یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: واقعش این است که با ورود جمعی از اعزه، این‌جانب قصد گذاشتن این یادداشت را نداشتم؛ اما برخی مطالب به قدری بر حقیر فشار آورد و به جانم افتاد که تصمیم گرفتم به برخی نکات اشاره کنم: ۱. دین خدا در طول تاریخ در سایه تلاش‌های عالمان بزرگ حفظ گردیده است و البته در کنار هدایت عالمان آنجا که نیازی به ذوق، شعر و مرثیه‌سرایی بود شاعرانی و مداحانی به ضرورت و ندرت و با کنترل عالمان غیور به مرثیه‌سرایی و شعرخوانی می‌پرداختند. لکن هرگز اجازه نداشتند از خطوط قرمز در حضور عالمان تخطی کنند (داستان تذکر شدید میرزای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از میان معروف‌ترین کتاب‌های رجالی شیعی، کتاب «اختیار معرفه الرجال»، معروف به «رجال کشی» است. رجال کشی را شیخ طوسی از کتاب اصلی کشی اقتباس و تلخیص کرده است. در منابع، کتاب اصلی کشی که در دست شیخ طوسی قرار داشته – امروز در دسترس نیست – به اسم «معرفه الناقلین عن الائمه الصادقین» یا «معرفه الرجال» یا «اختیار معرفه الرجال» بوده است؛ در این که محمد بن عمر کشی از علمای برجسته شیعی بوده شکی نیست و در متون شیعی و سنی، از او به‌عنوان صاحب علم و دانش نام برده شده است؛ با اعتراف به …

شبکه اجتهاد: آقای دکتر سروش در سخنرانی «دین و قدرت» تصویری از پیامبر اکرم (ص) به دست داده که او را به عنوان «یک عارف مسلح» و کسی که «یک جنبش دینی مسلحانه» ترتیب داده، قلم برده است. این تصویر بی‌تردید نه با تصویری که آیات قرآن از پیامبر ترسیم می‌کند سازگار است؛ نه با آنچه از سیره پیامبر و روایات صحیح و اصیل ادبیات سیره می‌شناسیم؛ و نه با آنچه از وضعیت اجتماعی و رفتاری شبه جزیره در آستانه ظهور اسلام و اوضاع عرب. در جلساتی به تفصیل در این موضوعات سخن خواهم گفت اما در اینجا چند نکته …

شبکه اجتهاد: در رابطه با محتوای کتب درسی اصول فقه باید گفت آموزش آن به دانش‌پژوهان فقه به دو صورت ممکن است: روش اوّل، آموزش قواعد کشف حکم شرعی به شیوه اجتهادی است، بدین صورت که درستی یا نادرستی این قواعد دانش اصول فقه، مورد بررسی قرار گرفته و به بحث گذاشته شود. در این روش، دانش پژوه، با شیوه اجتهادی کشف قواعد استنباط حکم شرعی آشنا شده و خود پس از پایان دوره تحصیل، به توانایی استنباط احکام شرعی بر اساس این قواعد دست می‌یابد. بنابراین این شیوه، برای دانش پژوهانی مناسب است که استعداد و شرایط لازم برای …

شبکه اجتهاد: به نظر می‌رسد که ما در جهان اسلام چه در حوزه شیعه و چه در حوزه اهل سنت با سه الگو فقهی مواجه‌ایم که هر کدام از آن‌ها منجر به مدل‌های مختلفی از کنش‌های اجتماعی و سیاسی گردیده‌اند. الگوی اول الگوی فقه مقاومت، الگوی دوم الگوی فقه تکفیر و الگوی سوم الگوی فقه سکولار. هر کدام از این‌ها تئوری پردازان خودش را دارد، مدارس خودش را دارد. همچنین جایگاه‌های رشد این تفکر در جهان اسلام در جا‌های مختلف وجود دارد چراکه در عصر جدید دیگر مرز جغرافیایی وجود ندارد به این معنا که این تفکر متعلق به سرزمین …

