دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

عده‌‌ای از فقهای میان سال حوزه به دلایلی، تشخیص داده‌اند کم‌کم وارد عرصه مرجعیت شوند. این کار آن‌ها با سیره عده‌‌ای از بزرگان گذشته که مرجعیت گریز بودند منافات دارد و با سیره عده‌ای دیگر که مرجعیت پذیر بودند مطابق است. طبق انما الاعمال بالنیات، ما حق نداریم آن‌ها را متهم کنیم چنانکه بزرگان قبل را هم متهم‌ نمی‌کنیم. اگر مرجعیت پذیری اتهام دنیاطلبی را برمی‌تابد، مرجعیت گریزی هم ممکن است فرار از مسئولیت و عافیت طلبی قلمداد شود! شبکه اجتهاد: اخیراً برخی از کانال‌های کم‌اطلاع یا جهت‌دار اشکال کرده‌اند که چرا برخی از اساتید و فقهای طبقه دوم حوزه …

شبکه اجتهاد: وحدت از اصول اساسی و غیرقابل چشم پوشی در سیره امام علی (ع) است. ژرفنای اثرگذاری و عمق حضور این اصل در سلوک حضرت تا آنجا است که می‌توان گفت آن حضرت همانطور که امام عدل، امام تقوا و امام آگاهی و دانش است، امام وحدت امت اسلامی نیز به حساب می‌آید. آن امام همام وحدت را همواره به مثابه یک اصل کلان، بسترساز و پربسامد، و امتداد یافته در زوایا و ابعاد مختلف جامعه پی می‌جسته و می‌خواسته است؛ به گونه‌ای که ما اکنون می‌توانیم به روشنی ردپای نگرش وحدت گرایانه امام (ع) را در شرایط و …

شبکه اجتهاد: به مناسبت شهادت امیرالمومنین علی علیه‌السلام حجت‌الاسلام و المسلمین مجتبی الهی خراسانی استاد خارج فقه حوزه علمیه مشهد و عضو کمیسیون اجتماعی سیاسی شورای عالی حوزه علمیه خراسان در یادداشتی به نقش سه جریان در شهادت امیرالمومنین علیه‌السلام می‌پردازد: بسم الله الرحمن الرحیم؛ همین که به امر خلافت اقدام نمودم گروهى پیمان شکستند، و عده‏اى از مدار دین بیرون رفتند، و جمعى دیگر سر به راه طغیان نهادند، گویى هر سه طایفه این سخن خدا را نشنیده بودند که مى‏فرماید: «این سراى آخرت را براى کسانى قرار دهیم که خواهان برترى و فساد در زمین نیستند، و عاقبت …

شبکه اجتهاد: مساله بالا بردن سن قانونی ازدواج با استفاده از واژه جعلی «کودک‌همسری» مدتی است در جامعه مطرح شده، و به تبع آن، برای اینکه القا کنند فتاوی فقها غیرانسانی است و در این مساله نباید به شرع مراجعه کرد، ادعا می‌کنند که فقه وقتی جواز تمتع جنسی از نوزاد را می‌دهد! طبیعی است که از کودک همسری دفاع کند! در اینجا می‌کوشم دو عرصه بحث را از هم تفکیک کنم و نشان دهم چگونه عده‌ای با مغشوش کردن فضای بحث علمی می‌خواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند. الف. واقعا بحث فقهی مذکور چه بوده است؟ وقتی یک …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی قبل در خبرها به نقل از یکی از اساتید حوزه علمیه قم آمده بود «مدرسه‌سازی، مرجع‌سازی و جریان‌سازی در حوزه‌های علمیه از طریق شبکه‌های نفوذ در دستور کار دشمنان است. باید متوجه شبکه‌های نفوذ باشیم و راه آنها را سد کنیم». اگر چه شاید گوینده این سخنان به لازمه کلام خود ملتفت نباشد اما لازمه این سخنان اعتراف به دوگانه آخوند حکومتی و آخوند غیر حکومتی (بخوانید: آخوند مواجب بگیر و آخوند آزاد و حر) یا مرجع تقلید دولتی و غیر دولتی است. تئوری‌ای که دشمنان در صدد القا و ترویج آن هستند و رهبری معظم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سرکار خانم سکینه بیک‌ خورمیزی، را به‌حق باید یکی از بانوان فعال، عالمه و خوش‌سابقه در امر تعلیم و تربیت در مشهد محسوب کرد. ایشان از سن ۱۲ سالگی وارد حوزه علمیه شد و پس از انقلاب، همزمان با آموختن دروس حوزوی موفق به اخذ مدرک کارشناسی از رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه فردوسی مشهد می‌شود و در سال ۱۳۷۲ با رتبه ۱ در دانشگاه آزاد، در همان رشته و در مقطع کارشناسی ارشد ادامه تحصیل می‌دهد. اتمام مقطع ارشد او در دانشگاه، همزمان با اتمام کفایتین در حوزه بوده است. علاوه بر تدریس …

