب تنزل جایگاه روحانیت در میان مردم بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگویی صمیمی با دکتر عبدالوهاب فراتی به این موضوع بپردازیم. فراتی مؤلف آثار ارزشمندی همچون «روحانیت و سیاست: مسائل و پیامدها»، «روحانیت و تجدد»، «گونه‌شناسی فکری سیاسی حوزه علمیه قم» و نیز مقالات بی‌شماری در این حوزه است. گفتگوی مباحثات با این پژوهشگر حوزه علمیه قم را می‌خوانید:

در مباحث اجتهادی، زن می‌تواند مانند مرد به درجه اجتهاد رسیده و نظر زن مجتهده بر خود دارای حجیت است اما به نظر می‌رسد چون مسئله مرجعیت از ابعاد زعامت در مذهب شیعه است و مسئله زعامت نیز همواره بر دوش بزرگ‌مردان تشیع واگذارشده خداوند به خاطر کرامت و احترامی که به زن قائل بوده این مسئولیت سنگین و خطیر را از دوش آنان برداشته است

شبکه اجتهاد: سید حسن اِسْبِه‌ای اصفهانی معروف به مدرّس از جمله اعاجیب عصر خود به‌شمار می‌رفت. [۱] ابتدا از ده اِسْبِه، از توابع و مضافات قمشه اصفهان پس از تکمیل فارسی و مقدّمات عربی به اصفهان آمده، و در آنجا نیز سطوح معموله را از فقه و اصول در خدمت مرحوم حاجی میرزا بدیع و دیگران کامل کرده،

اختصاصی شبکه اجتهاد: بارها دیده‌ام و می‌بینم بسیاری از کسانی که درباره دین اسلام می‌نویسند یا در این باره سخن می‌گویند ، آشکارا بین دوران مکی و مدنی زندگی پیامبر- و کسانی که با او ایمان آوردند ، فرق می‌گذارند و دوران مکه را دوران خودسازی و صبر و شکیبایی و دوران مدینه را دوران اجرا و برپایی حکومت ، می‌شمارند و تلاش می‌کنند به گونه‌ای ویژگی‌های این دو دوره را تبیین کنند که گویی این دو دوران با یکدیگر متضاد هستند .

رئیس انجمن کلام حوزه علمیه گفت: اگر ما نتوانیم مشکل بانک و ربا را حل کنیم، انقلاب ما شکست می‌خورد. بنابراین ما چاره‌ای جز تقویت فقه و کلام و پایه‌های آن‌ها که قرآن، حدیث و البته عقل است، نداریم؛ لذا این‌ها در راستای تقویت حوزه‌ی انقلابی است.

این تعبیر از شهید محمدباقر صدر در مورد امام موسی صدر است که فرمود: امام موسی صدر دریچۀ حوزه نجف یا پل ارتباط حوزه نجف اشرف با دنیای معاصر است. یعنی دنیای معاصر تنها ارتباطی که با حوزۀ نجف دارد، از طریق امام موسی صدر است، چرا که ایشان سعی داشت تا میان سنی و شیعه و نیز میان مسلمانان و مسیحیان تفاهم برقرار کند و اختلافات را به حداقل برساند.

عقل‌گرایی، علم، معنویت، اخلاق، ایمان به خدا، خردورزی، مجاهدت، پرهیز از تحجر، ایجاد رفاه عمومی، استقرار عدالت و تلاش و ابتکار، ارکان تمدن نوین اسلامی است، تمدن نوین اسلامی که از همه ویژگی‌های تمدن الهی برخوردار است، بر محور اسلام ناب محمدی (ص) شکل گرفته است.

