یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: همزمان با سالروز تخریب مزار ائمه بقیع (ع) در مدینه منوره در سال ۱۳۴۴ هجری قمری، یاد و سخن از این هجمه کور وهابیت در محافل شیعی تازه می‌شود و مجالس عزاء برای احیاء اهمیت این واقعه در گوشه و کنار برگزار می‌گردد. در سال‌های گذشته برخی صاحبنظران و دلسوزان پیشنهاداتی برای جلب توجه جهان اسلام و حتی جامعه بین المللی به این رویداد و ایجاد فشار به حکومت سعودی برای بازسازی بقیع مطرح کردند؛ مواردی مانند نامه نگاری شیعیان به سازمان ملل. اما آیا یک عقیده و دلبستگی و ضرورت مذهبی شیعی‌ می‌تواند برای جهان اسلام یا …

شبکه اجتهاد: یکی از مهم ترین پیامد‌های تسلط شاه عبدالعزیز بر حجاز اجازه او به پیروانش برای تخریب آثار اسلامی این سرزمین بود که دومظهر بزرگ این تخریب گری، از بین بردن گورستان معلی درمکه مکرمه وبقیع در مدینه منوره بود…البته بقیع از اهمیت بیشتری برخوردار بود چرا که مدفن چند هزارتن از صحابیان وتابعان بود. بقیع زمینی کشاورزی با انواع درختان  ومعروف به بقیع الغرقد زیرا درختانی  از نوع غرقد(درختان خاردار) داشت.شمار زیادی از مسلمانان به ویژه مسلمانان شبه قاره هند بر آن نام جنت البقیع نهاده بودند چرا که مدفن شمار زیادی از صحابیان وتابعان بود. بقیع پس …

اختصاصی شبکه اجتهاد: انصاف این است که اختلاف در حلول ماه مبارک رمضان یا شوال در یک کشور مانند ایران، به‌هیچ‌وجه خوشایند نیست و موجب تحیر مردم متدین و تضعیف فقه و مرجعیت و بلکه گاهی سبب بی‌اعتقادی به مذهب می‌شود. خدا می‌داند سالی که در ابتدا و انتهای ماه رمضان اختلافی نباشد چقدر متدینان خوشحالند، و سالی که اختلاف می‌شود چه غمی جانکاه متدینان را فرا می‌گیرد و عیدشان عزا می‌شود و در حقیقت دشمنان مرجعیت و روحانیت عید می‌گیرند! اختلاف در عید فطر  دو سال گذشته (سال ۱۴۴۱ و ۱۴۴۲) موجب توهین‌های بسیار به مرجعیت و حوزه‌ها شد …

شبکه اجتهاد: بسیاری از فقها و محدثان شیعه، بیان کرده‌اند که روزه گرفتن در سه روز ابتدایی ماه شوال هیچ فضیلتی ندارد و اولی این است که ترک شود. در روایتی منسوب به رسول الله (ص) چنین آمده است که «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ ثم صَامَ سِتَّهً أیام مِنْ شَوَّالٍ فَکَأَنَّمَا صَامَ السنهَ» (۱) یعنی هر کسی که ماه رمضان را روزه بگیرد سپس شش روز از ماه شوال را هم روزه بگیرد چنان است که یک سال تمام روزه داشته است. اولین منبع حدیثی شیعه که این حدیث را نقل کرده است کتاب «الغارات» است و سپس منابع حدیثی متاخر …

