یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: کتاب‌های فقهی گذشتگان علاوه بر موضوع اصلی خود که فقه باشد، دربردارنده‌ی مطالب متفاوت و البته مفیدی است که اگر از اهمیت جنبه‌‌ی فقهی بیشتر نباشد، کمتر نخواهد بود. داده‌های تاریخی، کلامی، رجالی، کتاب شناسی و روش شناختی از جمله‌‌ی آن مطالب می‌باشد که در این نوشتار آن‌ها را در کتاب «السرائر» مرحوم ابن ادریس پی می‌گیریم. …

شبکه اجتهاد: تمام هیکلش را اگر با لباس‌هایش می‌کشیدی، پنجاه کیلو هم نمی‌شد؛ اما بنیان‌های حکومت شاهنشاهی را به لرزه درآورده بود! نه خدمی داشت، نه حشمی؛ نه خاندان هزارفامیلی که از او حمایت کنند؛ نه شاگردان و مریدان فراوانی که دورش را بگیرند و ترویجش کنند؛ نه در میان مدیران زورگو و فاسد رژیم پهلوی طرف‌دارانی؛ اما وقتی برای …

شبکه اجتهاد: از گذشته تا کنون، برخی از پژوهشگران فقه و تاریخ تلاش نمودند که نشان دهند شلاق یا تازیانه رایج در فقه اسلامی ریشه در قرآن و سنّت دارد و برای این منظور به آیات و متون فقهی استناد جسته‌‌اند؛ اخیراً با استناد به ظاهر مفاد شماری از آیات قرآن کریم تلاش شده است که شلاق و تازیانه شناخته …

اختصاصی شبکه اجتهاد: لابه‌لای تمام واکنش‌ها و تحلیل‌ها پیرامون حادثه تروریستی کرمان به نظر می‌رسد پیام حکیم متأله آیت‌الله جوادی آملی قابل توجه و تأمل جدی است. ایشان در عباراتی کوتاه فرمودند: «آنچه می‌تواند زمینه هرج و مرج و ناامنی را فراهم کند کمبود معارف کلامی در مراکز فرهنگی حوزه و دانشگاه از یک سو و دسیسه استکبار جهانی و …

شبکه اجتهاد: دست جنایت، پلشتی، خشم کور و خرافه، ملت نجیب ایران – بلکه همه صالحان و مصلحان – را عزادار کرد. این حرکت زشت و غیر قابل تحمل، هر چند عزیزانی را به شهادت رساند و کشور را سوگوار کرد، لکن هیچ نتیجه‌ای برای بدخواهان این مرز وبوم – صانها الله عن الحدثان – ندارد. این خود، مرهمی است …

شبکه اجتهاد: گفتمان دینی از پیش از مشروطه تا دهه‌های بعدی در مسائل زنان دو ویژگی کلی داشت: اول این که مساله‌اش دین بود و به مسئله زنان به عنوان اشکالی بر دین می‌نگریست. دوم این که خانواده‌گرا بود با تفسیری که زنان را درون خانواده تعریف می‌کرد و با مفهوم خانواده‌گرایی با هرگونه حضور اجتماعی زنان مخالفت می‌کرد. اندیشه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اوامر و نواهی شارع حاکی از محبوبیت و مبغوضیت آن موضوع دارد. محبوبیت علت برای امر و مبغوضیت علت برای نهی شارع است. این کشف لمی است و گاهی کشف انی است که از دستوری که از شرع رسیده است پی به محبوبیت و مبغوضیت آن نزد شارع می‌بریم. بر این اساس اگر صرف محبوبیت و مبغوضیتی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیا تا به حال تصور صحیحی از خاتمیت داشت‌ایم؟ آنچه از عقاید مسلمه اسلام و قرآن می‌باشد و در علم کلام نیز پیرامون آن بحث شده است، مسئله خاتمیت دین مبین اسلام است. با اثبات شدن توحید و نیز نبوت و امامت، مسأله‌ای که به دنباله آن می‌آید، بایدهای مقدس است. یعنی باید و نبایدهایی که از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در سالیان اخیر با انواع فقه‌های جدید و مضاف مواجهیم به گونه‌ای که هر از چندی فقهی جدید در میان عناوین فقه‌های مضاف خودنمایی می‌کند. فقه سیاسی، فقه حکومتی، فقه خانواده، فقه اجتماعی، فقه هنر، فقه محیط زیست و … اما سؤال اساسی درباره تنوع فقه‌های جدید این است: چرا فقه‌های مضاف به وجود آماده‌اند؟ رسالت ایجاد …

