آخرین اخبار

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت رحلت آیت‌الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی، با شاگرد وی حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم به گفت‌وگو نشستیم. رئیس پژوهشکده «الذرّیّۀالنبویّۀ»، خاطرات فراوانی از استاد هم در نجف و هم در قم داشت؛ خاطرات کمترگفته شده‌ای که در گفتگو با اجتهاد، برای اوّلین بار، مطرح می‌شدند. مشروح این گفت‌وگو به‌قرار ذیل است: اجتهاد: حیات علمی مرحوم هاشمی شاهرودی چگونه بوده است؟ سید منذرحکیم: ما بسیاری از درس‌های سطح‌ را در خدمت استاد بزرگوارمان حضرت آیت‌الله هاشمی شاهرودی بودیم. در سال‌های ۱۳۴۹، ۵۰ و ۵۱، در نجف، معانی و بیان را پیش ایشان خواندیم. بعد قوانین را پیش …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از خطرهای بزرگ و آسیب‌های معرفتی ما خلط مقام ثبوت و اثبات است. عادت کرده‌ایم که در مقام دفاع از خود در برابر دیگران به مقام ثبوت پناه می‌بریم و در موقعیت حمله به خصم و مخالفان به مقام اثبات آنان می‌تازیم. در واقع در مقام ترجیح و مقایسه، همواره خود را واندیشه‌های خویش را به خاطر «حقانیت ثبوتی» آن می‌ستاییم و “آن دیگری” را به خاطر مفاسد و ضعف‌های عینی و اثباتی‌اش محکوم می‌کنیم. این البته نوعی مغالطه و «خلل منطقی» است. اجازه می‌خواهم آن را «مغالطه خلط ثبوت و اثبات» یا «مغالطه چند معیارگرایی» بنامم. …

آیت‌الله مکارم شیرازی ابراز داشت: مسؤولان مساله حجاب را به عنوان یک مساله امنیتی، قضایی اجتماعی و واقعی مرتبط با تمام جامعه حساب کنند، نه یک مساله صرفا شرعی. بدحجابی و بی حجابی تنها یک تکلیف شرعی نیست، چرا که نتیجه بسیار بدی همچون فساد اخلاق جوانان، متلاشی شدن خانواده‌‌‌‌ها، ارتباط‌‌‌‌های نامشروع و ارتکاب جنایات را درپی دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در آغاز درس خارج فقه خود که در مسجد اعظم قم برگزار شد، با استناد به کلام حضرت رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله) که می‌فرمایند «لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُوَقِّرِ الْکَبیرَ وَلَمْ یَرْحَم …

آیت‌الله شهید صدر نابغه‌‌‌ای در حوزه بوده که کتاب‌‌‌‌های «فلسفتنا و اقتصادنا» را به رشته تحریر آورده و مطالب بسیاری درباره فقر، جهل و ظلم در کتاب اقتصادنا ایشان آمده است. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله حسین نوری همدانی امروز در درس خارج خود که در مسجد اعظم قم برگزار شد، با بیان این که جهل، ظلم و فقر در جامعه اسلامی جایگاهی ندارد، گفت: ظلم به معنای تجاوز از حق است و یکی از کتاب‌های بسیار خوبی که باید مطالعه کرد و مسئله ظلم نیز در آن آمده، کتاب اقتصادنا شهید آیت‌الله سید محمد باقر صدر است. معظم له …

این نوع اظهارنظرها از روی انصاف نیست. می‌گویند شیخ انصاری در فقه منبع پنجمی علاوه بر کتاب، سنت، اجماع و عقل داشت به نام انصاف و خیلی جاها گفته است “الانصاف یقتضی بها.” این نکته‌‌‌ای است که فقیه و صاحب نظر و مجتهد باید انصاف را رعایت کند و به فقهای شیعه نسبت ندهد. حتی در حد شهرت هم نمی‌توان نظرات و فتاوا را نسبت داد، بنابراین اظهارنظرهای کلی و یقینی کردن خلاف انصاف است و من نمی‌توانم نظرات اینها را قبول کنم. به گزارش شبکه اجتهاد، در روزهای گذشته مستندی با عنوان “بهتان برای حفظ نظام “در شبکه bbc” …