شبکه اجتهاد: عطف به تجارب و اندوخته‌هایی که در پی بیش از ده سال شرکت در دروس خارج فقه و اصول در دو حوزه نورانی مشهد و قم و نیز در پی تدریس و مطالعات نسبتاً وسیع در این زمینه بدست آمد، تحول و بازاندیشی گسترده در علم اصول را از سه جهت ذیل ضروری می‌دانم: یک؛ ضرورت توسعه علم اصول به عنوان مقدمه استنباط دین و نه صِرف فقه بر اهل فضل پوشیده نیست که مراد از تفقه در آیه نفر فقه اکبر است که آگاهی و تضلع نسبت به سه نوع از گزاره‌های دینی؛ یعنی گزاره‌های اعتقادی، اخلاقی …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی چندی پیش، مقاله‌ای با عنوان «رابطه شعور شهروندی» در سایت خود منتشر کرد. متن زیر یادداشتی از دکتر مجید کافی دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در نقد این مطلب است: ۱. عالمان برای شناخت دین، مروجان و مبلغان دینی برای آموزش و تعلیم دیگران و مؤمنان برای انجام تکالیف دینی خود، چاره‌ای به جز مراجعه به متون به جای مانده از وحی الهی، یا صاحب شریعت (پیامبر) و یا ائمه (به عنوان مفسران وحی) ندارند. اما شناخت، تبلیغ، و آموزش دین و آگاهی از تکالیف دینی مبتنی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام ابوالحسن حسنی از پژوهشگران حوزه علمیه قم یادداشتی را با عنوان «نگاه انتقادی بر نگرش سیستمی به دین» در شبکه اجتهاد منتشر کرده است (بخوانید)، لذا ملاحظاتی در این‌باره تقدیم حضور می‌شود. آورده‌اند: «نظام‌های انسانی حد و مرز مشخصی نداشته و محدوده‌ی آن‌ها معین نیست. این ویژگی نه تنها در کل این نظام‌ها، بلکه در اجزاء آن‌ها نیز وجود دارد. بسیاری از اوقات مرز نظام‌های انسانی با محیط نیز ابهام جدی دارد. این ابهام‌ها، نه فقط ابهام معرفت‌شناسانه، بلکه گاهی ابهام هستی شناسانه‌اند؛ یعنی وجود یک نظام گاهی با تعین و تمیز آن تساوق ندارد. برای …

شبکه اجتهاد: نخست باید توجه کنیم که رویکرد مقاصدی با آن رویکرد تفسیری که قصد‌گرایی نامیده می‌شود، متفاوت است. در قصدگرایی که رویکردی است در هرمنوتیک و تفسیر متن و می‌توان گفت رویکرد غالب پذیرفته شده در سنت اصول فقه است، مفسر باید تلاش کند به قصد صاحب متن دست پیدا کند. این رویکرد در برابر طیفی از رویکردهایی قرار می‌گیرد که به قصد صاحب متن اهمیت نمی‌دهد؛ مانند این‌که به تفسیر زمان‌مند یا تفسیر بر اساس مقتضای مصلحت معتقدند؛ یا آن‌که برآنند که معنای متن بستگی به قصد صاحب متن ندارد؛ یا حتی نظریه‌ای که معتقد است معنا در …