شبکه اجتهاد: قدمای علمای فریقین معمولاً مأخذ منقولاتشان را نام نمی‌برند. این امر باعث شده که اولاً شناخت مصادر کتب قدماء سخت شود. و ثانیاً در مسأله بازسازی کتاب‌های از دست رفته (که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته) همیشه اما و اگر و شایدی باقی بماند. در این باره به تفصیل بیشتری باید سخن گفت، اما در این یادداشت …

شبکه اجتهاد: قانون اساسی عهده‌دار ترسیم «کلان رویه‌‌های» جامعه در راستای رسیدن به آرمان‌های ملی است. قانون اساسی به عنوان میثاق ملی به مثابه زیربنای ساختمان حقوقی – سیاسی جامعه نقش ایفا می‌کند و نظامات اجتماعی، سیاسی، قضایی، اقتصادی و فرهنگی یک ملت را تعیین می‌کند. تجربه یکصد سال قانون‌گذاری در ایران از مشروطه تا جمهوری اسلامی سرمایه‌ای بسیار بزرگی …

شبکه اجتهاد: چند سالی است در ایام فاطمیه، تلاشهایی در راستای به زیر سوال بردن بزرگداشت این ایام، در قالب تشکیل هیئات عزاداری، مجالس عزا، بیان تاریخ و حوادث مرتبط با این ایام در صدر اسلام، از سوی برخی نهادهای مرتبط با اهل سنت و دیگران صورت می‌پذیرد؛ نمونه اخیر آن را می‌توان مصاحبه آقای سید عقیل هاشمی از شبکه …

شبکه اجتهاد: پیرامون «کرامت انسان بما هو انسان» و لزوم اتّخاذ آن به عنوان یک قاعده و معیار اساسی در مقام استنباط احکام، چندی است سخنان و یادداشت‌هایی پراکنده از جناب حجت‌الإسلام والمسلمین شیخ محمد عندلیب همدانی (دامت افاضاته) منتشر می‌گردد. اخیراً جلسه‌ای با موضوع «قاعده کرامت ذاتی انسان» برگزار گردیده که استاد محترم در آن به تبیین نظریات خود …

شبکه اجتهاد: آنچه در پی می‌آید، اصل و اساسش از ماجرای فلسطین آغاز می‌شود. تصرف سرزمین فلسطین، ظلم و ستم صهیونیست‌ها، اخراج و کشتار و آوارگی مسلمانان از فلسطین، جنگ‌های خانمانسوز و بی ثمر بین اعراب و اسرائیل، حمایت‌های تمام قد غرب از اسرائیل، مسلمانان را سخت آزرده خاطر کرده و به دنبال راه نجاتی بودند. در این میان، کسانی …

شبکه اجتهاد: حدیث مقلوب (سهوی) از اقسام حدیث ضعیف است و به دلیل وارونه شدن و جابجایی بخشی از سند یا متن حدیث با بخش‌های دیگری از همان حدیث به آن حدیث مقلوب گویند. حدیث مقلوب با توجه به تنوع مقسم به اقسام سندی – متنی و سهوی – عمدی تقسیم پذیر است (غفاری، علی اکبر، دراسات فی علم الدرایه، …