در کلمات محسن کدیور سه اشتباه مشاهده می‌شود: نخست، عبارت «اللهم الا ان یقال» را که دلالت بر ضعف مطلب می‌کند، نادیده گرفته است و به همین دلیل انتساب دیدگاه جواز بهتان به محمد مؤمن نادرست است. دوم، روایت مورد بحث، تنها درباره اهل ریب و بدعت است نه دربارهٔ مخالفان سیاسی و در کلام محمد مؤمن هیچ اشاره‌ای به مخالفان سیاسی نیست و بر فرض جواز «سب» و بهتان، باید به مورد اشاره شده در روایت اکتفا کرد و در غیر آن به عمومات حرمت رجوع کرد و سوم، حتی اگر این دیدگاه، دیدگاه آیت‌الله محمد مؤمن باشد، نمی‌توان …

شبکه اجتهاد: شبستان بزرگ حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) همان جایی است که سالیانی توفیق شاگردی فقیه انقلابی، مرحوم آیت‌الله‌‌‌‌هاشمی شاهرودی را در مباحث فقهی و اصولی داشتم. به اختصار برخی از ویژگی‌های حوزه درس ایشان را بیان می‌نمایم: ۱- حجم مطالبی که در هر جلسه بیان می‌نمود از عموم درس‌های خارج بیشتر و نسبت به برخی دروس خارج مطرح حوزه، دو یا سه برابر بود. ۲- به جهت برخورداری از قدرت ذهنی بالا، مباحث بسیار دقیق علمی را پشت سرهم و بدون وقفه بیان می‌نمود. ۳- بررسی موشکافانه و بسیار مطول و عمیق مباحث اصولی از دیگر اوصاف کم‌نظیر …

چهل و یکمین نشست گروه رجال پژوهی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین ربانی بیرجندی، استاد حوزه علمیه خراسان و با محوریت بررسی حجیت روایات از دیدگاه وثوق صدوری و سندی برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی، محقق و استاد حوزه علمیه خراسان در چهل و یکمین نشست از سلسله نشست‌‌‌‌های گروه رجال پژوهی در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی(ره) مشهد با بیان این که در بحث حجیت روایات، بعضی مانند سید مرتضی این چنین معتقدند که باید تنها به خبر متواتر و یا خبری که همراه با قرینه باشد عمل کنیم، گفت: …

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در نامه‌ای خطاب به سران قوا، ضمن بیان دغدغه‌های اقتصادی، با تاکید بر حمایت از اقشار جامعه، بی‌توجهی به امر نظارت و تصحیح عملکردها را عامل آسیب‌پذیر شدن کشور در مقابل تحریم‌ها عنوان کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، متن نامه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به شرح زیر است: بسم الله الرحمن الرحیم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مردمی‌ترین حکومت‌های جهان توجه ویژه‌ای به معیشت مردم و تامین رفاه و عدالت اجتماعی دارد. پیشرفت مادی مردم در کنار رشد فضیلت‌ها و معنویت‌ها از اهداف نظام اسلامی است و حاکمیت جامعه اسلامی …

نظر اکثر فقها، بر وجوب پوشش تمام بدن زن به استثنای وجه وکفین است؛ از این‌ رو، هر دیدگاهی در مقابل آن، رأی نادر به‌ شمار می‌‌آید. از آنجاکه نه شهرت دلیل صحت و اتقان و نه ندرت سبب ضعف و وهن حکم است، بررسی دلایل و مستندات آرای نادر فقهی ضروری به نظر می‌رسد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دوازدهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر چاپ و منتشر شد. بنابر این گزارش، این شماره فصلنامه علمی پژوهشی …