شبکه اجتهاد: از محاصره مخالفانش در حرم حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) تا مظلومیت مردان و زنان فرقه‌ای که در مسلمانی آنها تردیدهایی جدی است، برای او یک چیز اهمیت دارد: جان انسان‌ها! پس از سقوط صدام، طرفداران مقتدی صدر در نجف، توسط آمریکایی‌ها محاصره شده بودند و هر لحظه احتمال می‌رفت جوانان شیعه‌ای که مخالف او نیز بودند قتل عام شوند. تازه چشمش را عمل کرده بود اما از جان جوانان مخالف خود نگرانی داشت! تلاش کرد، به رایزنی پرداخت، نامه نوشت، نماینده فرستاد، و به مذاکره نشست. رایزنی‌ها جواب داد و محاصره شکست و جان جوانان شیعه نجات پیدا کرد. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این اواخر برخی از پژوهش‌های فقهی به مفهوم سیستم نزدیک شده‌اند. مفهوم سیستم مفهومی جدید از دنیای مدرن است. به‌صورت اجمال، می‌توان گفت که نظام، در این معنا، یک کل واحد از روابط فیمابین تعدادی از اشیاء یا اشخاص است که عناصر آن نظام به شمار می‌آیند. نظریه‌ی سیستم‌ها تمام پدیده‌های عالم، اعم از پدیده‌های ماشینی، طبیعی اعم از فیزیکی و زیستی، انسانی اعم از روانی و اجتماعی را می‌خواهد در قالب یک نظریه درآورد و به نظر می‌رسد یک صورت‌بندی قوی از ماشین‌انگاری جهان و انسان است. برخی از جامعه‌شناسان، نظریه‌پردازان این نظریه را متهم …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیستانی جزو اندک فقیهانی است که وجود برخی مشابهت‌ها در اندیشه‌ها و تقریرات دروسش با مباحث فلسفه حقوق و همچنین توجّه به مصلحت عمومی نظر پژوهشگران را به خود جلب کرده و بنابر این اهمّیت پرداختن به این اندیشه‌ها را بیش از پیش نمایان می‌سازد. اندیشه‌های ایشان در باب اعتبار قانونی، توجّه به اهداف و روح شریعت، تأکید بر عنصر «حق» به جای «تکلیف» در نوشته‌ها و بیانیه‌ها، اعتقاد به محوریت مصالح عمومی مردم در اعمال ولایت عامه توسّط پیامبر(ص) و امامان(ع) و… بخشی از این نوع اندیشه‌ها هستند که نگارنده این سطور در برخی نوشته‌های خود …

شبکه اجتهاد: در سال‌های میانی دهه شصت یکی از بحث‌های جدّی که پرسش و چالش مهمی تلقی شده بود، بحث‌ها و نظرات فقهی- حقوقی مربوط به اختیارات حکومت اسلامی بوده است: در این یادداشت به مناسبت سالگرد پاسخ امام خمینی به نامه دبیر وقت شورای نگهبان آیت‌الله صافی گلپایگانی در ۲۶ آذر ۱۳۶۶، سعی شده به سابقه و استمرار این موضوع و دیدگاه امام خمینی در باره آن پرداخته شود. «صحیفه امام» در بردارنده نامه‌ها و بیانیه‌ها و بیانات و سخنرانی‌های امام خمینی(ره) در بازه زمانی ۱۳۱۲ تا ۱۳۶۸ ش ‌می‌باشد. تأمل و درنگ در مجلدات بیست و دو گانه …

شبکه اجتهاد: درباره کارکرد و خدمت‌رسانی طلاب علوم دینی حرف‌های بسیاری زده شده و گفتگوها و مناظرات مفصلی تاکنون برگزار شده است. از حضور در میان مردم، حل مشکلات آن‌ها، طرح‌هایی مثل امام محله تا فقه نظام ساز و تمدن ساز و ایجاد بستر فکری تمدن نوین اسلامی. همه این اهداف مقدس و لازم‌اند و هر طلبه‌‌‌‌ای فراخور علاقه و استعداد و انگیزه‌اش به دنبال یکی از این روش‌ها می‌رود و باید برود. آنچه در این میان مغفول مانده است، کارکرد طلبه در خدمت‌رسانی به جمهوری اسلامی است. امروز برخلاف دهه شصت که امتداد دوران مبارزه علیه طاغوت بود و …