شبکه اجتهاد: بحث رؤیت هلال و اعلام عید فطر از سوی مراجع عظام مبتنی بر مبانی مختلفی است و منشا اختلاف در تفاوت مبنایی در حقیقت رؤیت است و اینکه مقصود از رویت، رویت مسلح یا غیرمسلح و نیز تمایز در وحدت یا اختلاف افق است. هفت دیدگاه نزد فقهای عظام شیعه در مسأله رویت مطرح شده است: ۱. لزوم رؤیت هلال با چشم عادی و اشتراط اتحاد افق (امام خمینی، آیات عظام گلپایگانی، اراکی، سیستانی، بهجت، شبیری زنجانی، مکارم شیرازی، سبحانی و…) ۲. لزوم رؤیت هلال با چشم عادی و کفایت رؤیت در نقاطی که در بخشی از شب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱. اگر نخواهیم کورکورانه سنت فلسفه پراگماتیستی امثال ریچارد رورتی در «فلسفه و آیینه طبیعت»ِ او و دور انداختن «نظریه نظاره گرایانه دانش»(spectator theory of knowledge) که صرفاً درصدد بازنمایی ذات یک جهان بیرونی است، برای فقاهت اسلامی و رویکردهای نو پای آن رقم بخورد، چاره‌‌ای نداریم جز اینکه مسیر تحول و ساختارهای حرکت از فقه فردی به زایش‌های کلان و حاکمیتی که در این یک دهه گذشته جان گرفته است را با «مسئله محوری» به ثبوت و استقرار نظری برسانیم. امروز در مرز دانش فقه‌های مضاف – که خود موفقیت بزرگی در رویکردهای تکاملی فقه جزءگرای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در گزارشی از قول استاد محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) آمده بود که ایشان گفته‌اند: شاید برخی فکر کنند حجاب بر اثر اجتهادهای پیچیده فقهی به وجود آمده است و در زمان ما قابلیت اجتهاد جدید دارد ولی هرگز اینگونه نیست. یکی از امور مسلم در اجتهاد این است که اجتهاد در ضروریات دین راه ندارد. … چطور در مسئله وجوب روزه اجتهاد راه ندارد و اگر انسان مسافر و مریض نباشد روزه بر او واجب است، حجاب هم همینطور است. … اصل مسئله حجاب از ضروریات دین است. (اینجا بخوانید) ۱- اینکه «اجتهاد …

شبکه اجتهاد: حلول ماه‌هاى قمرى با رؤیت هلال ثابت مى‌شود. از صدر اسلام تا سده اخیر، رؤیت هلال به‌طور طبیعى و بدون استفاده از ابزارهایى مانند دوربین و تلسکوپ صورت مى‌گرفت؛ اما در سده اخیر براى رؤیت از ابزار هم استفاده مى‌شود. اکنون این سؤال پیش مى‌آید که اگر هلال فقط با ابزار رؤیت شد و بدون آن به هیچ‌وجه قابل رؤیت نبود، آیا باز هم حلول ماه ثابت مى‌شود یا نه؟ این سؤالی است که استاد علی‌اکبر سیفی مازندرانی در مقاله ذیل به آن پاسخ داده‌اند.  بررسی لغوی الفاظ «شهود»، «رؤیت» و «هلال» در متون قرآن و سنت، شهود …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اگر جهان اسلام بخواهد برای آینده خود تصویری روشن و جذاب از تمدن اسلامی شامل مجموعه‌ای از کشورهای اسلامی و ملل مسلمان ترسیم کند که در تراز شایسته فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در کنار یکدیگر، و با تعامل و گفتگو و همزیستی همدلانه زندگی می‌کنند، قطعاً چنین آینده‌ای فقط و فقط با نبودن اسرائیل ممکن خواهد بود. اسرائیل در چند دهه گذشته چونان غده سرطانی بوده که هر از گاهی دولتمردانی را در کشورهای اسلامی به تطمیع یا تهدید، و به صورت سری یا آشکار همچون سالیان اخیر، با خود همراه ساخته است. اگرچه مظلومیت ملت فلسطین …

شبکه اجتهاد: علامه فضل‌الله میراث علمی بزرگ و پایگاه مردمی گسترده‌ای به‌جا گذاشت؛ به‌ویژه در محافل نخبگانی، ایشان چند دهه نقش پدر معنوی را برای بسیاری از این گروه‌ها ایفا می‌کردند. به همین خاطر، برخی معتقدند طرح ایشان ادامه خواهد یافت و دیر یا زود، خودش را در قالب شخصیت‌های جدیدی آشکار خواهد کرد. هرچند با وجود خصلت سازمانی که مرجعیت علامه فضل‌الله را از بسیاری از مراجع دینی جهان عرب متمایز می‌کرد، باز هم برخی معتقدند که این مسیر خودآگاهی دینی، پس از درگذشت ایشان به‌تدریج از هم خواهد پاشید؛ زیرا علامه فضل‌الله – و لو به‌خاطر هجمۀ سنگین …

