شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نخستین همایش ملی «هوش مصنوعی و علوم اسلامی»، با حضور مدیر حوزه‌های علمیه و جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی در سالن اجتماعات مدرسه معصومیه قم برگزار و از سامانه‌های «جهد»، «سحاب» و «تحریر» از پروژه ناصر جامع فقیه با عنوان «نجف» با محوریت کاربرد هوش مصنوعی در علوم اسلامی رونمایی شدند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در ابتدای این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد تحویلدار، پیام آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی در موضوع استفاده از هوش مصنوعی در ترویج علوم اسلامی را قرائت کرد که بدین شرح است.
پیام آیت‌الله صافی گلپایگانی
بسم‌الله الرحمن الرحیم؛ یکی از افتخارات حوزه‌های علمیه در طول غیبت کبری که فقهای عالی مقام به آن توجه بسیار داشته‌اند استفاده از علوم و دانش‌های معتبر هر عصر و زمان بوده که در پیشبرد اهداف مقدس دینی نقش بسزایی داشته است.
اگر نگاهی به تمدن‌های مختلف در ادوار گذشته داشته باشیم می‌بینیم که تمدن اسلامی و مدنیت دینی سرآمد همه تمدن‌ها بوده است که حتی اسلام شناسان و خاور شناسان به این امتیاز بزرگ اسلامی اذعان نموده‌اند.
کتاب «تمدن اسلام و غرب» اثر دانشمند بزرگ فرانسوی گوستاو لوبون بر این باور و عقیده است که همیشه تمدن اسلامی به جهت استفاده بهتر از علوم و دانش‌های روز و تأکید علما و دانشمندان دینی در بهره‌گیری از ابزار و وسائل علمی و فنی هر زمان در حل مشکلات و ارائه مدل برتر برای مدیریت جهانی دارای بزرگ‌ترین مدال افتخار برای تمدن صحیح بوده است.
حوزه‌های علمیه ما امروز هم این افتخار را دارد که درصدد است تا از فناوری و تکنولوژی برتر و وسائل ارتباطی نوین به اصطلاح هوش مصنوعی برای پیشبرد عقاید صحیح و هدایت و ارشاد مردم و زندگی سالم و کمال انسانیت استفاده نموده و از آن به عنوان یک متد جدید و دانشی نو برای ارائه نظرات و دیدگاه‌های دینی بهره بگیرد.
امروز وظیفه حوزویان از هر زمان دیگر بیشتر و مسؤولیت آن‌ها سنگین‌تر است و ما می‌توانیم با استفاده از آیات نورانی کتاب خدا و معارف بلند اهل‌بیت(ع) حقایق و تعالیم شرع مقدس را به گوش جهانیان برسانیم و همان‌طور که امام رضا(ع) فرموده‌اند «لو علم الناس محاسن کلامنا لأتبعونا».
ان‌شاءالله تعالی همه در رساندن پیام آسمانی قرآن و تبلیغ رسالت جهانی موفق باشید و بتوانید در ظل عنایات خاصه حضرت ولی عصر(عج) زندگی پاک و سالم و سعادت جاودان را به جهانیان ارائه دهید.
پیام آیت‌الله مکارم شیرازی
همچنین حجت‌الاسلام محی‌الدین مکارم، پیام آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در خصوص اهمیت استفاده از فناوری هوش مصنوعی در علوم اسلامی را قرائت کرد که بدین شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم؛ قبل از هر چیز تشکیل این همایش را به همه شرکت کنندگان تبریک می‌گویم، در دنیای امروز، فناوری‌های نگهداری و استفاده از اطلاعات، رشد همه جانبه و قابل توجهی یافته به گونه‌‌ای که در تولید و نشو سایر علوم، تأثیر بسزایی گذاشته است.
از طرف دیگر گسترش افسار گسیخته فضای مجازی و تسهیل دسترسی کاربران به انواع اطلاعات، سبب شده است تا از این بستر در راستای انتقال تفکر نظام سلطه جهانی بیشترین بهره‌برداری صورت گیرد. در مقابل این تهدید، وظیفه ما در این دوران – با توجه به غنای فرهنگی و محتوایی نشأت گرفته از معارف اصیل اهل‌بیت (علیهم‌السلام) – ایجاب می‌کند که از این فناوری‌ها از جمله هوش مصنوعی به نحو شایسته، بهره‌برداری شود.
سال‌هاست که به‌صورت جدی و عملی در برخی از مراکز زیر نظر ما از این سامانه‌ها بهره‌برداری شده که با عنایت اهل‌بیت(ع) توفیقات چشمگیری در این راه حاصل شده است.
