درباره «نخل و نارنج»، روایت داستانی زندگی و زمانه شیخ مرتضی انصاری/ شریف لک‌زایی

شبکه اجتهاد: در هفته اول سال نو فرصت شد رمان نخل و نارنج به قلم آقای وحید یامین پور را مطالعه کنم. نویسنده، به نظرم موضوع بسیار سختی برای نوشتن انتخاب کرده است. رمان به زندگی مرحوم شیخ مرتضی انصاری از بزرگان علمی و دینی این مرز و بوم پرداخته است. کاری که تا کنون درباره بسیاری از بزرگان انجام نشده است. دو اثر شیخ انصاری یعنی رسائل و مکاسب در فقه و اصول همچنان در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود و از همین رو می‌توان به تأثیر شیخ در حوزه‌های علمیه پی برد. برای همین هم در حوزه‌های علمیه شخصیت علمی شیخ انصاری برای طلاب، شخصیت نام آشنایی است. اما ابعاد دیگر زندگی شیخ انصاری حتی برای طلاب و علما هم به گمانم مغفول مانده است و کم تر کسی از آن اطلاع دارد.

کتاب به نظر تا حد زیادی توانسته ابعاد مختلف زندگی شیخ را آفتابی کند. اگرچه در مواردی به برخی مباحث علمی هم اشاراتی دارد اما تم اصلی اثر معنوی و عرفانی است. نویسنده البته به خوبی ساده زیستی و زهد و خدا ترسی شیخ انصاری در صرف وجوهات و توجه به مردم و مردمی بودن و احترام به والدین را ترسیم کند. این که نویسنده صاحب جواهر، سید جمال الدین اسد آبادی و برخی دیگر از علما را در نوشته خود از قلم نیانداخته است از محاسن اثر است.

در کنار این ورود به جزئیات زندگی وی نیز دارای ظرافت‌های مهمی است که نویسنده سعی کرده به آنها نزدیک شود. البته نقل چنین جزییاتی به نظرم نیازمند دقت‌ها و ظرافت‌های خاص خود است که تا حدودی توسط نویسنده مراعات شده است.

در هر حال جای خالی چنین آثاری در جامعه آشکار است. پیش از این برخی دیگر از نویسندگان مانند مرحوم نادر ابراهیمی وارد این فضا شده و برای مثال رمان مردی در تبعید ابدی که به زندگی ملاصدرا شیرازی می‌پردازد را به نگارش درآورده است که بسیار خواندنی و آموزنده است. کتاب نخل و نارنج به قوت اثر ابراهیمی نیست اما اثر درخور و قابل اعتنایی است که مطالعه آن حوصله خواننده را سر نمی‌برد.

برای من که در سال‌های نه چندان دوری پای درس دو اثر شیخ انصاری حضور یافته ام خواندن روایتی نسبتا دقیق تر و با جزییات بیشتری از زندگی وی بسیار شیرین بود. به ویژه این که در این اثر تحولات پیچیده زمانه شیخ هم مغفول واقع نشده است.

نویسنده سعی کرده بر جایگاه فقهی شیخ انصاری هم تا حدی تمرکز کند و تا حدودی منازعه میان شریعت گرایان و طریقت گرایان را مورد اشاره قرار داده است اما در هیچ بخشی از اثر به مبحث فلسفه اسلامی اشاره‌ای ندارد. این در حالی است که مرحوم حسینقلی همدانی از شاگردان برجسته شیخ انصاری، یکی از سر سلسله‌ها و بزرگان حکمت متعالیه است که سلسله اساتید وی به مرحوم بیدابادی می‌رسد. بیدابادی برای نخستین بار متون حکمت متعالیه را وارد حوزه‌های درسی حوزه‌های علمیه عصر خود کرد که تا امروز هم تداوم یافته است. البته خود شیخ انصاری هم تا حدی متأثر از فلسفه و عرفان اسلامی است و حداقل کتاب فرایدالاصول وی که به رسائل شهره شده است واجد ابعادی از فلسفه اسلامی است. نویسنده البته چهره برخی دیگر از عالمان برجسته نظیر ملا احمد نراقی و قصه جنگ‌های ایران و روسیه و نیز شخصیت میرزای شفتی و اجرای حدود توسط ایشان در اصفهان و میرزای شیرازی و سید علی شوشتری را هم تا حد خوبی تبیین کرده است.

در هر حال باید دست مریزاد گفت به وحید یامین پور. امیدوارم کتاب ایشان مورد توجه فرهیختگان و عموم مردم قرار گیرد.

کتاب «نخل و نارنج» نوشته وحید یامین‌پور درباره زندگی و زمانه شیخ مرتضی انصاری توسط انتشارات کتاب جمکران منتشر و راهی بازار نشر شده است.