شبکه اجتهاد: چند سالی است که تعیین زمان اذان صبح بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. طبیعتاً با توجه به شرایط کنونی زندگی و بزرگ شدن شهرها، افزایش آلودگی‌‌های جوی و غبار و همچنین آلودگی‌‌های نوری این امکان وجود ندارد که هر مکلفی هر روز صبح به رصد فجر صادق بپردازد و سپس نماز خود را اقامه کند. در نتیجه عموم جامعه به اوقات شرعی اعلامی از صدا و سیما، تقویم‌‌ها یا نرم‌افزارهای موبایلی اعتماد می‌‌‌کنند. اختلاف اوقات شرعی در این منابع (صدا و سیما، تقویم‌‌ها یا نرم‌افزارهای موبایلی) از یک سو و تمایل برخی متدینین به رعایت …

شبکه اجتهاد: شهادت امیرمومنان، حضرت علی علیه‌السلام، از دردناک‌ترین فجایعی است که در تاریخ بشر اتفاق افتاده است. او نه تنها برای شیعیان و مسلمانان، که برای تمام دل‌های حق‌طلب، عدالت‌خواه و جویای فضایل اخلاقی، اسطوره‌ای دوست‌داشتنی بوده و هست. برای همین است که همه جان‌های پاک، شیفته و سوگوار شهادت مظلومانه اوست و هنوز هم این پرسش در برابر قتل ناجوانمردانه او باقی است که چرا؟ بررسی و تحلیل فاجعه شهادت حضرت علی (ع)، حداقل از دو زاویه قابل انجام است؛ نخست آنکه بپرسیم او را چه کسی و چگونه کشت؟ مقدمات و آثار این حادثه چه بود؟ دیگر …

شبکه اجتهاد: ابن ابی الدنیا (م ۲۸۱) محدث و مورخ برجسته‌ای است که کتابی مستقل در باره تاریخ شهادت امام علی علیه‌السلام نوشت و این کهن‌ترین کتابی است که در این موضوع به دست ما رسیده است. وقتی از کتاب مستقل سخن می‌‌‌گوییم، یعنی کتابی که از آغاز تا انتهای آن در باره یک موضوع و در اینجا در باره شهادت امام علی (ع) تألیف شده باشد. طبعا در تواریخ عمومی مانند تاریخ طبری یا یعقوبی نیز اخباری در این باره آمده است. عنوان «مقتل» به معنای اخبار مربوط به شهادت یا تاریخ شهادت است. عنوان «مقتل الحسین» یعنی تاریخ …

شبکه اجتهاد: قرآن کریم همان‌گونه که به حقوق و احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط به زندگی اجتماعی بشر را بیان کرده است. این بُعد از قرآن از دیرباز مورد توجّه مفسّران بوده است و به تفسیر آیات مربوط به آن می‌پرداختند. توجّه به نیازهای انسان معاصر و منطبق نمودن مفاهیم قرآنی با مسائل اجتماعی، کشف و استنباط دستورالعمل‌‌های قرآن در تمامی مسائل مرتبط با جامعه معاصر، ویژگی بارز تفاسیر معاصر با گرایش اجتماعی و تمدنی است. مفسّرانی که با عنایت به نکات اجتماعی، آیات قرآن کریم را تفسیر کرده‌اند، معتقدند که جامعه اسلامی ‌از مفاهیم قرآن دور …

شبکه اجتهاد: جریانی اخیراً در لباس روحانیت و فعال در عرصۀ شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، ایدۀ حکومت دینی منهای روحانیت را طرح‌ می‌کند. البته حرف‌هایی که در این باره نوشته شده غالبا در قالب یاد داشت‌های تلگرامی و توییتری است با طعم سیاسی است! در نتیجه سخنی علمی و با استدلال و برهان نیست که به آن پاسخی داده شود. با توجه به حساسیت امر چند مطلب قابل ذکر است: تعلیق رابطه دین و سیاست از آفات قابل توجه این جریان است. نه دلشان به دین در عرصه سیاسی آنقدر قرص و محکم است که به دین نقش اساسی …

