درآمدی بر روش شناسی اجتهاد در علم اخلاق اسلامی

اثر حاضر متکفل ارائه الگویی صحیح و ضابطه‌مند در استنباط آموزه‌های اخلاقی بر پایه قرآن و حدیث است. این تحقیق شروعی برای مباحث روش‌سناسی اجتهاد در اخلاق اسلامی در پنج فصل است.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب درآمدی بر روش شناسی اجتهاد در علم اخلاق اسلامی به قلم دکتر مصطفی همدانی از سوی انتشارات سمت در ۲۳۹ صفحه به زیور طبع آراسته شد.

روش‌‌شناسی اجتهاد در علم اخلاق اسلامی، دانشی بنیادی و ناظر بر تولید صحیح و ضابطه‌‌مند آموزه‌‌های اخلاقی اسلامی بر پایۀ قرآن و حدیث است که روش اجتهاد را از تمحض در علم فقه به فراخنای استنباط اخلاقی کشانده است.

این تحقیق شروعی برای مباحث روش‌‌شناسی اجتهاد در اخلاق اسلامی است که پس از تحلیل برخی مفاهیم از جمله مفهوم محوری «روش‌‌شناسی اجتهاد»، پنج فصل را در راستای دستیابی به هدف خود گشوده است: فصل اول به ویژگی‌‌های علمی و عملی مجتهد اخلاق‌‌پژوه اختصاص دارد و فصل دوم، منابع و ادلۀ اجتهاد اخلاقی را پی گرفته و فصل سوم به داده‌‌کاوی (جستجو و تجمیع ادله قرآنی، روایی و اندیشه‌‌های شارحان دربارۀ موضوع اخلاقی موردنظر) پرداخته و فصل چهارم به بیان آمایش یعنی روش‌‌های حک  و اصلاح و گزینش داده‌‌های به دست آمده از مرحلۀ داده‌‌کاوی تخصیص یافته و فصل پنجم، روش کشف و استخراج دلالت‌‌های ادلۀ عقلی و نقلی که در مرحلۀ آمایش تدوین شدند را بیان می‌‌کند.

در مقدمۀ مولف بر این کتاب آمده است: این پژوهش با هدف معرفی روش‌‌شناسی اجتهاد در علم اخلاق اسلامی نگاشته شده و یکی از نتایج دغدغۀ ۲۵ ‌سالۀ نگارنده در این حوزه به عنوان گام سوم در امتداد دو مرحله پیشین از فعالیت نگارنده در حوزۀ اخلاق اجتهادی است: مرحلۀ اول شامل نگارش هشت مقاله  برای مجلات معتبر پژوهشی یا همایش‌های ملی و بین‌المللی در این زمینه بر پایۀ روش اجتهادی مرحوم استاد  سعادت‌پرور بود.

مرحلۀ دوم، تألیف کتاب روش‌‌های اجتهادی در عرفان و اخلاق مأثور بر پایۀ تحلیل موردی روش آن استاد بزرگوار بود که با ده‌‌ها بار تجدیدنظر در مقالات یادشده و افزودنی‌های بسیار، در قالب یک کتاب در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شد که در برخی مراکز علمی متن درسی قرار گرفت.

تحقیق فرارو، گام سوم از فعالیت علمی نگارنده در حوزۀ دانشی روش‌‌شناسی اجتهاد در علم اخلاق اسلامی است که به عنوان متنی درسی و فراتر از موردْ‌‌پژوهی، بنا به درخواست سازمان سمت نگاشته شده است.

این تحقیق، فارغ از روش و نمونۀ جزئی در اخلاق اجتهادی و بر پایۀ اقتضائات کلی روش اجتهاد است؛ اما دو دستۀ پیشین، ممحض در مطالعۀ موردی روش حضرت استاد سعادت‌پرور در اخلاق و عرفان اجتهادی بودند.

تحقیق فرارو به صورت متنی آموزشی نگاشته شده و امید است نگارنده در آینده بتواند متن پژوهشی تفصیلی در بحث روش اجتهاد در علم اخلاق اسلامی را به عنوان گام چهارم، تدوین و منتشر کند.

در مقدمه سازمان مطالعه و تدوین متون علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) که ناشر این کتاب است آمده است: کتاب حاضر به عنوان اثر مبنایی برای محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته های علوم اسلامی تالیف و تدوین شده است. همچنین این کتاب برای دروس «فقه الاخلاق» در رشته  مدرسی اخلاق اسلامی و نیز «روش فهم حدیث اخلاقی» در رشتۀ «علم حدیث – گرایش اخلاق» قابل استفاده است. امیدوار است علاوه بر دانشجویان، طلاب علوم دینی نیز بتوانند از آن بهره‌مند شوند.

یادآوری می‌شود، «روش‌شناسی علم اصول»، «عرفان و اخلاق اجتهادی»، «ارزیابی الجامع الصغیر»، «نظریه هنجاری آغاز ارتباط در سبک زندگی اجتماعی اسلامی (رویکردی قرآنی – حدیثی – ارتباط‌شناختی)»، «فقه تکالیف الزامی کودکان ممیز و مراهق (با تاکید بر اجتهاد نص‌محور و عقل‌گرا)»؛ از دیگر آثار این محقق حوزوی است.