شبکه اجتهاد: تفقه باید از سطح «تکلیف» فراتر رود و وارد حوزۀ حکمت نیز بشود؛ یعنی فقه دین یا فقه جامع یا نظام استنباط شکل بگیرد؛ در این صورت، فقیه همان حکیم است و حکیمان همان فقیهان هستند. «اگر تفقّهِ فقیه از احکام فقهی و حوزۀ تکالیف، وارد فضای تفقّه در حوزۀ ارزش‌ها و توصیف‌ها نیز بشود، تفقّه او تبدیل به تفقّه جامع می‌شود. فقیهی که می‌خواهد ولایت کند، فقط تفقّه در احکام ندارد، بلکه تفقّه در معارف‌، ارزش‌ها و اخلاق هم باید داشته باشد وگرنه نمی‌تواند جامعه را رهبری کند. تفقّه در احکام به تنهایی کافی نیست، بلکه ما …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از فقهای عالیقدری که متأسفانه یک سال از وجود ذی‌جود و پُرارزشش بی‌بهره شدیم سیدنا الاستاد حضرت آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی خلخالی رضوان‌الله علیه است. آری یک سال گذشت؛ دقیقاً سال گذشته بود که در روزهای آغازین زمستان ۹۸، حوزه علمیه خراسان مدرس بزرگ خود را از دست داد و به سوگ نشست. به حقیقت در میان طلاب و اساتید و همه ارادتمندان زمستانی رخ داد و ما در این میان، نه‌تنها استاد، بلکه پدر و مربی دلسوزی را از دست دادیم. به‌راستی او شخصیتی بود که بیش از هفتاد سال مشغول مجاهدت عملی و معنوی …

شبکه اجتهاد: مخالفان مرجعیت علمی، کارگزاری و قضاوت زنان به دو دلیل استشهاد می‌کنند: یک؛ دلایل روان‌شناختی؛ زنان به خاطر نقصان عقل، غلبه احساسات و تمایل به زینت نمی‌توانند از عهده این مناصب برآیند. دوم؛ دلایل جامعه‌شناختی؛ پذیرش مناصب پیشگفته باعث حضور زنان در اجتماع و آمد و رفت با مردان می‌شود و این امر با تأکید شرع بر اصل تستر و تحجب سازگار نیست. آنچه از ادله قرآنی و روایی که ارایه شد، با فرض صراحت ادله قرآنی و روایی و با فرض صحت صدور ادله روایی که در بررسی‌ها معلوم شد در برخی از موارد، گاه دلالت و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، یکی از معتبرترین و تأثیرگذارترین تشکل‏‌های برآمده از حوزه و روحانیت است که در دوران معاصر برای اولین بار و به طور رسمی به نمایندگی از حوزه و ورحانیت، به فعالیت‌‏های سیاسی و اجتماعی پرداخته و در صدد طرح و بحث اسلام سیاسی و حکومتی بوده است. به بیان دیگر، بزرگترین بازتاب و پیامد تاسیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، طرح «اسلام سیاسی و حکومتی» و به دنبال آن «سیاسی شدن حوزه علمیه» و رویکرد جدید «روحانیت به امور کشور» بود؛ چرا که قبل از آن، همواره مرزهای حوزه علمیه با سیاست …

شبکه اجتهاد: مراد از اندیشه‌ورزی در این بحث اندیشیدن محض در باره تمدن نیست، بلکه مجموعه فرایندها و رفتارهایی که به این اندیشیدن کمک می‌کند و نیز ابعاد آن نیز مد نظر است. وقتی از اندیشه‌ورزی در باره تمدن نوین اسلامی سخن می‌گوییم، در حقیقت یک گام عقب‌تر از پرداختن حتی در باره مفهوم این تعبیر و واژگان تشکیل‌دهنده آن ایستاده‌ایم و لذا در این بحث نیازی به توضیح در باره مفهوم تمدن و تمدن اسلامی و تمدن نوین اسلامی نیست. نکته شایسته ذکر دیگر در مقدمه بحث، این است که آگاهی از این چالشها، برآمده از تجربیات نزدیک به  …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر پیرامون پژوهش‌های فقهی انجام شده در خصوص بیماری ایدز با تکیه بر کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر» تألیف آیت‌الله شیخ حسن جواهری (از علما و اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف) است که به بهانه هفته اطلاع‌رسانی بیماری ایدز منعکس می‌شود. ویروس HIV که سابقه‌‌ای بیش از ۲۵ ساله دارد، ویروسی است که با ایجاد نقص در ایمنی بدن انسان، رفته‌رفته موجب ناکارآمدی سیستم دفاعی و مرگ می‌شود. ابعاد فقهی این بیماری، مسئله‌‌ای است که پژوهشگران حوزه فقه و حقوق را به تأمل و تحقیق پیرامون آن واداشته است. به غیر از فتاوی …

