کارایی روش شهید صدر در کشف نظریه اسلامی عدالت اقتصادی

از آنجا که نظریه عدالت متمایز از نظریه مکتب است؛ می‌‌توان این سوال را پرسید که آیا روش کشفی، کارایی لازم جهت کشف نظریه عدالت را دارد؟ در این مقاله تلاش بر آن است تا به سوال فوق به عنوان سوال اصلی پژوهش پاسخ داده شود

به گزارش خبرنگار اجتهاد، به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و انجمن اقتصاد اسلامی ایران، شماره ۷۵ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی (دوره ۱۹، پاییز ۱۳۹۸) در ۲۷۸ صفحه به سردبیری سیدعباس موسویان منتشر شد.

این شماره حاوی ۹ مقاله با عناوین «کارایی روش شهید صدر در کشف نظریه اسلامی عدالت اقتصادی» به قلم سیدحسین میرمعزی و محمدتقی نظریان مفید «رابطه بین مصرف‌گرایی و سرمایه فرهنگی با تأکید بر ارزش‌های دینی» نوشته مرضیه شریفی نژاد و اصغر میرفردی «مفهوم فقر اقتصادی و تبیین راهکار زکات در رفع آن» به قلم محمد مهدی عسگری و احمد محمدی‌پور «برآورد میزان تأثیر خمس و زکات بر منحنی ‌لورنز و ضریب جینی» نوشته مرتضی حسن شاهی «بررسی عوامل تأثیرگذار بر ریسک اعتباری در بانک‌های اسلامی» نوشته محمد ندیری، سیدعباس موسویان و جلال نادری است.

«اقتضائات شرعی ضمانت سپرده‌ها در بانکداری ایران مبتنی فقه امامیه» نوشته محمدامین صلواتیان، محمد طالبی حسین حسن‌زاده، «مقایسه نوسانات ثروت کارآفرین در یک اقتصاد باز مشارکتی با یک اقتصاد مبتنی بر استقراض ربوی» به قلم علی صادقی‌همدانی، کریم اسلاملوئیان، کاظم یاوری و پرویز رستم زاده «ضرورت و الزامات قانون شفافیت در حوزه بودجه‌ریزی کشور» نوشته صمد عزیزنژاد و «طراحی اوراق بهادار اسلامی قابل‌تفکیک و قابل‌‌تبدیل بر اساس فقه امامیه» نوشته محمد توحیدی و میثم کریمی، دیگر مقالات این شماره هستند. در ادامه به معرفی مقالات خواهیم پرداخت و لینک دانلود متن کامل مقاله در انتهای متن معرفی قرار گرفته است.

کارایی روش شهید صدر در کشف نظریه اسلامی عدالت اقتصادی

نویسندگان: سیدحسین میرمعزی و محمدتقی نظریان

شهید صدر در کتاب اقتصادنا از روش کشفی، برای تبیین مکتب اقتصادی اسلام بهره می‌‌گیرد. از آنجا که نظریه عدالت متمایز از نظریه مکتب است؛ می‌‌توان این سوال را پرسید که آیا روش کشفی، کارایی لازم جهت کشف نظریه عدالت را دارد؟ در این مقاله تلاش بر آن است تا به سوال فوق به عنوان سوال اصلی پژوهش پاسخ داده شود. در ادامه سعی بر آن بوده تا مبتنی بر روش تحلیل متن به ارزیابی جوانب مختلف روش کشفی ایشان، با لحاظ کردن اقتضائات موضوع عدالت، پرداخته شود و در پایان مبتنی بر نقدهای صورت گرفته در خصوص پاسخ سوال فوق قضاوت شود. نتیجه پژوهش این است که از یک سو موصوف نمودن نتایج برآمده از روش اکتشافی به صفت «اسلامی» در تردید قرار دارد و از سوی دیگر باید اذعان داشت که سنخیت تام با کارویژه و جایگاه عدالت ندارد؛ لذا نمی‌‌توان صرفا به استفاده از این روش بسنده کرد. پیشنهاد ما استفاده از روشی ترکیب شده از استدلال قیاسی و روش کشفی است. دانلود اصل مقاله