شبکه اجتهاد: یکی از پرسش‏‌هایی که پیرامون و در پرتو رویکرد حکومتی به فقه (فقه حکومتی) مطرح شده این است که: آیا فقه حکومتی مستلزم حضور بیشتر روحانیون در مناصب اجرایی کشور (مانند ریاست جمهوری، نمایندگی مجلس، وزارت و …) است! یادداشت حاضر، با خدشه در این انگاره، معتقد است، حضور روحانیون در مناصب، نه تنها راه کار حل معضل نیست که اتفاقاً به مثابه گره‌ی کور بر روی گره‌‏های پیشین، مشکلات را دوچندان می‏‌کند. به بیان دیگر، گزینش و نصب روحانیون در مناصب اجرایی کشور، پاک کردن صورت مسئله است، در حالی که ما باید به دنبال حل مسئله …

شبکه اجتهاد: علی(ع) خطاب به مالک اشتر: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الطَّبَقَهِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِینَ لَا حِیلَهَ لَهُمْ(۱) فقدان هر یک از نیازهای ضروری مثل خوراک، پوشاک، مسکن مناسب و داروی لازم در هر خانواری، مصداق فقر مطلق است. الحمدلله ریشه‌کن‌نمودن فقر مطلق، به عنوان اولویت‌ و فوریت‌ در دستورکار رئیس جمهور محترم قرار دارد؛ بنابراین انتظار بر آن بود که تیم اقتصادی دولت در سند تحول برای ریشه‌کن‌نمودن این معضل، علل اصلی و ریل‌های فقرزا را شناسایی و با از بین بردن آنها، فقر مطلق را ریشه‌کن نماید؛ اما متاسفانه همان راهکارهای ارایه شده در دولت‌های گذشته در این سند …

شبکه اجتهاد: یکی اختلاف نظرهای رایج میان فرق اسلامی، این است که برخی قائل به استفاده از شمشیر برای اصلاح جامعه هستند و شورش بر حکومت‌های فاسد را مجاز‌ می‌شمرند، شماری دیگر مخالف آن هستند. انقلابیون در میان فرقه‌های مختلف، اغلب از دسته اولند. در میان شیعه، گروه زیدیه قائل به خروج با شمشیر است، اما امامیه، از آغاز به موضع عکس آن شهرت داشته است. در اینجا، مروری بر این آراء خواهیم داشت و استدلال‌های هر کدام را مرور خواهیم کرد. گفتنی است که بخشی از این مساله به موضوع امر به معروف و نهی از منکر نیز باز‌ …

شبکه اجتهاد: به‌نظر می‌رسد قاطبه روحانیون، متدینین و مخالفین و معاندینِ روحانیت، درباره روحانیت، به یک باور مشترک در طیف‌های گوناگون رسیده‌اند و آن‌هم «کاهش منزلت اجتماعی روحانیون» است. در این مرقومه، تلاش دارم تا نگاهی به نسبت بین این «روایت» و «سنجش‌ها»ی مستند آن، بیافکنم. سنجش‌ها، حتی از نوع علمیِ آن، در چند نقطه می‌توانند دارای سوگیری باشند: «نظریه پشتیبان»، «گویه‌های برآمده از آن»، «نوع نمونه‌گیری» و «دستگاه تحلیل داده‌ها». ازاین‌جهت، اگر پژوهش‌گر، اهل بی‌تقوایی در پژوهش باشد، یا اگر دقت کافی در هرکدام از موارد فوق را از دست بدهد، امکان «روایت‌سازی غیر واقع»، در آن وجود دارد. …

شبکه اجتهاد: اصلاً فقه، همان که شما می‌گویید! گرایش سلطه‌گر نسبت به زن! زن گریز یا حتی زن ستیز! گریز از سوژگی و هیاهو و تشویق‌های زنانه تا همه آنچه شمرده‌اید! بحثش بماند برای بعد. به تصریح‌تان از ورزشگاه تا اقتصاد و فرهنگ و سیاست هم زیر چتر این فقه است که خسارت همه را برای او فاکتور کرده‌اید! و نوشته‌اید: «برای دفاع از الهیات خود دست به دامن فلفل می‌شود؛ بنابراین ماجرای فلفل، نه نتیجه عملکرد سهوی فلان کارگزار و یا بدسلیقگی در اجراست. فلفل اسلحه ایست که فقه زن گریز (اگر نگوییم زن ستیز) برای دفاع از کیان …

