مراحل رشد و تکوین جنین از نگاه متوین دینی و دانش جدید

سی‌ونهمین نشست تخصصی «فقه سلامت» از سوی هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی حوزه علمیه خراسان با موضوع «مراحل رشد و تکوین جنین از نگاه متون دینی و دانش جدید» با حضور آیت‌الله مهدی مروارید، استاد خارج فقه سلامت و ارائه دکتر سید محمدرضا طباطبایی، متخصص سلول شناسی به صورت وبینار برگزار شد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام سید مسعود مرتضوی در ابتدای این نشست با اشاره به اهتمام بزرگان حوزه علمیه خراسان به مباحث جدید و نوظهور، گفت: از سال تحصیلی گذشته چهار درس خارج فقه سلامت در این حوزه مبارکه آغاز شد منشأ آثار و برکات علمی فراوانی شده است و این امر نشان از عزم جدی علما و اساتید حوزه علمیه به تحول در دروس خارج و ورود مباحث جدید به فضای علمی پژوهشی حوزه‌های علمیه است.

مدیر هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی حوزه علمیه خراسان در ادامه افزود: موضوع سقط جنین یکی از مسائل مهم و مبتلابه جامعه است که از جوانب مختلف فقهی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی نیاز به کنکاش و بحث علمی دارد و هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی با توجه به این نکته از سال تحصیلی گذشته اقدام به برگزاری درس خارج فقه در این موضوع کرد که مورد استقبال استاد معظم آیت‌الله مروارید قرار گرفت و در این مدت نتایج علمی مطلوبی به دست آمده است.

دبیر علمی این نشست، افزود: تمرکز ما در این نشست که اولین نشست پیرامون مراحل رشد جنین هست، روی مباحث موضوع شناسی و تبیین علمی مراحل رشد جنین است و در نشست‌های بعدی پیرامون آثار فقهی و حقوقی این موضوع بیشتر بحث خواهد شد.

مراحل شکل‌گیری نطفه از لقاح تا مرحله جنینی

سپس دکتر طباطبائی از متخصصان سلول شناسی، ضمن اشاره به مراحل شکل‌گیری نطفه از لقاح تا مرحله جنینی، اظهار داشت: در هر انزال ۲۰۰ میلیون اسپرم از مرد خارج می‌شود که از این تعداد فقط یک اسپرم با تخمک لقاح پیدا می‌کند. موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم اندازه‌ هر اسپرم ۴ میکرون است و فاصله‌ آن با تخمک نزدیک به ۱۴ سانتیمتر است که به تناسب اندازه‌ اسپرم باید ۲۰۰ کیلومتر راه طی کند تا به تخمک برسد. این پیمایش اهمیت دارد چرا که اسپرم نباید مسیر خود را گم کند. برای اینکه اسپرم مسیر خود را در رحم پیدا کند یک ساختار در خود اسپرم وجود دارد که به یک هزارم سانتیگراد از درجه‌ حرارت واکنش نشان می‌دهد و از این طریق مسیر و نقطه‌ گرم‌تر را برای پیمایش انتخاب می‌کند.

وی ادامه داد: ساختار دیگری که در تخمک وجود دارد و باعث می‌شود اسپرم مسیریابی درستی انجام دهد، این است که تخمک موادی را از خود ترشح می‌کند که جاذب و شیمیایی است. این مواد شیمیایی جاذب اسپرم را به سمت خود جذب می‌کند. اگر یک اسپرم را در کنار تخمک قرار دهیم، ذاتاً قابلیت لقاح در آن وجود ندارد بلکه فرآیندی در طی این پیمایش برای اسپرم تحت عنوان آکروزومی اتفاق می‌افتد که اسپرم را قابلیت می‌بخشد تا لقاح را انجام دهد. در واکنش آکروزومی، سرِ اسپرم تغییراتی می‌کند و شاخک‌هایی در سر آن ایجاد می‌شود و قابلیت چسبندگی به تخمک در اسپرم به وجود می‌آید تا اینکه نهایتاً لقاح صورت گیرد. جالب است بدانید که در ساختار تخمک، بار الکتریکی منفی و در ساختار اسپرم الکتریکی مثبت وجود دارد که این خود نیز باعث جذب و چسبندگی اسپرم و تخمک می‌شود.

طباطبایی با اشاره به اینکه بعد از ورود اسپرم به رحم حدود یک هفته از زمان لقاح جنین کروموزوم‌ها شروع به نفوذ به لایه‌های زیرین جنین می‌کند که این فرآیند تا روز ۱۲ به طول می‌انجامد، خاطرنشان کرد: پس حدود ۲ هفته طول می‌کشد که لقاح صورت بگیرد و دو هفته پس از آن – یعنی تا هفته چهارم – دولایه‌ای شدن جنین اتفاق می‌افتد و در هفته پنجم، سه لایه‌ای شدن و پس از آن، مهاجرت سلولی در داخل جنین صورت می‌گیرد تا اینکه اندام‌ها پدید آیند و نهایتاً تا هفته‌ هشتم ما شاهد یک انسان کامل در ابعاد مینیاتوری خواهیم بود.