دوره دانش‌افزایی «ولایت فقیه» ویژه مدرسین علوم عقلی و فقه و اصول حوزه علمیه خراسان و مبلغان دینی، به همت دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با حضور اساتید مطرح حوزه و دانشگاه در مدرسه علمیه سلیمانیه مشهد برگزار می‌شود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در آستانه بزرگداشت چهلمین سالروز انقلاب باشکوه اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان دوره کارگاه‌های دانش‌افزایی «ولایت فقیه» را برگزار می‌کند. این سلسله کارگاه‌‌ها که ویژه مدرسین علوم عقلی و فقه و اصول حوزه علمیه خراسان و مبلغان دینی می‌باشد، با حضور اساتید مطرح و حوزه و صاحب‌نظران این عرصه، …

شبکه اجتهاد: مراسم بزرگداشت رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام، آیت‌الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی(ره) از سوی نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، تولیت آستان قدس رضوی و شورای عالی حوزه علمیه خراسان در حرم مطهر رضوی با حضور علما، فضلا، اساتید، طلاب، مسئولان و اقشار مختلف مردم برگزار شد.

شبکه اجتهاد: چندی پیش بود که آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی از عدم وجود چیزی به نام فقه نظامات سخن گفت و اظهار داشت «امام اجتهاد موجود را کافی نمی‌دانست ولی فقه را کافی می‌داند منتهی فقهی که باید در آن فکر بشود، نوآوری بشود. در فقه نیاز به نوآوری‌های فراوان داریم، افق‌های زیادی در فقه باز می‌شود منتهی همین فقه موجود است نه اینکه ما چیزی به نام فقه نظامات داشته باشیم.» پس از این اظهارات بود که واکنش‌‌‌‌های مختلفی در مورد فقه نظام صورت گرفت. یکی از این واکنش‌‌‌‌ها یادداشت مهدی نصیری با عنوان «فقه نظام ساز داریم یا …

شبکه اجتهاد: چندی پیش در روزنامه اطلاعات مقاله‌ای با عنوان «تعامل فقها با بنای عقلا در جهان امروز» به قلم حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل میبدی منتشر شد و نظریه جدیدی را در این مورد مطرح نمود که به دنبال آن، برخی از پژوهشگران به بررسی موضوع پرداختند؛ نوشتاری زیر به قلم حجت‌الاسلام مرتضی ترابی، عضو هیئت استفتائات آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی است که از نظر خوانندگان می‌گذرد. ثبات و جامعیت اسلام گفتگو که در زبان عربی به آن «مناظره» می‌گویند، بهترین شیوه برای دستیابی به حقیقت است و قرآن نیز این روش را در مواردی به کار گرفته است. هدف از گفتگو، …

اولین شماره دوفصلنامه علمی- تخصصی «مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده» به صاحب امتیازی دانشگاه ادیان و مذاهب با هفت مقاله علمی از سوی پژوهشگران در ۱۹۲ صفحه چاپ و منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین شماره دوفصلنامه «مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده» (بهار و تابستان ۹۷) به صاحب امتیازی دانشگاه ادیان و مذاهب، مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابوالحسن نواب و سردبیری حجت‌الاسلام و المسلمین جواد حبیبی تبار با هدف «تبیین نظامند مشکلات فقهی حقوقی در ارتباط با حوزه مسائل زن و خانواده»، «ارائه راهکارهای قانونی برای حل مشکلات قانونگذاری در حوزه مسائل زن و خانواده»، «اتخاذ …

در پی انتساب برخی مطالب به آیت‌الله وحید خراسانی، این مرجع تقلید در پاسخ‌هایی شفاف تأکید کرد که به کسی اجازه اجتهاد شفاهی نداده و توصیه نکرده رساله عملیه چاپ کند. به گزارش شبکه اجتهاد، دفتر آیت‌الله حسین وحید خراسانی به بعضی مطالب منتسب به این مرجع تقلید شیعیان پاسخ داد. متن نامه دفتر حضرت آیت‌الله وحید خراسانی به شرح زیر است: بسم الله الرحمن الرحیم در پی سؤالات مکرّر مقلدین و مؤمنین از دفتر حضرت آیت‌الله العظمی وحید خراسانی، ایشان در جلسۀ هفتگی پاسخ به استفتائات شرعی، به این سؤالات اینگونه پاسخ فرمودند: سوال اول: آیا حضرت عالی به …