تصور می‌کنید امام خمینی دسترسی‌اش به امام و امامت به عنوان علم و تراث و حکم و…از مالک اشتر در مصر کمتر بوده است؟ معتقدم دسترسی امام خمینی در عصر ما به امامت (محتوا و علوم و تراث) از دسترسی بسیاری از عالمان دور از محل اقامت و شهر و موطن امام حی معصوم آن زمان، بیشتر بوده است. این راه انسداد پنداری دسترسی به اسلام و منوط کردن فهم و تمسک به قرآن و امامت و نبوت به حضور امام و همه تاریخ مشعشع هزار و چهارصدساله متراکم در دسترس و با وجود میزانیت و فرقانیت معرفتی قرآن کریم …

شبکه اجتهاد: مدتی است مشغول تورّق کتاب ارزشمند جواهر الکلام هستم. جواهر الکلام شاهکار فقه شیعی است، هم از جهت جامعیّت و هم ازجهت دقّت نظر و شمّ فقاهتی مؤلف آن. از همین روست که پس از تألیف مورد توجّه حوزه‌های علمیه قرار گرفت. تأثیر این کتاب بر کتاب‌های ارزشمندی همانند مستمسک مرحوم آقای حکیم را نمی‌توان نادیده گرفت. حدود دو قرن از تألیف این موسوعه ارزشمند‌ می‌گذرد و هنوز که هنوز است کتابی در این حد و اندازه نتوانسته است جای آن را بگیرد. تعبیر «فقه جواهری» را هم با توجه به این جایگاه ارزنده باید دید. با این همه،‌ نمی‌توان از …

شبکه اجتهاد: امروزه حضور حوزویان در دانشگاه‌ها امری معمولی و مرسوم شده است. در سال‌های اولیه تأسیس دانشگاه در ایران، تعداد کمی از روحانیون در دانشگاه‌ها تدریس می‌کردند که اغلب‌شان افراد شاخص علمی بودند. دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران که امروزه به نام دانشکده الهیات می‌شناسیمش، اولین دانشگاهی بود که روحانیون را پذیرفت و فتح بابی در این خصوص صورت گرفت. بزرگانی چون فاضل تونی، حکیم الهی قمشه‌ای، محمد ابراهیم آیتی، محمد مفتح و مرتضی مطهری از پیشگامان حضور علما در دانشگاه بودند. در مشهد هم کاظم مدیر شانه‌چی (۱۳۸۱-۱۳۰۶ش) از جمله روحانیونی بود که به دانشگاه وارد شد …