شبکه اجتهاد: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، همان مرکزی است که مجموعه نرم‌افزارهای نور را در حوزه‌ی علوم اسلامی تولید می‌کند. این مرکز در سال ۱۳۶۸ با عنایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که آن زمان سمت ریاست جمهوری را برعهده داشتند تأسیس شد. هدف از تشکیل این مرکز، به خدمت گرفتن رایانه برای پژوهش‌های علوم اسلامی و تولید محتوا‌های دیجیتالی اسلامی و آموزش کاربری رایانه برای طلاب و حوزویان بود. «نرم ‌افزار جامع ‌الاحادیث» را می‌توان یکی از تأثیرگذارترین خروجی این مرکز دانست. پژوهشگران می‌دانند که دسترسی آسان به احادیث و رهگیری سریع موضوعات در احادیث تا چه اندازه مهم …

شبکه اجتهاد: نظام جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و با گذشت ۱۴ قرن از حیات پیغمبر اکرم (ص) در ایران استقرار یافت. شاید بزرگترین چالش نظری و عملی این نظام از جنبه‌های ایدئولوژیک و در نسبت خود با اسلام، مربوط به مقوله «زمان» و «تحولات تاریخی انسان» باشد. جمهوری اسلامی برخواسته از دو ادعای اساسی است: اولاً خود را اسلامی می‌خواند و ثانیاً برای رفع نیازهای اساسی انسان مدرن، راه حل دارد. این دو ادعا امروزه در محافل علمی با اصطلاح «دین حداکثری» تقریر می‌گردد. مسأله‌‌ای که با در نظر گرفتن دو ادعای فوق …

شبکه اجتهاد: کسی که دین اسلام را می‌پذیرد طبعا در عرصه‌های مختلف زندگی خود اعم از فردی و اجتماعی، از دو دغدغه و دل‌مشغولی خالی نیست. نخست، رعایت قوانین و دستورات شارع است -به این معنا که در ورطه مخالفت با تکالیف شرعی نیافتد و اگر احیانا به سبب جهل، نسیان یا ضرورت، بر خلاف قانون الهی عمل می‌کند، در دادگاه عدل او معذور و از عقاب او ایمن باشد- و دوم، درک مصلحت‌ها و مصونیت از مفاسد واقعی است. دین برای پاسخگویی به این دو نیاز مومن، مجموعه‌ای از توصیه‌ها و توصیف‌ها در عرصه‌های مختلف از عقائد و اخلاق …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی از فقها و اساتید نامدار و شاخص حوزه علمیه خراسان در زمان معاصر بود. ایشان جامع معقول و منقول و در حد مرجعیت بود و می‌توانست مانند دیگر فقهای بزرگ رساله عملیه دهد، ولی به این کار اقدام ننمود. او مرجعیت را واجب کفایی می‌دانست و چون دیگر فقهای جامع‌الشرایط حضرات آیات سید ابوالحسن اصفهانی، حاج‌آقا حسین قمی، حاج‌آقا حسین بروجردی حضور داشتند؛ لذا برای مرجعیت، اقدامی ننمود. شیخ هاشم تدریس را برای خود،‌ در برهه‌ای واجب عینی و در برهه‌ای واجب کفایی و در اواخر مستحب می‌دانست و وقتی به بیماری شدید …

