شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: طی دو دهه اخیر معمولاً در رسانه‌ها برخی اظهار نظرهای آیت‌الله مصباح در مورد مسائل سیاسی روز برجسته شده و در مقابل آن عدهای به دفاع برخاسته وعده‌‌ای آن را نقد کردهاند به‌گونه‌ای که به‌تدریج نوعی دو قطبی و جبهه‌گیری سخت در مورد ایشان شکل گرفته است؛ اما در محیط‌های علمی اعم از حوزه یا دانشگاه فراتر از این بحث‌های رسانه‌‌ای نوعی مواجهه جدی در قبال مطالعات و پژوهش‌ها و دیدگاه‌های علمی ایشان از سال‌ها قبل تاکنون جاری بوده است و حتی آنان که دیدگاه‌های علمی متفاوت یا مخالف با ایشان داشته‌‌‌اند آثار ایشان در حوزه‌های گوناگون اندیشه اسلامی را مورد مداقه عمیق قرار داده و چه‌بسا در بسیاری از موارد نیز همفکری و هم‌رأیی خود را اعلام کردهاند.
گستره مطالعات و آثار کتبی یا شفاهی آیت‌الله مصباح وسیع است از مسائل فلسفی محض و معرفت شناسی تا اصول اعتقادی و کلام، تفسیر قرآن، انسان شناسی، جهان شناسی، فلسفه اخلاق، فقه و حقوق، سیاست و… .
در مجموعه آثار مکتوب آیت‌الله مصباح اگرچه یک کتاب با عنوان خاص «نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام» وجود دارد که یکی از شاگردان از سخنرانی‌ها و دیگر آثار ایشان استخراج و تدوین نموده است اما برای شناخت مجموعه اندیشه‌ورزی‌های استاد فقید در حوزه حقوق انسان باید آثار متعددی را مورد توجه قرار داد از جمله کتاب‌های زیر:
– آزادی، ناگفته‌ها و نکته‌ها / انسان شناسی / انسان سازی / جامعه و تاریخ از نگاه قرآن / جنگ و جهاد در قرآن / جهان شناسی / حقوق و سیاست در قرآن / قران شناسی/ دین و آزادی / علم و دین /زن یا نیمی از پیکر جامعه /سلسله مباحث اسلام، سیاست و حکومت / فلسفه اخلاق/ نظریه حقوقی اسلام/ نظریه سیاسی اسلام/ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی/ پرسش‌ها و پاسخ‌ها
در مدت فعالیت علمی آیت‌الله مصباح طی چند دهه اخیر عمدتاً از طریق موسسه تابعه ایشان (موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی) چند نسل از دانشوران تربیت شده که برخی از آن‌ها مطالعات تخصصی در حوزه حقوق بشر بر مبنای نظرات آیت‌الله مصباح را بسط داده و جدای از آنکه خود آثار مکتوب جدیدی را ارائه کردهاند، در تدوین رساله‌های دانشجویان و طلاب خود نیز این موضوع را پیگیری کرده چنانچه امروزه جریان فکری برگرفته از نظرات آیت‌الله مصباح در میان جریان‌های فکری حوزه و دانشگاه در کشورمان جریانی شناخته شده است چنانچه دیگر جریان‌های فکری را نیز می‌توان بر اساس مؤلفه‌های خاص خود و برجستگان علمی هر طیف متمایز و معرفی نمود.
اشتراکات و تفاوت‌های متعددی را بین آرای آیت‌الله مصباح یا دیدگاه‌های جریان فکری برگرفته از نظرات ایشان در زمینه حقوق بشر با برخی دیدگاه‌های دیگر می‌توان یافت. چنانچه برخی از همین تفاوت‌ها از بحث مبنایی کرامت انسان گرفته تا تلقی از آزادی، برابری، مبنای مشروعیت حکومت و عرصه‌های مختلف موضوعی حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی بعضاً در سطح نوشتارهای علمی مختلف مورد بحث و گفتگوهای جدی علمی قرار گرفته است. در سطح جهانی نیز ضمن آثار علمی متنوعی که در زمینه حقوق بشر از دیدگاه اسلام نشر یافته بعضاً آرای آیت‌الله مصباح هم مورد رجوع قرار گرفته یا در مقالات مستقلی مورد نقد و بررسی واقع شده یا نویسندگانی تلاش کردهاند تا دیدگاه ایشان را به نگرش رسمی کل جمهوری اسلامی تعمیم دهند.
چه افرادی موافق با دیدگاه‌های آیت‌الله مصباح باشند یا مخالف، به هر صورت آن مرحوم یکی از متفکران حوزوی جریان ساز در محیط علمی و حتی سیاسی اجتماعی کشورمان بود که آثار آن هم چنان تداوم خواهد یافت. موافقان در صدد نشر برخواهند آمد و مخالفان و منتقدان کما فی السابق از هرگونه نقد دریغ نخواهند کرد.
امید است حاصل تلاش‌ها و گفتگوهای علمی مختلف، یافتن راهکارهایی برای گشایش در مشکلات مختلف مردم و رفع انواع چالش‌های رعایت حقوق انسانی و پرهیز از هرگونه توجیه ظلم و نقض حق با انتساب به دین و تفسیر نادرست از دین باشد. امروزه درس و بحث دینی دیگر فقط محدود به محیط علمی نیست بلکه حکومتی به نام پیروی از دین مستقر است و باید در همه حوزه‌ها کارآمدی و پاسخگویی خود را نشان دهد و حقوق مردم را به بهترین وجه محقق سازد. محیط‌های علمی و دانشوران اگر در تحقق این امر مؤثر نباشند، در قبال پیامدهای منفی حاصله چه در مقابل مردم و چه در پیشگاه خدا مسئول خواهند بود./ کمیسیون حقوق بشر اسلامی