این متخصص سلول شناسی افزود: در هفته‌ پنجم ساختار جنین، شبیه ساختار زالو است، لذا با توجه به تعبیر قرآنی (علقه) که یکی از معانی لغوی آن زالو است دانشمندان درصدد تحقیق پیرامون این موضوع برآمدند. به‌عنوان مثال پروفسور مُور که پدر علم جنین‌شناسی است می‌گوید پس از شنیدن کلمه‌ زالو بلافاصله به آزمایشگاه رفتم و ساختار زالو را که ساختار گردش خون بسته دارد بررسی کردم و دیدم که جنین در هفته‌ پنجم، همان گردش خون بسته را با شباهت کامل به ساختار زالو مشاهده کردم.

وی با اشاره به روایاتی که مرحله نطفه را چهل روز ذکر می‌کند به بررسی علمی این موضوع و تطبیق آن بر یافته‌های پزشکی پرداخت و اثبات کرد این مطلب از دقت بالایی برخوردار است و ما‌ می‌‌توانیم بر اساس دانش جدید حقانیت آن را اثبات نمائیم.

رشد جنین علاوه بر نکات فقهی و حقوقی، دارای جنبه‌های معرفتی و توحیدی است

در ادامه این نشست استاد حاج شیخ مهدی مروارید ضمن تقدیر از برگزاری چنین نشست‌هایی که موجب بالندگی حوزه علمیه خراسان شده است، گفت: بحث از مراحل رشد جنین علاوه بر نکات فقهی و حقوقی، دارای جنبه‌های معرفتی و توحیدی نیز هست. همانطور که در آیه شریفه‌ می‌‌فرماید: «وَفِی أَنْفُسِکُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ» (ذاریات۲۱) یعنی در وجود انسان نشانه‌های از خداوند متعال وجود دارد که باید بررسی و مورد دقت قرار گیرد. و این بحث جنین شناسی‌ می‌‌تواند تاثیر بسزائی در این مورد داشته باشد.

سپس دکتر طباطبایی در تایید نکات استاد مروارید افزود: آموزه‌های دینی در این موارد بسیار دقیق و ارزشمند است و متاسفانه تا کنون در عرصه بین الملل در این زمینه فعالیت کافی صورت نگرفته است. و ورود فضلا و محققین حوزه‌های علمیه در این مباحث بسیار ضروری است.

طباطبایی در پاسخ به پرسش استاد مروارید پیرامون مرحله نطفه و زمان شکل گیری آن، اظهار کرد: اینکه نطفه از چه زمانی شکل‌ می‌‌گیرد بین علما در آن بحث و اختلاف چدی وجود دارد، برخی همان اسپرم را نطفه‌ می‌‌دانند ولی برخی دیگر معتقدند نطفه، بعد از مرحله لقاح شکل‌ می‌‌پذیرد و تا قبل از آن‌ نمی‌‌توان به آن نطفه گفت. لکن آنچه مسلّم است زمانی که اسپرم در جایگاه خودش قرار‌ می‌‌گیرد و قابلیت باروری تخمک را پیدا‌ می‌‌کند، دارای حرمت‌ می‌‌شود، و لذا مصرف داروهای اورژانسی که به راحتی در اختیار عموم قرار دارد در بسیاری از موارد، مصداق سقط جنین است، چرا که برخی از این قرصها موجب‌ می‌‌شود جنینی که لقاح پیدا کرده،  نتواند لانه گزینی کند و این هر چند از نظر پزشکی سقط نیست ولی از نگاه فقهی‌ می‌‌تواند مصداق سقط باشد. بنابراین بحث از ساختار قرصهای اورژانسی بسیار مهم و ضروری است.

در پایان نشست، دبیر علمی با پرداختن به این نکته که از نظر پزشکی حیات و ولوج روح از چه زمانی در جنین حادث‌ می‌‌شود، عنوان کرد: آیا رفلکس‌های ماهیچه‌ای جز علائم حیاتی است؟

دکتر طباطبایی در پاسخ به این پرسش، ابراز کرد: حرکات ارادی جنین یکی از علائم تحقق حیات است که این موضوع از هفته‌های نخست بارداری محقق‌ می‌‌شود ولی آنچه مسلم است از پایان هفته هجدهم بارداری (اتمام ماه چهارم) با توجه به اینکه جنین امکان دیدن رویا را پیدا‌ می‌‌کند قطعاً دارای روح و حیات هست. لکن این بحث نیاز به تامل و مطالعات بیشتر دارد.

گفتنی است در بخشی از نشست، حجت‌الاسلام علی محدث (پژوهشگر هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی) در سخنانی به تبیین پیشینه علمی بحث مراحل رشد جنین، به مقالات و آثار پژوهشی محققین علوم اسلامی در این خصوص پرداخت و در این رابطه نوزده مقاله علمی پژوهشی که در این موضوع تألیف شده اشاره و نکات برجسته آن‌ها را ذکر کرد که عناوین و چکیده مقالات در سایت هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی به آدرس www.salamngo.ir بارگذاری گردیده است.