مشکل این است که برنامه‌سازان، تهیه‌کنندگان و کارگردانان با زندگی روحانیت آشنا نیستند و یا مشاوره‌ای با افراد روحانی ندارند. لذا وقتی یک مشاور روحانی خبره داشته باشند و سبک و سیره زندگی روحانی را به آن‌ها معرفی کنند، در آن صورت هم شخصیت روحانی حفظ می‌شود و هم برای مردان جذابیت خواهد داشت. اختصاصی شبکه اجتهاد: نمایش دادن چهره روحانی در آثار سینمایی کشورمان همواره یکی از چالشی‌ترین موضوعات و مباحث این عرصه بوده است، چه اینکه آشنایی داشتن با سبک زندگی و گذران زندگی یک روحانی و سیر تطوری که از طلبگی آغاز می‌شود به جایگاهی اجتماعی نظیر …

اگر فقهی که می‌گویند به معنای اعم از اصول و فقه باشد، حرف‌شان درست است که فقه نظام‌ساز است. به این صورت بحث شود که آیا کلاً دستگاه تشریع دین می‌تواند نظام‌ساز باشد؟ در جواب می‌گوییم بله می‌تواند نظام‌ساز باشد؛ اما برای پاسخ به این پرسش که آیا خصوص فقه، نظام‌ساز است یا نه، باید ابتدا واژه نظام را معنا کرد. به نظر من فقه، نظام‌ساز هست. دین به سه قسم: اخلاق، اعتقاد و احکام تقسیم می‌شود. حوزه فروع دین، تقریباً بستر فقه است. اشکال من این است که تقسیم فقه، به فقه حداقلی و حداکثری، و متفرع بر این …

دستیار و مشاور مدیر حوزه‌های علمیه در امور فقه معاصر در گزارشی به معرفی و ارائه فعالیتهای دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم پرداخت. شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسین اثناعشری، دستیار و مشاور مدیر حوزه‌های علمیه در امور فقه معاصر در گزارشی به معرفی و ارائه فعالیتهای دفتر فقه معاصر حوزه پرداخته است که بدین شرح است: در راستای تحقق خواست مقام معظم رهبری و مراجع عظام -مد ظلهم العالی-  اساتید و عموم طلاب حوزه‌های  علمیه بر تحول صحیح، دقیق و اجتهادی حوزه و در راستای اجرای بند اول، دوم، سوم و هشتم اهداف کلان «سند چشم انداز حوزه‌های  علمیه» و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مسابقه «برنده باش» و حاشیه‌های تعطیلی‌اش، هرچند رو به پایان گذاشته است، اما نظرات مختلف فقها در رابطه با آن، نیازمند بحث جدی است تا در موارد مشابه با آن، این اختلافات کمرنگ‌تر شود. از یک‌سو، یک فقیه قم، حکم به حرمت و قمار بودنِ این مسابقه می‌دهد و از سوی دیگر، مرجع نجف، با بیانِ خروج مسابقات علمی از مصداق قمار، آن را بی‌اشکال می‌انگارد. استاد محمد قائنی اما هم نجف را درک کرده است و هم قم. با او از چرائی فتوای این دو فقیه پرسیدیم. او معتقد است راه‌های شرعی فراوانی برای تصحیح این‌گونه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: توفیق رفیق این کمترین شد و به‌عنوان نماینده از طرف حوزه علمیه خراسان دعوت شدم که در محضر مقام معظم رهبری چند دقیقه‌ای صحبت کنم. انصافاً این پیشنهاد برای من بسیار مغتنم بود و از تمام کسانی که من را قابل دانستند تشکر دارم. بعد از شور و مشورت با دوستان و اساتید مشخصاً به این جمع‌بندی رسیدیم که چند مطلب را مراعات کنم. ۱- نسبت به بزرگان حوزه حق‌شناسی و اظهار ادب داشته باشم. ۲- اشاره‌ای به تاریخ درخشان حوزه علمیه خراسان داشته باشم. ۳- ترکیب انتصابی حضرت آقا را برای مدیریت حوزه فرصت بدانم. ۴- …