رابطه بین مصرف گرایی و سرمایه فرهنگی با تاکید بر ارزش‌های دینی

نویسندگان: مرضیه شریفی نژاد و اصغر میرفردی

در دهه‌های اخیر مجموعه تغییرات مربوط به الگوی مصرف و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این الگو، آن را به یک مسئله اجتماعی تبدیل کرده است. هدف اصلی مقاله حاضر بررسی مصرف گرایی و رابطه آن با سرمایه فرهنگی در یاسوج است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار اصلی مورداستفاده در مرحله جمع آوری داده‌ها پرسشنامه ترکیبی محقق ساخته و دیگران ساخته بوده و برای ارزیابی اعتبار پرسشنامه از تحلیل عاملی و ارزیابی پایایی، از ضرایب آلفای کرونباخ Cronbach Alpha)) وکودر- ریچاردسون (Kuder-Richardson) استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را ساکنان هجده سال و بالاتر شهر یاسوج تشکیل داده است. حجم نمونه بر اساس جدول لین چهارصد نفر تعیین شد. به دلیل ناهمگن بودن جامعه آماری از روش نمونه گیری تصادفی از نوع طبقه‌‌ای چندمرحله‌‌ای استفاده شده است. در بخش چارچوب نظری، نظریات بوردیو و شبکه برای اقتباس متغیرهای تحقیق به کار گرفته شدند. یافته‌های تحقیق نشان دهنده عدم رابطه معنادار متغیرهای سرمایه فرهنگی و مصرف گرایی و عدم وجود تفاوت معناداری بین میزان گرایش زنان و مردان به مصرف گرایی است در حالی که بین سن و مصرف گرایی رابطه معنادار وجود دارد به نحوی که با افزایش سن، مصرف گرایی کاهش می‌‌یابد. این مسئله نشان می‌‌دهد که آنچه بیش از سایر متغیرها بیانگر تحولات الگوی مصرف شده تغییرات نسلی است نه جنسیت یا سایر متغیرهای ساختاری. با توجه به آموزه‌های دینی در این حوزه آنچه مشاهده شد تفاوت بین وضع موجود و وضع مطلوب را نشان می‌‌داد. دانلود اصل مقاله

مفهوم فقر اقتصادی و تبیین راهکار زکات در رفع آن

نویسندگان: محمد مهدی عسگری و احمد محمدی‌پور

بشر همواره در رویای از بین بردن فقر و ایجاد یک زندگی مناسب برای همه افراد و جوامع بوده و به همین خاطر همواره تلاش‌ها و راهکارهای متعددی برای مبارزه با فقر انجام داده است؛ اما تجویز راهکار بدون توجه به ریشه‌های مختلف فقر نمی‌‌تواند آن چنان که باید موثر واقع شود. در نظام اقتصادی اسلام نیز از زکات به عنوان راهکاری برای از بین بردن  فقر نام برده شده است. امروزه با توجه به تغییر روابط و نظام‌های اجتماعی، درآمدهای بالقوه زکات توانایی کفاف حجم عظیم فقر موجود در جوامع را ندارد و این با نقش زکات در رفع فقر که روایات به آن اشاره کرده اند، در تعارض است. سوالی که مطرح می‌‌شود این است که آیا راهکار زکات برای رفع همه انواع فقر اقتصادی مناسب است؟ در این راستا تلاش‌های علمی مناسبی برای رفع این تعارض و تبیین مسئله زکات در مطالعات مختلف صورت گرفته که عمدتا ناظر به گسترش منابع زکات بوده است. در این مقاله از طریق حصر عقلی، تشکیل خانواده حدیثی و با استفاده از آیات و روایات، ریشه‌های فقر به چهار دسته طبیعی، خودساخته، سرمایه داری و استعماری تقسیم شده است و بعد از آن با بیان راهکارهای اسلام برای مبارزه با هر نوع فقر این نتیجه گرفته شده که فقر موجود در جامعه اسلامی محدود به فقر طبیعی است و راهکار زکات در جهت رفع این فقر است. دانلود اصل مقاله

