دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

«نظام‌های مدرن مبتنی بر معرفت‌شناسی خاصی است؛ فقیه باید از این ساختارهای انحصارگر تجربه، گذار نماید و خودش ساختار جدیدی بر اساس منطق معرفتی اسلام ارائه دهد و سپس بر اساس منطق معرفتی جدید، فتوا صادر نماید؛ در صورت اتکای فقیه به موضوع‌شناسی یا موضوع‌سازی پوزیتیویسمی، فقه گرفتار نوعی سکولاری‌شدن خواهد شد» شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمدرضا پیری، معاون پژوهش مؤسسه فتوح اندیشه در یادداشتی، تبیینی از مبانی کلامی معرفت‌‌شناسی فقه سکولار در عصر مدرنیته ارائه داده است که از منظرتان می‌گذرد. در صورت درک دقیق از فضای مدرنیته، تعریفمان از فقه موجود تغییر اساسی پیدا می‌کند و در حقیقت برون‌‌داد …

مولف کتاب «موسیقی بر ضرب‌آهنگ فقه و قانون» می‌گوید: همچنان شاهد دیدگاه‌های مخالف در این حوزه هستیم و علی‌رغم وجود نهادهای قانونی مرتبط با این هنر در کشور، شاهد تسری دیدگاه فقهی سنتی هستیم به نوعی که حتی در حوزه موسیقی سنتی نیز همچنان با چالش‌هایی مواجه بوده‌ایم. به گزارش شبکه اجتهاد، موسیقی همواره از جمله موضوعات مبهم فقهی بوده است. با توجه به تغییر در رویکرد موسیقی و ذائقه هنری جامعه از سویی و تاثیر عنصر زمان، مکان و عرف در صدور احکام فقهی آیا همچنان می‌توان بر دیدگاه‌های امتناعی مبنی بر حرمت موسیقی قائل بود؟ از جنبه حقوقی …

آیت‌الله اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به تماس‌های تهدیدآمیز یا تطمیع‌گرانه از سفارتخانه‌های آمریکا، عربستان و رژیم صهیونیستی با مهمانان این کنفرانس گفت: حامد کرزای و نوری مالکی، مهمانان شاخص این دوره هستند. همچنین قریب به ۱۰-۱۲ وزیر خارجه و وزیر اوقاف و شؤون دینی و مفتی‌های اهل تسنن حضور پیدا خواهند کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله محسن اراکی در کارنامه علمی خود عناوینی از جمله اجتهاد علوم اسلامی، دکترای فلسفه تطبیقی و استادی خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم را داراست. وی همچنین عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت …

شبکه اجتهاد: در میان مراجع تقلید شیعه بوده‌اند فقهایی که مشی مبارزاتی برجسته‌ای از خود بر جای گذاشتند. میرزا فتح‌الله نمازی غروی اصفهانی(۱۳۳۹-۱۲۶۶ق) مشهور به شیخ‌الشریعه از آن جمله بود. در کارنامه‌ وی هشت فتوای جهاد علیه استعمارگران بریتانیایی بر جای مانده است. میرزا فتح‌الله در ۱۲ ربیع الاول ۱۲۶۶قمری در اصفهان به دنیا آمد. خاندان وی از خانواده مشهور نمازی در شیراز بود. میرزا فتح‌الله نمازی در حوزه‌های اصفهان، مشهد و نجف درس خواند و استادانی چون میرزا حبیب‌الله رشتی داشت. در میان شاگردان او مراجع بزرگی همچون آیات عظام آقاضیاء عراقی، سید محمدتقی خوانساری، حجت کوه کمره‌ای، سید …

حجت‌الاسلام زیبایی نژاد می‌گوید از نظر علامه مرد و زن به‌لحاظ تکوینی هم تفاوت دارند و هم تفاضل؛ یعنی مرد برتر و عقلش بیشتر است اما این تفاضل ملاک ارزشی نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، علامه طباطبایی به‌واسطه شخصیت جامع علمی و فلسفی‌ای که دارد، در حاشیه آثارش درباره امور گوناگونی اظهار نظر کرده است. یکی از این موضوعات، «زن و خانواده» است. صبح نو در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده دیدگاه علامه طباطبایی درباره حقوق زن و جایگاه خانواده به بحث گذاشته شده است. مسأله اصلی زن و خانواده را شما چطور طرح …