اما در رابطه با بازیهای فکری، از آنجا که تحرک عضلانی در آنها صورت نمی‌پذیرد، عنوان «لعب» از اساس صادق نیست، بلکه به قول عربها، «ترفیه» (از ماده رفاه) یا «تسلیه» (از ماده آسایش) است. من در بحث «فقه بازیهای رایانه‌ای» نتوانستم این مطلب را بپذیرم، ولی به هر حال، اگر کسانی این مطلب را بپذیرند، مسابقات علمی، از معنای قمار خارج خواهد شد. اختصاصی شبکه اجتهاد: مسابقه «برنده باش» با فتوای یک مرجع تقلید و سخنان رهبر معظم انقلاب، به محاق تعطیلی رفت. در فتوای آیت‌الله مکارم، بر روی قمار بودنِ آن تأکید شده بود و در سخنان رهبری، …

شبکه اجتهاد: سه سال قبل و در حالی که مطالبات و توقعات تحولی و اصلاحی طلاب در حال رسیدن به اوج بود و نگرانی‌ از انزوایی که مقام معظم رهبری هشدارش را داده بودند جدی‌تر می‌شد، استاد علیرضا اعرافی که عملکرد درخشان در ساماندهی جامعه المصطفی در پرونده خود داشت، به مدیریت حوزه‌های علمیه انتخاب شد. این انتخاب، بارقۀ امید را در دل طیف‌های مختلف حوزویان روشن نمود و آثار این امید به‌ویژه در میان طلاب جوان و نخبه‌های دغدغه‌مند حوزه، به‌وضوح قابل مشاهده بود. اکنون بعد از گذشت سه سال از این انتخاب، زمزمه‌هایی از ارزیابی عملکرد ۳ساله ایشان …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱۹ اردیبهشت ما، سالروز بزرگداشت محدث بزرگ، محمد بن یعقوب کلینی، فرصت مناسبی برای بررسی یکی از مهم‌ترین مبانی در رابطه با کتاب سترگ وی، کافی است. بسیاری از فقها و رجالیان، با استناد به مقدمه این کتاب، قائل به حجیت تمام روایات مندرج در آن هستند. محمد فایزی، استاد مرکز فقهی ائمه اطهار قم و رجال پژوه، در این رابطه یادداشتی نگاشته است که از نگاه شما می‌گذرد. برخی معتقد هستند که کلیه اسناد کافی حجت هستند و برای ادعای خود به استدلالاتی تمسک می‌کنند. در این یادداشت ابتدا کلام بزرگان در اهمیت کتاب شریف کافی …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا آیت، کارشناسی ارشد کلام جدید و طلبه سطح ۳ فقه و اصول، در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «لزوم تخصص‌گرایی در حوزه علمیه و راهکارهای آن» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: صلوات و سلام خدا بر نبی مکرم و اهل‌بیت مطهرشان، که لحظه‌ای از جهاد جدا نشدند. درود خدا بر علمای مجاهد اسلام و درود خدا بر بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی که امتی را از اسارت و حقارت چکمه‌های استکبار جهانی رهایی بخشید. سلام بر محضر رهبر حکیم و فرمانده مجاهدی که در این زمانه‌ی پر …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام مهدی مسائلی، طلبه سطح ۳ حوزه و پژوهشگر در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «تحول در حوزه علمیه و لزوم کارآمدی دروس» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: به نمایندگی از طلاب و روحانیون اصفهان خدمت شما سلام عرض می‌کنم: حوزه علمیه اصفهان که با زعامت عالم بزرگوار آیت‌الله مظاهری یکی از حوزه‌های مستقل کشور به حساب می‌آید، بیش از آن‌که اهل سخن باشد اهل عمل است، هم‌چنان‌که در دوران انقلاب و جنگ، عالمان و طلابش سخن خود را با خون امضاء کردند و بیشترین آمار شهدای روحانی را …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسین نظری، مبلغ و فعال قرآنی و طلبه سطح ۳ حوزه، در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «ضرورت بازنگری مفهوم خلاقیت در حوزه به منظور تربیت طلبه عصر انقلاب» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: جائت سلیمان یوم العید قبّره/ أتت بفخذ جراد کان فی فیها/ ترنّمت بفصیح القول و اعتذرت/ أن الهدایا بقدر مُهدیها شکی نیست که در زمانه ما، سرعت و شتاب تغییر و تحول در عرصه‌های مختلف زندگی بشر، گوی سبقت را از ازمنه پیشین به گونه‌ای خیره کننده ربوده و لایه‌های تودرتوی زیست انسان را …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام علی احدی، کارشناسی ارشد فلسفه و کارشناس پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «مشکلات و راهکارهای تبلیغ و نقش حوزه در حل آسیب‌های اجتماعی» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: موضوعی که قرار است در مورد آن چند دقیقه وقت گرانبهای شما را بگیرم مسأله‌ای است که با رسالت انبیاء گره خورده و یکی از با شرافت‌ترین کارها نزد خداوند است مسأله‌ای که علما و بزرگان دین و همچنین جوانان بسیاری حتی جان خود را در این راه هدیه کرده‌اند. مسأله تبلیغ دین آن‌قدر اهمیت …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسن یوسف‌زاده، دکترای ارتباطات و عضو هیأت علمی جامعه المصطفی و فعال عرصه رسانه در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «نقش حوزه علمیه در فضای مجازی» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: بسم الله الرحمن الرحیم إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ(۱) سخن من درباره فضای مجازی است: یعنی به‌روزترین فناوری ارتباطی برای مدیریت سبک زندگی در عرصه جهانی و یکی از مهمترین مسائل روز و دغدغه خانواده‌‌های ایرانی و البته حوزه‌‌های علمیه. فضای مجازی چاقوی دولبه است: فرصت‌هایی دارد و تهدیدهایی. فضای مجازی چون …