برآورد میزان تاثیر خمس و زکات بر منحنی لورنز و ضریب جینی

نویسنده: مرتضی حسن شاهی

توزیع نامناسب درآمد و فقر از معضلات جوامع بشری است و پژوهش‌های زیادی جهت یافتن راه حل مقابله با آن صورت گرفته است؛ ولی در این پژوهش‌ها توجه کمتر به تاثیر مالیات‌های اسلامی بر توزیع درآمد شده است. در این پژوهش با برآورد ضریب معادله منحنی لورنز و ضریب جینی مربوطه با استفاده از داده‌های مربوط به دوره ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۶ و روش رگرسیون، اثر خمس و زکات بر توزیع درآمد اندازه گیری شده است. طبق نتایج تزریق درآمدهای زکات به دهک اول درآمدی ضریب جینی را فقط ۱/۳درصد کاهش می‌‌دهد؛ درحالی که خمس و زکات باهم می‌‌توانند چهار دهک درآمدی پایین جامعه را به دهک پنجم رسانده و ضریب جینی را ۱۵/۳درصد کاهش دهند و از این طریق توزیع درآمد را بهبود بخشند. طبق یافته‌ها حتی در سال‌های اخیر میزان خمس و زکات به حدی است که می‌‌تواند پنج دهک اول را به دهک ششم برساند. دانلود اصل مقاله

بررسی عوامل تاثیرگذار بر ریسک اعتباری در بانک‌های اسلامی

نویسندگان: محمد ندیری، سیدعباس موسویان و جلال نادری

وجود تغییرات سریع و پویا در چشم انداز مالی جهان باعث شده است صنعت بانکداری با خطرات بالایی مواجه شود. ریسک اعتباری یکی از مهم ترین مخاطراتی است که بانک‌ها با آن روبرو هستند و این مربوط به توانایی بدهکار در بازپرداخت بدهی است. از یک سو به نظر می‌‌رسد بانک‌های اسلامی به دلیل نو پا بودن و انعطاف کمتر در استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک با ریسک اعتباری بیشتری مواجه شوند و از سوی دیگر به دلیل ماهیت متفاوت قراردادهایشان و حاکمیت قوانین شرعی در اداره آنها به نحو بهتری قادر به مدیریت این ریسک باشند. در این تحقیق تاثیر عوامل خاص بانک همانند کیفیت مدیریت، کفایت سرمایه، اندازه و نقدینگی بر ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی بررسی شده است. همچنین به منظور کنترل تاثیر عوامل کلان اقتصادی بر نتایج تحقیق، متغیرهای نرخ رشد GDP، نرخ ارز و نرخ تورم به عنوان متغیر کنترل در مدل لحاظ شده اند. جامعه تحقیق کلیه بانک‌هایی است که با روش بانکداری اسلامی اداره می‌‌شوند که از بین آنها صد بانک برتر در رده بندی وب سایت بانکر در دوره زمانی ۲۰۱۶-۲۰۱۱ انتخاب شدند. به منظور تخمین مدل از روش گشتاورهای تعمیم یافته استفاده گردید. نتایج  نشان می‌‌دهد که در بانک‌های اسلامی بین ریسک اعتباری و شاخص‌های کیفیت مدیریت، کفایت سرمایه، نقدینگی و اندازه بانک ارتباط منفی معناداری وجود دارد. دانلود اصل مقاله