شبکه اجتهاد: گاه و بیگاه می‌بینم برخی این بحث را مطرح می‌کنند که علم اصول در ادوار و سده‌های اخیر تورم پیدا کرده و حاوی مباحثی است که ارتباطی با فرایند اجتهاد و تفقه در احکام شرعی ندارد. نتیجه هم گرفته می‌شود که باید علم اصول را پاکسازی و مختصر و مفیدش کرد. اگر از نقطه نظر ضرورت‌ها و بایسته‌های آموزشی این سخن گفته شود شاید وجهی داشته باشد. آن هم برای کسانی که می‌خواهند آموزش متوسطی درباره مباحث علم اصول داشته باشند. اگر هم مقصود میزان بهره‌وری از بحث‌های اصولی در استنباط احکام فرعی فقهی است باز این سخن …

برای درک بهتر از سهم عربستان در افزایش تنش مذهبی می‌توان نگاهی به هزینه‌های سنگین این کشور در مناطق مختلف جهان انداخت. علاوه بر درصدی از فروش نفت، وهابیون عربستانی با سرمایه‌ای برابر با ۶ درصد سود ناخالص ملی خود و گاهی به ۷٫۷ درصد از آن، به نشر تفکرات تنش‌زای خود در ۷۰ کشور جهان پرداخته است. به گزارش شبکه اجتهاد، چندی پیش طی مراسمی از کتاب «افراط‌گرایی چالش‌ها و راهکارها» که به همت مؤسسه مطالعاتی صراط مبین منتشر شده‌ بود، توسط دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی رونمایی شد. به همین بهانه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ محمّد سند از جمله مدرسین عالی رتبه فقه و اصول در حوزۀ نجف است. تقریراتی که از ایشان تحت عنوان فقه المصارف و النقود در رابطه با مباحث مالی از جمله ضمان الفعل و عقد التأمین به طبع رسیده ما را بر آن داشت که گفتگویی در زمینۀ بیمه با ایشان انجام دهیم. معوّض دانستن ضمان الفعل- و نه تأمین خاطر یا تدارک- در عقد بیمه، تحلیل بحث بیمه از دو منظر حکومتی و فردی، تحریم بیمه از منظر فقه حکومتی در صورت داشتن آسیبهای اخلاقی یا اعانه بر اثم، ربوی دانستن بیمه بازنشستگی و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مسئلۀ تعاون در فقه فردی و اجتماعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. خداوند متعال در این باره در قرآن‌ می‌فرماید: تعاونوا علی البرّ و التّقوی و لاتعاونوا علی الإثم و العدوان. یکی از مواضع عامّ البلوایی که امروزه‌ می‌تواند مصداق فراز ایجابی و یا تحریمی این آیۀ شریفه باشد و متأسّفانه از آن غفلت شده است، مسئلۀ عضویّت اختیاری سرپرستان خانوار در صندوق‌‌های بیمه بازنشستگی از جمله خانواده ۴۵ میلیون نفری سازمان تأمین اجتماعی است. چون در این قبیل بیمه‌‌ها مقصود بالذات فقط تأمین مالی است و بد و خوبِ گردش پرداخت‌ها، علیرغم اهمیّت سلبی و ایجابی …

شبکه اجتهاد: تصور بنده این است که ما در بین علمای معروفی که نسبت به همه آن‌ها بدهکار هستیم و باید زانوی ادب به زمین بزنیم و برای علوّدرجات آن‌ها دعا کنیم اشخاصی به جامعیت مثل مرحوم علامه طباطبایی کم پیدا می‌شود. در میان ویژگی‌هایی که علامه طباطبایی (ره) ‌‌داشت شاید بارزتر آن خدماتی بود که ایشان برای قرآن انجام داد و به همین جهت بیت ایشان دارالقرآن نامیده شد. در میان کسانی که ما می‌شناسیم از بزرگان علما و اساتید و کسانی که مدیون همه آن‌ها هستیم کسی که این توفیق را پیدا کرده باشد که قرآن را از …