اگرچه حرکتی که تحت عنوان همایش هوش مصنوعی و علوم اسلامی آغاز شده، حرکتی علمی و در خور توجه و به روز است اما جا دارد که در این باره نکاتی یادآوری شود؛
نخست ماهیت هوش مصنوعی در علوم اسلامی با آنچه در سایر علوم صورت می‌گیرد، تفاوت دارد؛ زیرا شارع مقدس، معارف را از طریق نورانی اهل‌بیت(ع) به ما رسانده است که اقتضا دارد توسط مراکز تخصصی اسلامی و با نظارت علما و اندیشمندان معارف دینی، جمع آوری و پالایش گردد.
دوم مدیریت هوشمند و یکپارچه و استفاده از ظرفیت تمامی مراکز علوم اسلامی، در تکمیل محتوای منابع اطلاعاتی مورد نیاز این فناوری می‌تواند از انجام کارهای موازی و هدر رفت منابع مادی و معنوی که یکی از مخاطرات این گونه کارهاست پیشگیری کند.
سوم لازم است در هدف‌گذاری جهت بهره‌مندی از هوش مصنوعی علاوه بر تمرکز در حل مسائل دینی، در حوزه‌های اجتماعی و نیازهای جامعه نیز بهره‌برداری‌های ضروری صورت گیرد.
این‌جانب بار دیگر با تشکر از حاضران در این همایش ارزنده برگزاری آن را به همه اندیشمندان و دست‌اندرکاران آن تبریک می‌گویم و امیدوارم این برنامه راه جدیدی را در گسترش علوم اسلامی و ترویج و تبلیغ آن برای طالبان حقیقت بگشاید. موفق و سربلند باشید. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
برنامه‌های مدیریت حوزه‌های علمیه برای استفاده از هوش مصنوعی
آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه نیز در سخنانی اظهار داشت: حوزه علمیه در دور جدید مدیریتی بیش از ۱۰۰ پروژه و طرح را که مورد تصویب شورای عالی حوزه‌های علمیه بوده، پیگیری و اجرا کرده است.
در اسناد کلان و نظامات جامع حوزه سه سند مربوط به فضای مجازی وجود دارد که در آن‌ها به آینده این موضوع در حوزه‌های علمیه پرداخته شده است. در درختواره دانشی نظام آموزشی حوزه علمیه در حال حاضر ۱۶ قلمرو دانشی و ۴۰۰ رشته و گرایش دیده می‌شود.
سامانه «تقریر» محلی برای ثبت و به اشتراک گذاشتن دروس خارج حوزه است که با استقبال و همکاری مراجع عظام تقلید نیز همراه بوده است؛ این سامانه هم به‌صورت آنلاین و هم آفلاین قابلیت ارائه دروس را دارد.
طرح مهم دیگری که در حال اجراست طرح هدایت علمی است که طی آن طلاب می‌توانند در کنار سیستم مدرن آموزشی از شیوه‌های مشاوره‌‌ای و تربیتی سنتی نیز با کمک اساتید توانمند بهره‌مند شوند.
طرح‌هایی همچون طرح هوش مصنوعی بسیار هزینه بردارند اما با روحیه جهادی دست‌اندرکاران بسیاری از هزینه‌های آن کاهش یافته‌اند.
هوش مصنوعی یک رشته و فناوری فرارشته‌ای، فرابخشی و فرافناوری است و جهان بشریت به دنبال این است که استدلالات انسانی که در اعماق ذهن او که عالی‌ترین جلوه خلقت الهی است را به‌وسیله این فناوری ماشینی کند. هوش مصنوعی یکی از پایه‌های تطورات آینده دانش، فناوری، معیشت و معرفت عالم است و می‌بایست از اهمیت این فناوری غافل نشویم.
حوزه از دو منظر با هوش مصنوعی ارتباط برقرار می‌کند؛ یکی از این منظر که هوش مصنوعی با همه ممیزات و عناصرش یک موضوع برای علوم اسلامی است. فلسفه، فقه، حقوق و اخلاق شاخه‌هایی از علوم اسلامی هستند که باید در موضوع هوش مصنوعی کار کنند و پرسش‌های مربوط به آن را پاسخ دهند؛ از منظر دیگر هوش مصنوعی به‌مثابه ابزاری است که هم در تحقیق، هم در آموزش و هم در تبلیغ حوزوی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
دور نماهایی در حوزه کار تبلیغی با استفاده از هوش مصنوعی در نظر گرفته شده است که در آینده رونمایی خواهند شد.