شبکه اجتهاد: سید هادی ساجدی، دانش‌آموخته سطح چهار حوزه و دکتری فلسفه علوم اجتماعی به عنوان فعال و نخبه بین‌الملل در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «دغدغه‌های حوزه علمیه در عرصه بین‌الملل» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: حوزه‌های علمیه در طول عمر بیش از هزار ساله خود همیشه مهمترین نهاد علمی و پژوهشی جهان اسلام از سویی و اصلی‌ترین پایگاه حفاظت و تبلیغ دین مبین اسلام بوده است. اما این نهاد علمی و مردمی با ظهور اندیشه‌های سکولار غربی و سیطره و سلطه‌ی فرهنگی آنها بر جوامع اسلامی روز به روز …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام مهدی رضایی از اساتید ادبیات عرب حوزه علمیه خراسان در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب، درباره موضوع «نقش حوزه علمیه در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: با کسب اجازه از محضر حضرت‌عالی و حاضرین در جلسه پیرامون گام دوم انقلاب و الزامات آن، با ملاحظه ظرفیت و شرایط حوزه علمیه کهن خراسان نکاتی خدمتتان معروض می‌دارم البته تیمناً و تبرکاً بنام ثامن الائمه علیه آلاف التحیه والثناء نکات ذکر شده هشت مورد می‌باشد: ۱- شاید به جرأت بتوان گفت در تاریخ تشیع عالِمی نداشته‌ایم که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در خبرها آمده امروز چهارشنبه دوم ماه مبارک رمضان، مدیران، اساتید، فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب دیدار خواهند داشت، دوازده سال از دیدار قبل مجموعه فضلای حوزه‌های علمیه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب‌ می‌گذرد. آذرماه ۱۳۸۶ مجموعه اساتید و فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه قم و مشهد و اصفهان و… با رهبر معظم انقلاب دیدار مفصلی داشتند که بیش از چهار ساعت به طول انجامید. در آن دیدار هفده نفر از فضلای حوزه‌های سراسر کشور به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند و رهبر معظم انقلاب نیز مطالب مهمی در باب تحول …