شبکه اجتهاد: خبر شهادت و مضروب شدن سه تن از فاضلان حوزه آن هم با زبان روزه و در حرم نورانی رضوی (ع) موجی از تأثر و تالم را در میان دبن داران برانگیخت. صحنه در خون غلتیدن شهیدی در صحن رضوی و زخمی شدن دو عزیز دیگر دل هر انسان آزاده‌ای را متاثر می‌سازد تا چه رسد به دل مؤمن دل داده به اهل‌بیت (ع)! همه شواهد کافی دلالت دارند که فرد ضارب تکفیری است. خدایش لعنت کند و در عذاب ابدی جاودانه سازد! اما باید پرسید چرا اگر کسی که با مکتب اهل‌بیت (ع) دشمنی دارد، به سراغ …

شبکه اجتهاد: بی‌تردید از آغازین روز‌های پیروزی انقلاب ‌اسلامی، مواجهه نرم و سخت با روحانیت، به عنوان مؤثر‌ترین نیرو در این حرکت عظیم و تاریخی، مطمح نظر دشمنان و بدخواهان بوده است. این حرکت در دهه نخست استقرار نظام، عمدتاً از طریق گروهک‌های رانده شده از سوی مردم و به صورت حذف فیزیکی نمایان شد و بسا چهره‌های نمادین علم و جهاد را از مردم گرفت. در آن دوره به همت نهاد‌های امنیتی و البته همکاری مؤثر مردم، موج ترور رو به بن‌بست نهاد و جنگ با متولیان دین، عمدتاً به حیطه تبلیغات و شایعه‌پراکنی منحصر شد. در دو دهه …

شبکه اجتهاد: میزان استفاده از کلمه «اجماع» و ترکیب‌های دیگر آن، در کتب فقهی و اصولی فراوان است. دسته‌بندی این حجم که بالاتر از صدهزار استعمال را شامل می‌‌شود، کار یک گروه تحقیقاتی است. اما این مسیر صعب، سبب‌‌‌ نمی‌شود که مسئله اجماع مورد پژوهش و کاوش قرار نگیرد. در یک کار پژوهشی پیرامون «اجماع مدرکی» به بررسی اجماعات مورد ادعا و استناد فقها از شیخ صدوق تا فیض کاشانی پرداختم که شامل ۹۰۰۰ فیش تحقیقاتی می‌‌‌گشت. گزارش اولیه‌‌‌ای از این حجم استعمالات به دست آمد که آن را تقدیم می‌‌کنم و در نهایت جمع‌بندی مختصری پیرامون «حجیت اجماع مدرکی» …

شبکه اجتهاد: عصر صفوی، عصر هم‌نشینی و تعامل عالمان محدّث و اخبارگرا و نیز اصولیان با سیاست‌مداران است. ما نمی‌توانیم به کنش‌های فقه‌الحدیثی و عملی دانشمندان روایت‌دان بی‌اعتنا باشیم. گرچه ممکن است برداشت‌ها و رفتارهای سیاسی یک عالم از تراث حدیثی متفاوت از عالمی دیگر باشد، اما وقتی در دو سوی این جدال نامدارانی ایستاده باشند، با اختلافی وجیه و وزین مواجه هستیم. عالمان عصر صفوی در ستایش/نکوهش سیاست و دینِ سیاسی یکدست نبوده‌اند. از اکتفا به چند دیدار ساده با شاه مانند شیخ حر عاملی، تا پذیرش پست‌های حکومتی مانند مجلسی دوم، از ترک ایران به جهت آلوده نشدن …

شبکه اجتهاد: تعبیر «امامت امت» از امام خمینی (ره) است. ایشان برای معرفی روز ۱۲ فروردین عبارت «امامت امت» را برگزیده و فرموده است: «من در این روز مبارک که روز امامت امت است… جمهوری اسلامی ایران را اعلام می‌کنم.»(صحیفه امام، جلد۶، صفحه۴۵۲). نکته مهم و قابل دقت در این جمله این است که امام نفرمودند روز امامت و امت، بلکه عبارت «امامت امت» را بدون حرف «واو» به کار بردند که به معنی پیشوایی مردم است. به عبارت دیگر، امامت امت یعنی امت، امام است و در این روز، امت و مردم پیشوایی نظام را به عهده گرفته‌اند. این …