پورامینی گفت: آیت‌الله شاهرودی یک فقیه تمام‌عیار بود و اِشراف خوبی بر این دانش داشت. ایجاد کرسی تدریس خارج فقه، ارائه طرح و تدوین دائرهالمعارف فقه اسلامی و طرح بحث مهم و کاربردی «مهندسی فقه» که اوج نبوغ و نوآوری استاد را نشان می‌داد، ازجمله کارهای برجسته ایشان در حوزه فقه است. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سید محمود‌ هاشمی شاهرودی؛ رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، دوشنبه سوم دی‌ماه ۹۷، پس از دوره‌ای تحمل بیماری، در سن ۷۰ سالگی دار فانی را وداع گفت. از وی ده‌ها عنوان کتاب در زمینه‌هایی همچون فقه‌ و اصول و مسائل حقوقی برجای مانده …

سردبیر فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) با بیان اینکه تاکنون ۳۸ جلد از موسوعه دائره المعارف فقه اسلامی با رویکرد امامیه نوشته شده است به تشریح امتیازات این موسوعه در قیاس با کتب اهل سنت پرداخت. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین خالد غفوری، سردبیر فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) و از اعضای اصلی دائرهالمعارف فقه اسلامی با رویکرد امامیه که تحت مدیریت آیت‌الله‌ هاشمی شاهرودی تألیف شده است با تسلیت ارتحال این فقیه عالم و مدیر، در این باره به ایکنا گفت: آیت‌الله‌ هاشمی شاهرودی، به دنبال تالیف دائرهالمعارف فقه اسلامی در مصر توسط جمال عبدالناصر و در کویت با عنوان کویتیه احساس …

معاونت آموزش و تحقیقات، معاونتی تازه تاسیس بود که پیش از آن با عنوان اداره کل شناخته می‌شد. ایجاد چنین معاونتی و تاکید بر اهمیت آن از سوی آیت‌الله شاهرودی بیانگر سطح علاقه ایشان به کار علمی در دستگاه قضایی بود. به گزارش شبکه اجتهاد، حسین میر محمد صادقی حقوقدان، رئیس اسبق دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری قوه قضاییه و سخنگوی قوه قضاییه در دوران ریاست مرحوم آیت‌الله‌ هاشمی شاهرودی درباره ابعاد شخصیتی آن مرحوم با اشاره به برخی افراط‌ها و تفریط‌ها نسبت به بزرگان در زمان حیات و وفات آنها گفت: مقدمتا بهتر است به نکته‌‌ای درباره برخی …

شبکه اجتهاد: سیدمحمود‌‌‌ هاشمی شاهرودی (۱۳۲۷ش-۱۳۹۷ش) فقیه و سیاستمدار ایرانی متولد نجف و از مراجع تقلید شیعه ساکن قم بود. او در سنین جوانی با تبعیت از مبنای فکری و سیره عملی استادش سید محمدباقر صدر، به فعالیت در حوزه علمیه نجف و مقابله با حکومت صدام پرداخت. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بر اثر فشار حکومت صدام، با توصیه سیدمحمدباقر صدر به وطن اصلی خود بازگشت. وی در این دوران مجلس اعلای اسلامی عراق را پایه‌گذاری کرد و همزمان به تدریس و پژوهش در فقه و اصول ادامه داد. آیت‌الله‌ ‌هاشمى شاهرودى (ره) فعالیت‌هاى بسیارى را در زمینه‌هاى …