شبکه اجتهاد: هر جامعه‌ای متناسب با بنیان‌های معرفتی و نظام ارزشی و معانی فرهنگی مستقر در بیناذهنیت مردم، به تولید شبکه‌ای از علوم توصیفی، تبیینی و تجویزی دست می‌یازد تا از این طریق بتواند به نیازها و خواسته‌های مردم پاسخ مناسب و به روابط انسانی نظم دهد و در معادلات اجتماعی تعادل و توازن ایجاد کند. هرچقدر نیازها و تمنیّات …

شبکه اجتهاد: در نگاهی بدوی به حکم زکات، به نظر می‌رسد زکات نوعی مالیات و در نتیجه یک نوع سیاست مالی است. اما دقت در ابعاد و ویژگی‌های منحصر به فرد این حکم الهی، انسان را نسبت به این تشخیص مردد می‌کند. چه آنکه از طرفی زکات تفاوت‌های جوهری با سایر اقسام مالیات دارد؛ و از طرفی دیگر، کارکردی کاملا …

شبکه اجتهاد: برخی از اساتید و پژوهشگران معاصر، قاعده‌ای با عنوان «کرامت» را طرح می‌کنند که به نظر ایشان می‌تواند مقیَّد اطلاقات و مخصَّص عمومات باشد. هرکدام از ایشان، در استدلال بر این ادعا، راهی را رفته و تقریبی را بیان داشته‌اند. در این میان، برخی بر این باورند که می‌توانند با استفاده از کبرای «ملازمه تکوین و تشریع» این …

شبکه اجتهاد: کتاب وسائل الشیعه بزرگترین کتاب در زمینه روایات فقهی در حوزه‌های علمیه شیعه است. این کتاب نمونه‌ای کم نظیر و چه بسا بی نظیر از حدیث پژوهی عالمان شیعی است، نمونه‌ای که حتی در حوزه‌های اهل سنت هم با همه عرض و طولش با آن مواجه نیستیم. با این حال همانند همه ساخته‌های دست و ذهن بشری، خالی از …

شبکه اجتهاد: جامعه بستر رشد و تعالی انسان در همه ابعاد مادی و معنوی است. تقریبا همه بینش‌ها‌، گرایش‌ها‌ و کنش‌ها‌ی انسانی در ظرف جامعه تحقق پیدا ‌می‌کنند. جامعه شبکه‌‌ای متشکل از ابعاد بسیار پیچیده و در هم تنیده‌‌ از روابط و مناسبات متقابل است که افراد را به هم پیوند می‌دهد. جامعه طیف نظامات کلانی مثل اقتصاد، سیاست، فرهنگ، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تتبع در آرای اصولی و فقهی علمای حنفی نشان می‌دهد که فقه حنفی جریانی برخلاف جریان موجود در جهان اهل سنت است؛ زیرا موارد متعددی از آرای علمای حنفی را  نشان می‌دهد که در بخش قابل توجهی از این آراء، رأیی خلاف آرای سایر مذاهب اهل سنت اتخاذ کرده‌اند؛ لذا شاذ و نادرگویی، نامأنوسی و وجود اختلاف …

اختصاصی شبکه اجتهاد: علامه شهید سیدمحمدباقر صدر را در حوزه‌ها بیشتر به دانش اصول می‌شناسند. آن هم با اثر ارزشمند «بحوث فی علم الاصول» مرحوم آیت‌الله شاهرودی و «مباحث الاصول» آیت‌الله سیدکاظم حائری، در دانشگاه و محیط روشنفکری اما «اقتصادنا» و «فلسفتنا» است که عامل شناخت شهید صدر است و در فضای عمومی هم معمولا شهید صدر و امام موسی …

شبکه اجتهاد: یکی از پرسش‌های که مکرر در جامعه یا فضای دانشگاهی شنیده می‌شود، کارکرد اقتصاد اسلامی برای امروز جامعه است. آیا جدا از مباحث نظری و کلان که عمدتاً فاقد پیوست کاربردی است، اقتصاد اسلامی قادر به حل معضل یا مشکلی از امروز جامعه ماست؟ اساساً نسبت نظریات اقتصاد اسلامی با اقتصاد ایران چیست؟ دانشمندان در عرصه اقتصاد بیش …

