شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
در دین اسلام، ائمه معصومین (ع) یکی از بهترین الگوهایی هستند که سبک و سیره آن‌ها می‌تواند در زندگی بشری تأثیرگذار باشد و بشر را به کمال برساند. اگر بخواهیم برای مسائل مبتلابه جامعه امروزی، راهکار ارائه کنیم، بهترین راه‌حل مشکلات جامعه امروز رعایت سیره اهل‌بیت (ع) است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: تعالیم اسلام حاوی مجموعه‌ای از باورها و معارف بنیادین هستی شناختی و انسان‌شناختی است که برنامه جامعی برای سعادت دنیا و آخرت انسان به همراه داشته و این برنامه در سیره عملی معصومین نیز پیاده شده است. «مصرف» یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های زندگی انسان است که چارچوب و قوانین مربوط به آن در برنامه سعادت ساز اسلام موجود است؛ اما به دلیل عدم شناخت یا بی‌توجهی افراد جامعه به آن مجموعه تعالیم، جوامع اسلامی در گرداب مصرف‌گرایی و مصرف‌زدگی گرفتارشده‌اند. ازاین‌رو، سیره اهل بیت (ع) در حوزه مصرف را با حجت‌الاسلام سید هادی رفیعی‌پور علوی، مسئول موسسه پیام امام هادی قم به بحث گذاشتیم. رفیعی‌پور نویسنده کتابی با عنوان آرامش بهشتی در پرتوی الگوی مصرف است. وی این کتاب را به مناسب نامگذری سال ۸۸ به نام مصرف و الگوی مصرف به رشته تحریر درآورد. به اعتقاد وی، باید جامعه ما این فرهنگ مصرف اهل‌بیت را بداند و به آن عمل کند. به باور وی، اهل بیت (ع) همواره در سطح متوسط به پائین جامعه زندگی می‌کردند.
اجتهاد: سیره اهل‌بیت در مصرف به چه نحو بوده است؟ آیا ایشان از اجناس گران که تهیه آن از عهده عام مردم برنمی‌آمده است، استفاده نمی‌کردند؟
رفیعی‌پور: سیره اهل‌بیت در مصرف، معمولاً طبق زمانی که زندگی می‌کردند در حد متوسط و گاهی طبق ضرورت از متوسط هم پایین‌تر بوده و گاهی، در موارد خاص از متوسط بالاتر بوده است. ولی اگر سیره را به معنای روش عمومی بگیریم، در حد متوسط بوده است. آنچه طبق ضرورت از حد متوسط گاهی پایین‌تر بوده است، زندگی خاص حضرت علی بوده است که در زمان حکومتشان لباس معمولی با چند قرص غذا و با چند دانه نان غذا خوردن داشتند که این‌ها به‌طور خاص بوده است و الا روایات معتبری هم داریم که حضرت علی در سفره‌شان ریحان (سبزی) هم بوده. این‌که بعضی‌ها می‌گویند همیشه حضرت علی، نان جو می‌خورد، این خلاف بعضی از روایات است. عرفاً قوت غالب، نان جو بوده است، ولی قوت‌های دیگر هم داشتند، گوشت‌هایی هم مصرف می‌کردند.
سیره اهل‌بیت در کل، مطابق عرف جامعه، آن‌هم نه عرف جامعه بالاشهری و نه عرف کپرنشین‌ها بوده است. براین اساس، اهل بیت در پوشاک و لباسشان تمیز بوده، خوراک‌هایشان حلال و طیّب بوده و اگر احیاناً پخت و پزی هم بوده است، با ملاک‌های شرعی و بهداشتی مطابقت داشته است. اهل‌بیت، گاهی برحسب ضرورت ممکن بوده یک لباس طاهری بپوشند، مثل زمان بعضی از ائمه که اگر موقتاً حضرت فلان لباس فاخر را نمی‌پوشیدند و در فلان مجلس می‌رفتند، جامعه فکر می‌کرد ائمه لباسی ندارند و فقیر هستند یا پوشیدن آن را حرام می‌دانند. این موارد، موقتی و مقطعی و به قول فرهنگ امروز، مقطعی بوده است، ولی عرفشان، عرف متوسط است. در بخش سوم کتاب آرامش بهشتی در پرتو اصلاح الگوی مصرف، به سیره دولتمردان و ائمه پرداخته‌شده است.
اجتهاد: آیا می‌توان میان سیره مصرف، در معصومینی که به حکومت رسیدند با سایر معصومین تفاوت گذاشت؟
رفیعی‌پور: خود حضرت علی فرمودند انتم لا تقدرون علی ذلک. به مردم گفته، نه به حاکمان. ولکن اعینونی بورع و اجتهاد و عفّه و سداد؛ یعنی شما با ورع و جهد و پاک‌دامنی مرا یاری کنید. پس نمی‌شود گفت که دولتمردان فعلی به آن شدت زهدی که مولا امیرالمؤمنین در حکومتشان داشتند، یا پیامبر در آن چند سال حکومتشان داشتند، یا امام مجتبی در آن مدت کوتاه امامتشان داشتند، رسیده باشند. بنده به دولتمردان امروز کاری ندارم؛ اما اگر دولتمردی دارای ورع نبود، بداند یار علی نیست. چون علی فرمود: «اعینونی بورع و اجتهاد». البته پیغمبر خدا هم حکومت داشتند. ۱۳ سال در مدینه حکومت اسلامی بود. حضرت علی هم چند سال امامتشان رسماً حکومت داشتند که مخالفین نگذاشتند حکومت ادامه یابد.
