شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: مجموعه کتاب «مکاسب محرمه» استاد علیرضا اعرافی به منظور آشنایی هرچه بیشتر محققین و جامعه نخبگانی از سوی مؤسسه اشراق و عرفان منتشر شده است. برخی از امتیازات اثر به قلم ناصر نجفی، پژوهشگر موسسه فقاهت و تمدن اسلامی مرور می‌شود.
برخلاف رویۀ عمومی دروس خارج که در آن از ادلۀ قرآنی کمتر استفاده می‌شود و بیشترین تمرکز بر نقل اقوال است، تا جایی که علامه طباطبایی(ره) در این باره می‌نویسد: «… ممکن است یک محصل همۀ آن علوم را فرا بگیرد، متخصص در صرف و نحو و بیان و لغت و حدیث و رجال و درایه و فقه و اصول شود و همۀ این درس‌ها را تا آخر بخواند و قهرمان این علوم نیز گردد و حتی به پایۀ اجتهاد نیز برسد، ولی قرآن را آن‌گونه که باید، نتواند قرائت کند و یا به عبارتی، اصلاً، دست به هیچ قرآنی نزده باشد!» (المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۲۷۶) اما یکی از امتیازات این اثر استفادۀ حداکثری از دلایل قرآنی است. این رویه در بخش‌های مختلف این اثر ادامه داشته است.
نکتۀ ممتاز دیگر این دوره، استفادۀ مکرّر از قواعد فقهی مختلف است. در عموم مباحث کتاب، بخشی به عنوان «مقتضای قواعد» آورده شده که ذیل آن از قواعد مربوطه مانند قاعدۀ ید، قاعدۀ نفی حرج، قاعدۀ اعانه بر اثم، تقابل الأثمان بالاوصاف و … بحث شده است.
از دیگر نقاط قوت این اثر، پرداختن تفصیلی به برخی مباحثی است که کمتر در دروس خارج متداول به آن پرداخته می‌شود؛ مانند: غنا و فروعات مختلف آن، غیبت و فروعاتش، علوم غریبه، لهو و لعب و… در این کتاب خیلی مفصل و با نگاه به ابعاد مختلف آن بررسی و تبیین شده است.
از دیگر امتیازات مکاسب محرمه استاد اعرافی، پرداختن به برخی مسائل جدید روز است. این مسئله از این جهت اهمیت دارد که این اثر، تقریرات درس خارج ایشان از سال‌های ۸۵ تا ۹۳ است. یعنی در آن مقطع، ورود به چنین مباحثی هم لازم و هم ارزشمند بود. مانند بخش «محرمات علوم در حوزۀ نشر» و مسائل ذیل آن نظیر حفظ کتب ضلال و فروعات آن یا حق التألیف و فروعاتش. یا بحث قمار در فضای مجازی، بلیط‌های بخت‌آزمایی که در آن مقطع رایج بود و …
همچنین یکی از نکات مثبت این اثر، تقسیم محرمات به محرمات تجاری و محرمات اداری است؛ در ذیل این فصل به مباحثی چون اختلاس و فروعات آن پرداخته شده است.
در بررسی برخی روایاتی که در این اثر به آنها استناد شده است، به قرائن دیگر غیر از سند توجه شده و سعی در احیای قرائن برای تبیین دلالت روایت بوده است. اگرچه رویه در تمام مباحث این نبوده است و نگاه‌های صرفا سندی پررنگ شده است.
نکتۀ مثبت دیگری که در جای‌جای این دوره دیده می‌شود، احصای دقیق روایات ناظر به بحث مربوطه است. در دروس خارج متداول، عموما به نقل اقوال بیشتر اهمیت می‌دهند و همۀ روایات لازم مورد بحث قرار نمی‌گیرد اما به این مهم در مکاسب محرمه ایشان توجه شده است. این ویژگی تقریبا در تمام مباحث ادامه یافته است.
نکتۀ مهم دیگر توجه به سنخ‌شناسی مسائل در برخی موارد است. برای مثال در موضوعاتی مانند معونه الظالمین، غیبت و تطفیف، از دلیل عقل شروع می‌کند. با اینکه در همۀ موارد این کار صورت نگرفته است و این امر باعث تطویل در برخی مباحثی شده که جنبۀ عقلایی دارند.