شبکه اجتهاد: چندی است بحث از چالش آیت‌الله دکتر یا حجت‌الاسلام دکتر در محافل حوزوی و دانشگاهی داغ است و رویکردهای موافق و مخالف در مواجه با آن پدید آمده است. در این یادداشت به این پدیده از منظر یک چالش کهن در تاریخ و میراث مسلمین‌ می‌نگرم،‌ به اختصار ابهامات آن را مرور‌ می‌کنم و پژوهش درباره بنیان‌ها و …

شبکه اجتهاد: عرصه فضای مجازی در کشور دو ساحت جدی دارد. یکی ساحت حکمرانی و سیاست‌گذاری که سیاست‌های آن توسط ساختار رسمی حاکمیت اعمال و اجرا می‌شود و دوم عموم مردم و کاربران فضای مجازی. آنچه به‌سادگی قابل فهم و مشاهده است، حاکمیت براساس نیازها و اقتضائات و برنامه‌های خود تصمیماتی را اتخاذ می‌کند و از سوی دیگر مردم نیز …

شبکه اجتهاد: سنّت معتبر، به دلیل وحیانی بودن، عصمت در مصدر و محتوا، عدم اختلاف درونی گزاره‌ها و آموزه‌ها با یکدیگر، نقد ناپذیر و در سنجش اعتبار سایر گونه‌های میراث مسلمین سنجه و معیار است. نظریه‌های شارحان، فقیهان هم تراز با سنّت معتبر نیستند و این همانی میان آنها وجود ندارد. هر حدیثی الزاماً ترجمان سنّت معتبر نیست لذا احادیث …

شبکه اجتهاد: با پایان یافتن ثبت‌نام ششمین دوره انتخابات خبرگان رهبری، جمعی از اهل فضل و علم ثبت نام کردند. در این میان جماعتی که خود را فقه دان و خبره می‌دانند علی‌رغم میل باطنی شان ثبت نام نکردند و برای این کارشان هم مساله انحصارگرایی و محدودیت‌های نظام را پیش کشیده‌اند. همین مساله پرسش بنیادی در باب مشارکت داوطلبان …

شبکه اجتهاد: نکته مقدماتی در اسناد در تعریف کودک در خصوص مخاصمات مسلحانه: با مراجعه به اسناد حقوق بشردوستانه مخصوصأ کنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹ مستفاد‌ می‌گردد که سن زیر ۱۵ سال در زمره کودکان قرار‌ می‌گیرد. بر این اساس‌ می‌توان گفت که در حقوق بشردوستانه، اصولا ملاک سنی حمایت خاص از کودکان افراد کمتر از ۱۵ سال هستند؛ علاوه بر …

شبکه اجتهاد: دکتر داود فیرحی را می‌توان یکی از گفتمان‌سازها و یکی از شبکه‌سازهای فکری جریان تجدّدخواه ایران دانست که اگرچه شاید روش او با امثال دکتر سروش متفاوت باشد، امّا مقصد و نتیجه کار آنها یکی بوده است. فیرحی، دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و دانشگاه تهران، استاد تمام دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، عضو مدعوّ دانشگاه مفید …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اخیراً نقل قولی در برخی سایت‌ها در باب حق شهروندی و حکومتی دینی در نقد نظریه استاد فاضل لنکرانی پیرامون عدم برخورداری فرقه ضاله بهائیت از حق شهروندی و مستند بودن نظریه «الاسلام هو الحکومه» با آیه ۱۳ سوره شوری، منتشر گردیده است که برخی آن را باز نشر نموده‌‌‌‌‌‌اند. اگرچه ناقل، فردی مجهول به لحاظ علمی …