اقتضائات شرعی ضمانت سپرده‌ها در بانکداری ایران مبتنی فقه امامیه

نویسندگان: محمدامین صلواتیان، محمد طالبی و حسین حسن‌زاده

یکی از روش‌های دست یابی به ثبات مالی در نظام مالی بهره گیری از سازوکار ضمانت سپرده‌هاست. صندوق ضمانت سپرده‌ها در زمان توقف نهاد عضو، با بهره گیری از حق عضویت‌های پرداختی توسط نهادهای عضو و عایدی‌های حاصل از سرمایه گذاری‌ها تا سقف مشخصی به جبران خسارت سپرده گذاران اقدام می‌‌کند. طبق قانون توسعه پنجم، این نهاد در کشور تاسیس شده و در حال فعالیت است.  با توجه به رعایت اقتضائات شرعی فعالیت عناصر نظام مالی، پژوهش حاضر به روش اجتهاد چندمرحله‌‌ای به بررسی ابعاد شرعی سازوکار ضمانت سپرده‌ها می‌‌پردازد. مطابق این روش، محقق نظرات فقهی خود را در معرض نظر خبرگان فقهی  مالی قرار داده و سپس چالش‌های فقهی موضوع، از مراجع معظم تقلید استفتا شد که نتایج زیر به دست آمد: اکثر مراجع معظم تقلید سازوکار ضمانت سپرده‌ها را عقدی مستقل یا ذیل عقد بیمه می‌‌دانند. تمامی مراجع تقلید معتقدند که می‌‌توان در زمان توقف بانک یا موسسه اعتباری، سپرده‌های قرض الحسنه را برای سپرده گذاران تعهد کرد. تمامی مراجع تقلید معتقدند می‌‌توان در زمان توقف بانک یا موسسه اعتباری، اصل سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار و سودهای محقق شده را برای سپرده گذاران تعهد کرد. تمامی مراجع تقلید معتقدند که حق عضویت‌های پرداختی به صندوق ضمانت سپرده‌ها می‌‌تواند ثابت یا متغیر باشد و هر دو نوع آن، شرعی و صحیح است. دانلود اصل مقاله

مقایسه نوسانات ثروت کارآفرین در یک اقتصاد باز مشارکتی با یک اقتصاد مبتنی بر استقراض ربوی

نویسندگان: علی صادقی، کریم اسلاملوئیان، کاظم یاوری و پرویز رستم‌زاده

هدف این مقاله بررسی نوسانات ثروت کارآفرین در یک اقتصاد مشارکتی باز و مقایسه آن با یک اقتصاد مبتنی بر بهره است. در این اقتصاد مشارکتی فرضی، سرمایه گذار می‌‌تواند از بین دو نوع قرارداد تامین مالی مشارکتی داخل کشور و تامین مالی مبتنی بر بهره از خارج در بازارهای مالی بین المللی آزادانه یکی را انتخاب کند. به این منظور یک الگوی دینامیکی بر اساس پویایی ثروت کارآفرین طراحی و حل می‌‌شود. بر اساس نتایج مقاله هنگامی که دو اقتصاد مشارکتی و ربوی در معرض شرایط یکسان هستند؛ یعنی هزینه فرصت سرمایه گذاری در هر دو برابر است، ثروت کارآفرین و در نتیجه سرمایه گذاری و تولید ملی  در اقتصاد مشارکتی نسبت به اقتصاد ربوی نوسان کمتری دارند؛ اما هنگامی که هزینه فرصت سرمایه گذاری در دو اقتصاد متفاوت است تنها تحت شرایطی ثروت کارآفرین و تولید در اقتصاد مشارکتی می‌‌توانند کم نوسان تر از اقتصاد متعارف باشند. ملاحظه می‌‌شود که این شرایط به مقادیر پارامترهای نرخ بهره، نرخ مشارکت و حداقل بازده مطمئن اقتصاد داخلی بستگی دارد. دانلود اصل مقاله