مدرس و پژوهشگر حوزه زنان درباره اطاعت شوهر از زن گفت: بر اساس سیره و روایات و بهره گیری از مباحث اصولی اطاعت از زن غیرعاقل نکوهش و مذمت شده و در مقابل اطاعت از زن عاقل مباح می‌باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام حسین بستان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در درس خارج فقه نظام‌های اسلامی، درباره الگوی مدیریت خانواده در اسلام اظهار داشت: در ادامۀ بحث‌های مربوط به شاخص‌های قوامیت به موضوع اطاعت رسیدیم که در ترسیم الگوی مدنظر می‌تواند راهنما باشد. همان گونه که بیان گردید در آیات و روایات بر اطاعت زن از شوهر …

شبکه اجتهاد:‌ مدیر پژوهشکده فقه و اصول پژوهشگاه معارج، روند تدوین و آماده سازی کتاب ارزشمند تحریر الأصول، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی از محاضرات درس حضرت امام خمینی(ره) را تشریح کرد. ۱ـ ویژگی تدریس امام خمینی(ره) آیت‌الله جوادی آملی در سال ۱۳۳۴ شمسی تقریباً ۲۲ سالش بود که از حوزۀ تهران به حوزۀ قم مشرف شد و در درس‌های خارج فقه و اصول آن زمان حضور یافت. در درس اصول، اساتیدی که در آن دوره برجسته بودند، حضرت امام خمینی در میان آنان شاخص بود و ایشان امام (رضوان الله تعالی علیه) را انتخاب کرده و در درس ایشان مرتّب …

ناقصات العقول به معنای آن نقص عقلی که در ملاک تکلیف مطرح‌شده است نیست. این مثل تعبیر قرآن است که می‌فرماید: «اکثرهم لایعقلون» است. لایعقل به معنای لایدرک است. زنان به جهت نبودن در متن جامعه، درک و عقل تجربی را ندارند، نه اینکه عقل معتبر در ملاک تکلیف را دارا نباشند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قائینی در درس «فقه القصاص» به مناسبت جنایات سکران، به بیان نظرات فقهاء در خصوص مستی که عقل از بین نرفته است، پرداخت. وی نظریه صاحب جواهر را در خصوص سفاهت انسان شارب الخمر مبنی بر اینکه حتی اگر معامله‌ای انجام …

این کتاب هم می‌تواند اشارات مجملی به نظرات و مبانی اصولی آیت‌الله جوادی آملی و نوآوری‌های ایشان داشته باشد که حوزویان و صاحب نظران استفاده کنند و هم یک تقریر متفاوت، مفید و علمی از آراء و نظرات امام را در اختیار حوزه‌های اجتهادی و فقاهتی قرار می‌دهد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام و المسلمین محمد کاظم تقوی در خصوص کتاب «تحریر الاصول» تقریر درس خارج اصول امام خمینی(س) توسط آیت‌الله جوادی آملی اظهار داشت: حضرت امام تقریبا به مدت ۲۰ سال در قم تدریس خارج اصول داشته‌اند و از سال ۲۴ تا ۴۳ سه دوره خارج اصول تدریس کرده …

سوابق تاریخی حاکی است که سید صدرالدین صدر از بدو عزیمت به قم، مشاورت و دستیاری شیخ را برعهده گرفت و پس از رحلت استاد، مسئولیت بیشتر امور به ایشان واگذار شد. اسناد و نامه‌های موجود از مرحوم آیت‌الله صدر نشان می‌دهد که وقتی حضور در قم و همکاری با شیخ مؤسس را پذیرفت، برخی نزدیکان، از جمله برادرش سید محمدمهدی از او می‌خواهند که به نجف بازگردد، اما سید صدرالدین در پاسخ برادر، تصریح می‌کند که شیخ عبدالکریم در ادارۀ حوزۀ قم از او کمک خواسته و مصمم به مساعدت به ایشان است. شبکه اجتهاد: پنجم دی ماه برابر با …