شبکه اجتهاد: سیره نبوی همواره از جمله موضوعات مهم و مورد مطالعه اندیشمندان مسلمان بوده است. تحلیل رویدادها و حوادث ویژه تاریخ اسلام و نیز بازشناسی کیفیت موضع گیری‌های پیامبر اکرم (ص) در برابر رخدادهای گوناگون زمان، همواره موضوع مطالعه تحلیلگران تاریخ اسلام بوده است. سیره پیامبر (ص) در ایجاد امت واحد می‌تواند مبین و مفسر اصول و معیارهایی برای وضعیت کنونی جهان اسلام باشد،

شبکه اجتهاد: مرحوم آیت الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، متولد ۲۵ خرداد ۱۳۰۴ در مشهد، محقق و متفکر اسلامی معاصر، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بود. به مناسبت ایام هفته وحدت و اولین سالگرد این بزرگ پرچم‌‌دار تقریب مذاهب گفتگویی منتشر نشده پیرامون «محبت اهل‌بیت(ع) و مسئله وحدت» از فرار رویتان می‌گذرد.

رئیس هیات امنای دانشگاه مفید برگزاری مجالس بزرگداشت نام آوران و بزرگانی چون مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی را تذکر، تجلیل و بهانه‌ای برای پیشرفت بیشتر دانست و با اشاره به تبحر و مهارت مرجع فقید شیعیان در فقه و اصول گفت: چیزی که امروز در حوزه‌های علمیه بیش از هر وقتی نیاز است به آن اهتمام داشته باشیم اساس فقه و اصول است.

نهاد روحانیت به عنوان یک نهاد از جامعه انسانی نیازمند تحول هست، اما باید این تحولات را جهت داد. اگر روحانیت بخواهد کار خودش را درست انجام بدهد، باید نیرو و بودجه امکاناتش ده برابر بشود. اگر امکانات فراهم شود و برای کسانی که در این عرصه وارد شده‌اند برنامه ریزی کرد، می‌توان فقیهان مبرزی مانند آنچه در گذشته بود تربیت کرد، و در کنار آن می‌توان متخصصین دیگری در سایر بخش‌های دین نیز تربیت نمود.

شبکه اجتهاد: چهارمین نشست علمی از سلسله پیش نشست‌های همایش بزرگداشت آیت‌الله موسوی اردبیلی(ره) در دانشگاه مفید برگزار شد. در این جلسه حجت‌‌الاسلام والمسلمین محمود شفیعی با موضوع «سیاست عملی مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی» و دکتر یوسف خان‌محمدی با موضوع «بررسی مبانی دینی رأی اکثریت در دیدگاه آیت‌‌الله‌ موسوی اردبیلی» به بیان دیدگاه‌های خود درباره شخصیت و منش این مرجع فقید پرداختند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی گفت: گمان می‌کنم نسل جدیدی از فقیهان کارآمدتر در راه است. در آینده شاهد فقیهانی پرهیزگارتر و آشناتر به مسائل زیست جهانی خواهیم بود و مخروط مطالعات فقهی دگرگون می‌شود.

شبکه اجتهاد: ابراهیم فیاض، دانشیار گروه مردم شناسی دانشگاه تهران است که در سال‌های اخیر حضوری پررنگ در مطبوعات و صدا و سیما داشته و همواره نقطه نظراتی مبتکرانه و البته از مبنای مردم شناسی ارائه داده است. این دانش آموخته دانشگاه امام صادق(ع) در مسائل سیاسی و علمی روز نیز حضوری پررنگ داشته و بعضا نظرات خاص خود را دارد که با واکنش‌هایی روبرو بوده است. بخشی از گفتگوی مهر با این دانش‌آموخته‌ی حوزه علمیه را می‌خوانید.

شبکه اجتهاد: نهاد روحانیت از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در میان مردم ایران داشته و رفتار روحانیت همواره مورد توجه مردم بوده است اما اخیرا انتقادهایی نسبت به عملکرد بخشی از روحانیون و فاصله گرفتن از کارکرد خود بعد از انقلاب اسلامی و کاهش محبوبیت این قشر مطرح می‌شود