هوش مصنوعی در علوم اسلامی ابزاری در دست محقق و فقیه علوم اسلامی است؛ اگر هوش مصنوعی بتواند در فرآیند استخراج فتوا ورود یابد، می‌تواند نتایج بسزایی همچون تسریع و نتیجه‌گیری نظام سازی علمی و کاربردهای دیگر داشته باشد.
از سوی دیگر باید آسیب‌های فناوری هوش مصنوعی نیز توسط متخصصین امر مورد واکاوی قرار گیرند و از آسیب‌های آن غافل نشویم.
باید به دنبال استفاده از هوش مصنوعی باشیم
دکتر بهروز مینایی، دبیر علمی نخستین همایش ملی هوش مصنوعی و علوم اسلامی همچنین در سخنانی بیان کرد: هوش مصنوعی به معنای توانایی ماشین برای حل مسائل پیچیده است، هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری نوین توانمند ساز فرصت‌ها و چالش‌هایی را ایجاد می‌کند که حوزه باید به آن‌ها توجه کند. هر چند اگر فتوای یک فقیه این باشد که نباید از هوش مصنوعی استفاده کند اما بازهم باید آن را بشناسد تا بتواند در این حوزه جوابگو باشد.
اکنون چند درس خارج مرتبط با بازی‌های رایانه‌ای در ابعاد مختلف فکری و اخلاقی در حال دنبال شدن است، هوش مصنوعی ابزارهای قوی را در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد. بسیاری از کشورها برای ترقی در مسائل اقتصادی و سیاسی خود وزیر هوش مصنوعی انتخاب کرده‌اند که این وزارتخانه همانند وزارتخانه دفاع مورد اهمیت و توجه قرار گرفته است، اگر جنگ فقط جنگ نظامی نیست و فرهنگی و اقتصادی است ما باید به دنبال استفاده از هوش مصنوعی باشیم.
قوه‌های قضاییه و مقننه و دولت الکترونیک باید به هوش مصنوعی توجه لازم را داشته باشد، ابعاد مختلف آموزشی و پژوهش یک فقیه مورد تأثیر ابزار هوش مصنوعی قرار می‌گیرد.
سامانه هوشمند و موتور جست‌وجوی «جهد» به معنای جست‌وجوی هوشمند دانش است، مخزن عظیمی از اطلاعات شیعه و اهل سنت در اختیار این سامانه است که می‌تواند توان هوشمندانه‌ای را برای فقیه فراهم سازد.
جامعه ناشران که دغدغه حریم خصوصی و مالکیت فکری نشر خود را دارند در سامانه «سحاب» می‌توانند به این هدف برسند و سحاب تولید داخل است و نیاز نیست هر آنچه داریم را در اختیار سامانه‌های خارجی قرار دهیم.
مراکز همکار به مشارکت در سامانه جهد دعوت می‌شوند. هر آنچه در این مسیر سرمایه‌گذاری شود به شما بازگردانده می‌شود. رسیدن به نجف یا همان ناصر جامع فقیه در صورتی به‌موقع و زودتر از نظیرهای خارجی و بیگانه تحقق می‌یابد که همه افرادی که توانایی انسانی، مالی و اطلاعاتی دارند در میدان عمل حاضر شوند و به‌جای موازی‌کاری فعالیت‌های هم‌افزا را دنبال کنند.
سه دهه دستاوردهای مرکز تحقیقات کامپیوتری نور در حوزه علوم اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی، نایب رئیس شورای سیاست‌گذاری نخستین همایش هوش مصنوعی و علوم اسلامی نیز در سخنانی به جایگاه فناوری اطلاعات در حوزه‌های علمیه اشاره کرد و گفت: از سه دهه گذشته فعالیتی به برکت فرمان رهبری در حوزه‌های علمیه آغاز شده است که ما شاهد حجم قابل توجهی از اطلاعات مذهبی در قالب نسخه‌های دیجیتال با برچسب‌های مختلف شکلی از جمله نرم‌افزارها و سایت‌ها هستیم. در مسیر بهره‌گیری از فناوری اطلاعات به‌ویژه هوش مصنوعی در مسیر علوم اسلامی اقدامات مختلفی انجام شده است، این عرصه‌ها فضاهای جدیدی را به روی حوزه‌های علمیه باز می‌کند.
تاکنون بیش از ۳۰۰ نرم‌افزار علوم اسلامی در رشته‌های مختلف از آثار شخصیت‌ها و مراکز مختلف حوزوی تولید شده و در اختیار محققان قرار دارد و ده‌ها پایگاه اینترنتی و نرم‌افزارهای موبایلی درحال ارائه خدمات به علاقه‌مندان محتواهای علوم اسلامی به‌ویژه محتواهای مبتنی بر معارف اهل‌بیت(ع) هستند.