برخی روشنفکرها ظاهرا علاقه ندارند بشنوند یا اطلاع پیدا کنند که امام صدر فقیه است. اگر کسی می‌خواهد در بحث حقوق ملت و دولت و حقوق زنان وارد شود و بعد به دین نسبت بدهد، باید مقدمات لازم را برای استنباط طی کرده باشد مخصوصا کسی که می‌خواهد رای جدید بدهد، اگر او مجتهد و فقیه نباشد نظر او اعتبار ذاتی ندارد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «بررسی فقه اندیشی امام موسی صدر» با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدسروش محلاتی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، ۲۱ آذرماه ۹۷ در موسسه مفتاح کرامت با حضور اساتید، فضلا و طلاب …

شبکه اجتهاد: در فقه اهل سنت از همان سده دوم قمری در کوفه و مدینه و به ویژه شام ادبیاتی فقهی در عرصه مسائل مربوط به حکومت و وظائف سیاسی و فقهی حاکم شکل گرفت که خیلی زود ادبیات آن تحت عنوان کتاب السیر شناخته شد. از محمد نفس زکیه روایاتی تحت عنوان کتاب السیر در منابع زیدی باقی مانده. در فقه سده دوم به ویژه آرای اوزاعی، فقیه شام و همچنین آرای ابو یوسف و محمد بن الحسن الشیبانی در زمینه فقه السیر اهمیت داشت و به تدریج تدوین شد. اصل اندیشه ادبیات باب و یا کتاب السیر مسائل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: درگذشت آیت‌الله هاشمی شاهرودی، تأسف شدیدی را در میان روحانیون و حوزه‌های علمیه به دنبال داشت. او علاوه بر شخصیت سیاسی، جایگاه علمی در حوزه علمیه قم و نجف داشت که هیچ کس را یارای تشکیک در آن نبود. در این رابطه با حجت‌الاسلام والمسلمین سید صمصامالدین قوامی، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم گفتگو کردیم. رئیس مرکز مدیریت اسلامی، در این گفتگو، صریح و بی‌پرده در رابطه با آیت الله فقید گفت. اجتهاد: تلاشهای علمی مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ قوامی: ابتدا باید فقدان این فقیه بزرگ را تسلیت گفت. واژه فقیه کمتر …

شبکه اجتهاد: شهید صدر در نامه‌ای به یکی از شاگردانشان درباره آیت‌الله‌ سیدمحمود هاشمی شاهرودی گفته بودند آقای هاشمی شاهرودی رشد علمی شگفت‌انگیز و نبوغ‌آمیزی دارد؛ و درباره رابطه علمی میان خود و آیت‌الله‌ هاشمی گفته بودند: آقای ‌هاشمی شاهرودی به‌عنوان وجود من است. در تراز استاد آیت‌الله شهید صدر فقیهی اصولی و قوی در فقاهت و نظام سازی بودند که می‌توان آیت‌الله‌ هاشمی شاهرودی را وارث حقیقی این فقاهت و علوم دانست. برخلاف برخی دروس خارج آیت‌الله‌ هاشمی شاهرودی در درس خارج خود برای تبیین یک مسئله‌ فقهی علاوه بر جنبه‌های اصولی تمام جوانب تاریخی، کلامی، اقوال متقدمین و …

قلبی بود که تنها مغز متفکر جامعه روحانیت و حوزه‌های علمیه بود. قلبی بود که در زمان توانایی دست جامعه روحانیت بود. هرچه بود به سوی آن می‌کشید و هرچه زیان بود از آن می‌راند. هر جا دانشمندی بود، به سوی حوزه‌اش می‌خواند و از او نگهداری می‌کرد. وقتی‌که زمام حوزه را در دست گرفت، عدد علما و فضلا و طلاب آن از چهارصد تجاوز نمی‌کرد. در صورتی‌که سخت‌ترین اوقات بود و عقلا می‌گفتند که این حوزه بیش از یک هفته دوام نخواهد داشت؛ زیرا قدرتی فوق‌العاده تصمیم اضمحلال حوزه را در سر می‌پرورانید. و موقعی‌که از جهان رخت بر …