ضرورت و الزامات قانون شفافیت در حوزه بودجه ریزی کشور

نویسنده: صمد عزیزنژاد

هدف اصلی مقاله حاضر تعیین و تبیین ضرورت و الزامات وجود یک قانون مستقل در خصوص شفافیت بودجه ریزی در کشور است. شفافیت حلقه مفقوده‌‌ای است که در منابع اسلامی بر وجود آن تاکید شده است. برای این منظور با استفاده از روش اسنادی و تحلیل محتوا، تجربه کشورهای موفق در زمینه شفافیت بودجه و قوانین مربوط به آن بررسی شده و ضعف شفافیت در نظام بودجه ریزی ایران مورد آسیب شناسی قرار گرفته و سپس با تطبیق وضعیت موجود ایران و وضعیت مطلوب دنیا  در ابتدا ضرورت تصویب یک قانون مستقل در زمینه شفافیت بودجه برای ایران سپس الزاماتی که باید در قانون شفافیت بودجه رعایت شود، استخراج شده است. اهمیت و ضرورت ارائه قانون مستقل را می‌‌توان این گونه عنوان کرد که شفافیت بودجه ای، درجه اعتبار بودجه را افزایش داده، هزینه‌های وام ستانی را کاهش داده و افزایش حمایت عمومی از سیاست‌های کلان اقتصادی را به همراه دارد؛ در نقطه مقابل، مدیریت غیرشفاف بودجه، ممکن است به بی ثباتی، ناکارایی یا تشدید نابرابری منجر شود. مهم ترین الزامات چنین قانونی را نیز می‌‌توان در تبیین نقش قانونی مجلس شورای اسلامی در تصویب و نظارت بر تامین مالی بودجه کل کشور، تبیین مسئولیت‌های دولت در قبال مدیریت و کنترل تامین مالی عمومی و تعیین سازمان‌های متولی و پاسخگو در حوزه تنظیم، اجرا و شفافیت و پاسخگویی سند بودجه خلاصه کرد. دانلود اصل مقاله

طراحی اوراق بهادار اسلامی قابل تفکیک و قابل تبدیل بر اساس فقه امامیه

نویسندگان: محمد توحیدی و میثم کریمی

یکی از چالش‌های اوراق بهادار اسلامی، تفاوت سلیقه‌های بانیان انتشار اوراق و سرمایه گذاران در پرداخت سود میان دوره‌‌ای است. بانیان تمایل کمتری به پرداخت‌های سود میان دوره‌‌ای دارند؛ زیرا ممکن است دچار مشکلات نقدینگی و در برخی موارد نیازمند دریافت تسهیلات کوتاه مدت شوند که این امر منجر به افزایش هزینه مالی آنها می‌‌شود؛ در مقابل، سرمایه گذاران تمایل به دریافت کوپن اوراق در بازه‌های کوتاه مدت دارند تا به واسطه سرمایه گذاری مجدد، بازدهی موثر خود را افزایش دهند. در این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی و با مطالعه ساختارهای مشابه در اوراق قرضه متعارف و تحلیل و تطبیق آنها با ساختارهای اوراق بهادار اسلامی، الگویی نوآورانه برای رفع این چالش ارائه می‌‌شود. الگوی طراحی شده با نام اوراق قابل تفکیک و قابل تبدیل شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با اوراق قرضه تفکیکی متعارف دارد. در الگوی طراحی شده، علاوه بر امکان معامله اصل اوراق و کوپن آن به صورت جداگانه در دو نماد مجزا با نام‌های «اوراق پایه» و «گواهی سود»، قابلیت تبدیل حجم معینی گواهی سود به اوراق پایه نیز وجود دارد. در این تحقیق الگوهای عملیاتی اوراق اجاره، مرابحه و سفارش ساخت قابل تفکیک و قابل تبدیل ارائه و از منظر فقهی و مالی بررسی و تحلیل شده است. ماهیت فقهی معامله گواهی سود مبتنی بر تنزیل دین بوده که از نظر مشهور فقهای امامیه بلااشکال است؛ همچنین تبدیل گواهی سود به اوراق جایزه از باب معاوضه دین با عین از منظر فقهی صحیح است. دانلود اصل مقاله

علاقمندان می‌توانند جهت تهیه این فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه نمایند.