شبکه اجتهاد: مصطفی عبدالرازق را بدون شک می‌توان یکی از مهم‌ترین اندیشمندان و فیلسوفان عرب در دوران معاصر به شمار آورد حال آنکه در ایران چنان که شایسته است به وی و مهمترین نوشته او یعنی کتاب «تمهید لتاریخ الفلسفه الاسلامیه” پرداخته نشده است. اهمیت کتاب یاد شده آن گاه پدیدار می‌شود که به لحاظ تاریخی بدانیم آن را در چه زمانی نگاشته است. مصطفی عبدالرازق به‌عنوان یکی از دانش‌آموختگان و مدرسان الازهر به اندیشه‌های فیلسوفان و مستشرقان زمانه خود توجه نشان داد و در برابر حملاتی که علیه “فلسفه اسلامی” توسط آنان انجام می‌گرفت و برخی از فیلسوفان مسلمان …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا سیستانی متولد ۱۳۴۱ شمسی، فرزند مرجع عالیقدر آیت‌الله سید علی سیستانی و از اساتید ممتاز حوزه علمیه نجف است. او در مقطع سطح از اساتید فراوانی از جمله آیت‌الله شیخ مهدی مروارید و آیت‌الله سید حسن مرتضوی بهره علمی برده و در درس خارج نیز از محضر آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و آیت‌الله سید علی سیستانی در فقه و اصول تلمذ نموده است. سید محمدرضا علاوه بر اداره دفتر مرجعیت نجف، از سال ۱۴۲۴ تدریس درس خارج خود را با بحث حج آغاز کرده و تاکنون ادامه دارد به‌نحوی که کرسی درسی پر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی قبل سخنانی از جناب سید کمال حیدری منتشر شد که نسبت عجیبی به‌تمامی علمای امامیه دادند: «به ضرس قاطع می‌گویم یعنی در آنچه می‌گویم یقین دارم، هیچ عالم شیعی دوازده امامی پیدا نمی‌شود مگر اینکه به کفر باطنی همه مسلمانان حکم می‌کند. بله در حکم به اسلام ظاهری(غیر شیعیان) اختلاف بین فقهای امامیه هست…بعضی قائل به اسلام ظاهری ایشان هم نیستند… و برخی مانند سید خوئی قائل به اسلام ظاهری و کفر باطنی ایشان هستند که الآن قول مشهور است و الا به‌حسب باطن و به‌حسب حشر اخروی و بعد کلامی، تمامی علمای شیعه بر کفر …

شبکه اجتهاد: بحث پیرامون زن در اجتهاد اسلامی در جهان عرب، موضوعی جنجال برانگیز است. پژوهش کامل نسبت به این موضوع نیازمند سخن بسیار زیادی می‌طلبد. اما در این جا سعی دارم با امید آشنایی مخاطبین با تحولات و پیامدهای این موضوع تنها گزارش مختصری از این بحث ارائه دهم. بحث خود را در سه محور ارائه خواهم کرد. ابتدا از سرآغاز مباحث پیرامون زن در جهان عرب شروع کرده و سپس مروری بر مسیر تحولات این مباحث خواهیم داشت و در پایان هشت نکته تحلیلی مختصر را بیان خواهم کرد. در بیشتر موارد بر توصیف و تحلیل اکتفا کرده …

شبکه اجتهاد: سند امنیت قضایی در تاریخ بیست و یکم مهرماه سال جاری توسط رئیس قوه قضائیه به ابلاغ رسمی رسید. این سند در ۳۷ ماده تنظیم شده که در راستای بندهای ۶۵ تا ۶۷ سیاست‌های کلی قانون برنامه ششم و سیاسی کلی قضایی مصوب سال ۱۳۸۱ است. اهداف سند: این سند در جهت توسعه عدالت قضایی، اعتماد عمومی به نظام و دستگاه قضایی، تأمین امنیت قضایی، تضمین عدالت، تأمین حقوق افراد جامعه، تحکیم اعتماد عمومی، گسترش عدالت و صیانت از حقوق تمامی شهروندان تنظیم و تدوین شده است. ممکن است برای برخی از حقوق‌دانان و وکلا در خصوص این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: معیار اخذ و رد روایات، فقط به روش بررسی سند آن‌ها (مبنای وثوق سندی)، از مبانی حدیث پژوهی است که از قرن هفتم در شیعه رایج شد. علمای متقدم شیعه نه آن را نیاز داشته و نه آن را به کار بسته‌اند. عرف، به حکم «قد یَصدُقُ الکاذب» و «قد یُخطِیءُ الصادق» شهادت می‌دهد که این معیار به تنهائی نمی‌تواند جامع صِحاح و دافع ضِعاف باشد. متأسفانه از زمانی که تقسیم رباعیِ صحیح، موثق، حَسَن و ضعیف ـ به قیاس روش سنّیان ـ توسط مرحوم احمد بن طاووس (متوفی: ۶۷۳ قمری) و دو شاگردش علامه حلّی (متوفی: …