در خصوص سیره مصرف ائمه‌ای که به حکومت رسیدند با سائر ائمه که به حکومت نرسیدند، به نظر می‌رسد ائمه‌ای که حکومت داشتند، در زمان حکومت، مصرف کمتری داشتند. چون حضرت علی می‌فرماید من چگونه سیر بخوابم، یا لباس کذایی بپوشم درحالی‌که در فلان روستاها ممکن است کسی گرسنه خوابیده باشد؛ یعنی چون حاکم اسلامی هستم، باید به یاد گرسنگان کنار شهر و کپرنشین باشم.
اجتهاد: استفاده فراوان معصومین به‌خصوص پیامبر از لوازم‌آرایشی و البسه زیبا و گران را می‌توان به معنای جواز استفاده از برندها که معمولاً از کیفیت بهتری نسبت به سایر محصولات برخوردارند دانست؟
رفیعی‌پور: لوازم‌آرایشی امروزه با آن لوازم‌آرایشی لغوی فرق می‌کند. مثلاً امروزه به یک سری تشریفات فوق‌العاده و خرج‌های اضافی، لوازم‌آرایشی می‌گویند که گاهی چند صد هزار تومان یا بالاتر از این‌ها خرجش می‌شود. پیامبر اکرم (ص) در این‌که لباس‌ها معمولاً سفید بوده، تمیز بوده، سفارش می‌کردند. حضرت، خود عطر می‌زدند. در عطر هم می‌گفتند اسراف نیست، یعنی خوب عطر بزنید، البته نه این عطرهای ادکلنی که شیمیایی، هستند، بلکه عطر طبیعی می‌زدند. عطری که مفرّح ذات بوده و مجلس را خوشبو می‌کرده است، استفاده می‌کردند. پیامبر، سرشان را شانه می‌کردند و به مردم سفارش می‌کردند شانه داشته باشید، شانه‌تان تمیز باشد، مخصوص خودتان باشد. اگر اسم این شانه و عطر و لباس سفید و عمامه تمیز را بگذارید لوازم‌آرایشی بله؛ اما اگر بگذارید روی این دستگاه‌هایی که در آرایشگاه‌های امروزی هست و موها را چه جور می‌کنند و ناخن‌ها را چه جور، در زندگی پیغمبر، چنین ابزارهایی نبوده است؛ اما پیامبر، تمیز و پاکیزه، خوش‌رو و خوش‌ظاهر و معطر بودند. مسجدی‌ها را هم تشویق می‌کردند که وضو بگیرید، غسل کنید، تمیز باشید، به مسجد بیایید.
اجتهاد: مراد از زُهد در سیره اهل‌بیت، استفاده کم از مال دنیا بوده است یا بی‌اعتنایی به دنیا در عین استفاده حداکثری از منافع آن؟
رفیعی‌پور: در مقدمه کتاب آرامش بهشتی در پرتو اصلاح الگوی مصرف، نوشته‌شده است که اسلام دین مصرف است، کلوا و اشربوا، ولی دنبالش دارد و لا تسرفوا. اسلام دین رُهبانیت و ترک دنیا نیست. اگر زُهد را به معنای رُهبانیت و ترک دنیا بگیریم، بنابراین زُهد به معنای تارک‌دنیا شدن نیست. زُهد، به معنای بی‌اعتنایی به حلال‌های خدا نیست. زهد پرهیز از حرام و دل نبستن به دنیاست، یعنی حالا که دنیا در مقابل انسان آمده است، وی بذل و بخشش کند و دنیا برایش اصل نباشد و تنها رضای خدا برایش اصل باشد.
اجتهاد: آیا روحانیون عادی یا متمکن می‌بایست به سیره اهل بیت در مقام حکومت توجه کنند یا سیره معصومین غیر حاکم مبنی بر استفاده حداکثر از مواهب دنیا را الگوی خود قرار بدهند؟
رفیعی‌پور: باید به این نکته اشاره شود که معصومین غیر حاکم هم مصرف حداکثری نداشتند، بلکه به‌صورت متعارف زندگی می‌کردند. امام رضا علیه‌السلام در زمان مأمون خانه داشت، ولی زندگی شخصی حصرت ساده بود، با خادمین می‌نشستند و غذای معمولی می‌خوردند، همچنین لباس‌هایشان هم تمیز و فاخر بود، نه فاخر به معنای سلطنتی.
احیاناً اگر بعضی از ائمه، در زمان خاصی لباس خاص تشریفاتی می‌پوشیدند، به دلیل حفظ شئونشان بود و این‌که مردم فکر نکنند اسلام حلال خدا را حرام می‌داند. ولی در زندگی ائمه دیده نشده است که اصحابشان را تشویق به مصرف‌گرایی شدید کنند.
بنابراین خیلی باعث تأسف است اگر روحانیون، به‌خصوص الآن که حکومت اسلامی است، خودشان یا آقازاده‌هایشان از حد عرف مردم خارج شوند و همچنین ماشین‌ها و ساختمان‌های مجلل داشته باشند. به نظر بنده، این اقدامات باعث پایمال کردن خون شهدا و زیر پا گذاشتن سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌گردد.
این نکته لازم به ذکر است که روحانیون، در مقام حکومت باید حتی ساده‌تر هم زندگی کنند. می‌توان شخص رهبر یا مرجعمان را امروز الگو قرار دهیم. همه مراجع ما لباس پاکیزه می‌پوشند، تمیز هستند، زندگی‌شان متعارف است و افسوس که یک جمع کمی از روحانیون از حد خودشان خارج شدند و این‌ها هم انگشت‌نما شده‌اند و باعث بدآموزی برای جامعه و متأسفانه بی‌دین شدن بعضی از جوان‌ها شده‌اند و این‌ها باید روز قیامت پاسخ گوی رفتار خود باشند.