حجت‌الاسلام احمد مروارید گفت: مدعیان طب اسلامی بر این باورند اساس اینکه رشته‌ای به نام طب سنتی توسط وزرات بهداشت پایه‌گذاری و اجرا شده است به این هدف است که طب اسلامی را کنار بگذارند؛ درحالی‌که این نوع بینش اشتباه است که انسان تنها خود را حق مطلق ببینند و عملکرد دیگران را توطئه بینگارد. اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های گذشته عده‌ای با نام متخصص «طب اسلامی» به درمان مردم پرداخته‌اند و ضمن نفی طب جدید و تمامی دستاوردهای بشری به استناد برخی روایات طبی داروها و شیوه‌های درمانی متفاوتی را به عنوان جایگزین پزشکی مدرن برای مراجعان خود توصیه …

شبکه اجتهاد: این که چگونه ما طلبه را تربیت می‌کنیم؟ اسلام جامع و کلان‌نگر را به او نشان می‌دهیم یا اسلام مثله شده را، مهم‌ترین اولویت در حوزه های علمیه، آموزش و پرداختن به فقه نظام است؛ یعنی فقه را نظام‌مند ببینیم و در آموزش‌های حوزه از مقدمات تا سطوح تا خارج، بحث نظام، مطرح و ارائه شود. تعلیم و تربیت انسان‌ها در دین اسلام، مقوله‌ بسیار مهم و حیاتی است؛ زیرا از جنبه فردی، مقدمه‌ای برای رسیدن به معنویت و خداباوری است و در بُعد اجتماعی، مقدمه تکامل و پیشرفت جامعه و نظام‌سازی محسوب می‌شود؛ مبلغان دین در عصری …

اگر بتوانیم از روایات علت را بیابیم و فرض کنیم علت، رواج تندرستی و حفظ دین و جامعه و مصالحی از این قبیل است، می‌توان این نوع قمار را جایز دانست؛ اما بنابر نظر مرحوم نائینی و خویی که علل احکام برای ما دست‌نیافتنی است و شارع باید به‌صورت صریح و قطعی علت را بیان کند. در غیر این صورت این علت تراشی است و همان قیاس استنباطی است و در فقه ما جایگاهی ندارد. البته مقاصد شریعت می‌تواند دلیلی بر این امر باشد چون مقصد شریعت رشد و تعالی جامعه است و این‌گونه مسابقات می‌تواند از مقاصد شریعت باشد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا حق‌پناه، دارای دکترای علوم قرآنی و حدیث و استادیار این گروه در دانشگاه علوم اسلامی رضوی می‌باشد. ایشان ضمن تدریس در مدارس و مراکز حوزوی و دانشگاهی، به‌صورت اختصاصی، مدرس «درس خارج فقه زنان» در مدرسه اسلام‌شناسی حضرت زهرا‌سلام‌الله‌علیها مشهد می‌باشند. استاد حق‌پناه، ریاست کمیسیون فرهنگ و اخلاق شورای عالی حوزه علمیه خراسان را نیز به‌عهده دارد. از نظر حجت‌الاسلام حق‌پناه، تلاش زنان در جمع بین امر تحصیل و وظیفه خانه‌داری و تربیت فرزند، جهادی مضاعف محسوب می‌شود. او معتقد است حوزه علمیه خواهران به نسبت جمعیت‌شان، خروجی‌های علمی خوب و موثری داشته …

شبکه اجتهاد: وقتی فقه در حکومت جریان پیدا نمی‌کند و مردم اثر آن را ملموس نمی‌بینند، در احکام فردی خود نیز دچار تزلزل می‌شوند و مرجعیت و حوزه جایگاه خود را از دست می‌‌دهد؛ حرکت جدیدی در حوزه علمیه شروع شده و آن بحث جدی کردن مباحث فقه‌های مضاف است که اگر زمینه مناسبی فراهم شود و مراجع معظم نسبت به این مسائل قانع شوند، می‌توان حدس زد که به تدریج حوزه علمیه وارد این فضا می‌شود، به ویژه اگر بخشی از اعاظم حوزه بحث‌های خود را به سمت فقه‌های مضاف ببرند و این‌که حوزه علمیه به صورت سازماندهی شده …