شبکه اجتهاد: آغاز سخن، ۱۲ فروردین، روز جمهوری اسلامی را به همه انقلابیون واقعی و حوزه علمیه انقلابی تبریک عرض می‌کنم و چون تئوری جمهوری اسلامی را حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه اعلام کردند؛ نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد؛ لذا لازم دانستم مطلبی در باب صیانت اندیشه‌ای از جمهوری اسلامی به عنوان الگوی حکمرانی ایران اسلامی عرض کنم و اینکه جمهوری اسلامی با جریان حوزه علمیه انقلابی محافظت می‌شود؛ نه سه جریان دیگر در حوزه‌‌‌‌های علمیه یعنی شبه روشنفکری و شبه انقلابی و شبه حوزوی. مقصود از واژه «شبه» یعنی همه مختصات جریان را …

شبکه اجتهاد: برخی مخالفان ورود زنان به ورزشگاه، این ورود را حرام می‌دانند و از منظر شرعی بر این ممانعت تاکید می‌کنند. باید دید که آیا دلیل شرعی بر حرمت ورود بانوان وجود دارد یا خیر؟ نکته مقدماتی آنکه اصل بر حلیت است و مدعی حرمت ورود، باید دلیل بیاورد و الا بانوان به حکم اولی حق ورود به ورزشگاه را دارند. مهمترین و یا شاید بتوان گفت تنها دلیلی که بر حرمت ورود بانوان به ورزشگاه‌ها وجود دارد آن است که زن شرعاً نمی‌تواند بر آن بخش از بدن مرد که معمولاً پوشیده است، نگاه کند و چون در …

شبکه اجتهاد: مرحوم آیت‌الله بروجردی از زمان تحصیل چه در اصفهان و چه در نجف اشرف یک شخصیت مبرز بوده‌اند. بعد هم که از نجف برمی‌گردند به بروجرد می‌روند و سال‏ها در آنجا تدریس می‌کردند. حاشیه کفایه ایشان که در واقع تقریر است اما به عنوان حاشیه کفایه چاپ شده است، ملخص درس اصول ایشان در بروجرد است. بعد هم به خاطر خیلی از مسائل که نمی‌خواهیم وارد آنها شویم، بزرگانی در قم به این نتیجه می‌رسند که ایشان را دعوت کنند تا به قم بیاید. وقتی ایشان به قم آمد، جهات سیاسی ـ اجتماعی و فقاهت و نوآوری‏های ایشان …

شبکه اجتهاد: به دلیل تشابهات فراوان زبان فارسی و عربی، به ویژه در سده‌های اخیر، بعضاً مشاهده می‌شود برخی از افراد حتی در ترجمه آیات و روایات معنای فارسی و عربی برخی از واژگان را خلط می‌کنند و بعضاً‌ به خلط و خطاهای بزرگی دچار می‌شوند. فی‌المثل، در حدیث بسیار مشهوری از امام علی(ع) درباره زنان می‌خوانیم: «فَإِنَّ الْمَرْأَهَ رَیحَانَهٌ، وَ لَیسَتْ بِقَهْرَمَانَهٍ».  اما بسیاری از افراد، حتی برخی از مشاهیر علمی، حدیث را به زبان فارسی چنین ترجمه می‌کنند که زن گلی خوشبو است نه قهرمان و پهلوان و روئین‌تن. مرحوم ‌‌علامه ‌‌تهرانی در کتابی با عنوان رساله بدیعه …

شبکه اجتهاد: یمن بعد از اسلام سهم مهمی در فرهنگ و تمدن اسلامی داشته و دارد. بسیاری از صحابه و تابعین و علمای صدر اول از مفسران و فقیهان و محدثان از یمن بوده اند. در یمن البته مذاهب مختلف فقهی و کلامی همواره حضور داشته، از مذهب شافعی که همینک نیز در جنوب یمن مذهب فقهی غالب است تا مکتب اشعری. با این وصف فرهنگ مذهبی و فکری و تمدنی یمن را باید در زیدیه یمن جستجو کرد. دولتی که الهادی الی الحق یحیی بن الحسین در یمن پایه گذاری کرد بیش از هزار سال دوام آورد، گاه در …