سه دهه اخیر دستاوردهای مختلفی در مرکز تحقیقات کامپیوتری نور در حوزه علوم اسلامی به دست آمده است، نسلی از مهندسان آشنا با کلیات علوم اسلامی تربیت شده‌اند که می‌توانند به تولید نرم‌افزارهای مورد نیاز این حوزه اقدام کنند و ما اکنون نسلی از این متخصصان بین‌رشته‌ای را تربیت کرده‌ایم.
امروز روزانه بیش از صدها هزار مخاطب علوم اسلامی درحال استفاده از نرم‌افزارهای حوزه‌های علمیه هستند و بسیاری از محققان علوم اسلامی خارج از حوزه‌های علمیه و خارج از کشور به‌صورت روزانه درحال استفاده از اطلاعات و محتواهای دینی ارائه شده هستند.
اعتمادی که حوزه‌های علمیه و علمای حوزه نسبت به محصولات کسب کرده‌اند قابل تقدیر و پشتوانه‌ای برای فعالیت فعالانه این حوزه است که این اعتماد جز با سخت‌کوشی، تلاش و کار مجاهدانه انجام دادن به دست نیامده است.
امروز در حوزه نخبگانی محصولات فناورانه را به عنوان مرجع مشاهده می‌کنیم که این مرجعیت آسان و به راحتی به دست نیامده و حاصل تلاش‌های شبانه‌روزی محققان میان‌رشته‌ای علوم اسلامی و فناوری اطلاعات است.
مفهوم علوم اسلامی دیجیتال باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، علوم انسانی دیجیتال معطوف به علوم اسلامی در برخی از دانشگاه‌های غربی درحال توجه است، فناوری نتایج دقیق‌تری به محققان علوم اسلامی می‌دهد و این بستر و ظرفیت می‌تواند در پیشبرد علوم اسلامی تأثیرگذار باشد. با استفاده از فناوری در علوم اسلامی باید بتوانیم آسیب‌ها و نقاط قوت را شناسایی و با تلاش برای کاهش آسیب‌ها، نقاط قوت را تقویت کنیم.
با استفاده از بستر هوش مصنوعی توانسته‌ایم یک میلیون و ۲۰۰ مجله و مقاله از سال‌ها پیش را در یک قالب کنار هم قرار دهیم؛ امروز سه دستاورد سامانه هوش مصنوعی و علوم اسلامی با عنوان نجف که همان ناصر جامع فقیه است در این همایش رونمایی خواهد شد و امیدواریم با مشارکت علما و اساتید به دستاوردهای بیشتری در این حوزه برسیم.
برنامه پنج ساله نظام جامع فناوری اطلاعات در حوزه‌های علمیه تدوین شده و انجمن تخصصی مطالعات فضای مجازی تشکیل شده است با این نگرش که استفاده از فناوری اطلاعات، فضای مجازی و هوش مصنوعی صرفاً یک کنشگری ساده نیست و حوزه علمیه باید نظریه فضای مجازی تولید و بر اساس آن کار خود را دنبال کند.
سال حوزه و فضای مجازی نامیده شده است، مجموعه این اقدامات تأکید بر این است که حوزه علمیه با درک شرایط جاری فناوری و تأثیر این عرصه بر ابعاد مختلف علوم اسلامی به دنبال استفاده حداکثری از ظرفیت فناوری است و هوش مصنوعی نیز یکی از بسترهای این عرصه است که تلاش می‌کند از این ابزارها دستیاری را برای فقیه فراهم کند تا مراحل استنباط به شیوه مطلوب دنبال شود.
همان‌طور که طی این ۳۰ سال فناوری بیشتر و بیشتر به پژوهشگر علوم اسلامی کمک کرده، قرار است این کمک‌ها عمیق‌تر و دقیق‌تر باشد. محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی مورد استفاده محققان است، امروز ماشین تحلیل صرفی و نحوی عبارات عربی را داریم که این ماشین می‌تواند تمام اجزا و نقش یک عبارت را مشخص کند.
گفتنی است، در این همایش از دو کتاب «مجموعه مقالات همایش» و «هوش مصنوعی و علوم اسلامی» و نیز از موتور جستجوگر «جُهد»، فضای ابری «سحاب» به جهت بارگذاری، ذخیره و به اشتراک گذاشتن مقالات علمی محققان و نرم‌افزار فیش‌نویسی و یادداشت برداری «تحریر» که هر سه این دستاوردها در پروژه‌‌ای کلان با عنوان «نجف» هستند، رونمایی شد و در پایان از فعالین حوزه علمیه در عرصه فناوری هوش مصنوعی نیز تجلیل به عمل آمد.