شبکه اجتهاد: دکتر محمدعلی آذرشب متولد ۱۳۲۶ در کربلا می‌‌باشد. او دوره کارشناسی خود را در رشته زبان عربی و علوم قرآنی دانشگاه اصول‌الدین بغداد گذرانده، سپس به توصیه شهید آیت‌الله صدر به موطن اصلی خویش عزیمت می‌کند و تحصیل در رشته زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران را پیش می‌گیرد. در سال ۱۳۵۳ به‌عنوان مدرس برای تدریس به دانشگاه تهران منتقل شد و در سال ۱۳۶۲ش، مدرک دکتراى علوم قرآن و حدیث را گرفت. او حالا آنقدر در زبان عربی غور کرده است که علاوه بر مدیریت گروه عربی در دانشگاه تهران، کار خطیر …

شبکه اجتهاد: شکل‌گیری مناسبت‌های شیعی جدیدی مانند «ایام محسنیه» و «ایام مسلمیه» و یا ایجاد تغییراتی در برخی مناسبت‌ها مانند دهه فاطمیه[۱] چند مدتی است که شدت گرفته است. چنین تحولاتی را می‌‌توان هم ارز و موازی با تغییراتی دانست که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب از سوی حکومت بر مناسبت‌‌های مذهبی اعمال شده است. تغییرات تقویمی شامل افزایش چشمگیر تعداد مناسبت‌‌ها، تغییر عنوان آنها، تبدیل برخی از آنها به دهه یا چند روز متوالی و … است. از جمله مهم ترین تحولات ذکر شده، فرایند «مناسبت سازی» است. این فرایند از خلال رجوع به روایت‌‌های متفاوت در مورد …

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زنان و خانواده گفت: متأسفانه شاهد فاصله زیاد میان فرهنگ و هنجارهای مدنظر اسلام در زمینه طلاق با نظام انحلال خانواده در ایران هستیم، چرا که پس از ایجاد اختلاف و مراجعه افراد به دادگاه روندها به سمت ریشه‌یابی علت اختلاف و ایجاد مصالحه نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، یکی از معضلاتی که جامعه امروز با آن روبروست و مشکلات فراوانی برای افراد و در نتیجه جامعه ایجاد کرده، گسیختگی خانواده و طلاق می‌باشد. در گذشته زندگی مشترک افراد طولانی‌تر بود و طلاق به‌ ندرت اتفاق می‌افتاد اما امروزه با توجه به افزایش مشکلات اقتصادی، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله میرزا مهدی غروی اصفهانی در ماه محرم سال ۱۳۰۳ هق در محله بیدآباد اصفهان در بیت علم و معنویت متولد شد. میرزا ابتدا تحصیل را در مکتب آغاز کرد و سپس به حوزه اصفهان راه یافت و زیر نظر حجت‌الاسلام والمسلمین ‌آقا اسماعیل غروی به فراگیری علوم اسلامی پرداخت. بعد از فوت پدر، حاج ‌آقا رحیم ارباب هدایت تحصیلی میرزا را عهده‌دار شد و با توجه به تمایلات فلسفی حاج ‌آقا رحیم ارباب، نزد اساتید فلسفه و عرفان حوزه اصفهان مانند حضرات‌ آیات ‌آخوند ملا محمد کاشانی و جهانگیرخان قشقایی و… به تحصیل معقول پرداخت. پس …

شبکه اجتهاد: این سال‌ها با پایان یافتن ماه صفر جامعه‌ی مذهبی ما چالش تازه‌ای را تجربه می‌کند و آن این که سوگواری را به کناری نهاده و زندگی عادی خود را از سر بگیرد و یا به بهانه‌ی دهه‌ی نوظهورِ محسنیّه و یا عسکریّه جلسه‌های عزاداری را تا پایان روز هشتم ربیع ادامه دهد. این کِش و قوس قدری هم سیاسی شده است. هیئت‌های رسمی‌تر و یا در چارچوب نظام، ترجیح می‌دهند با پایان ماه صفر، عزاداری‌های محرم را خاتمه دهند. آنان معتقدند که برپایی سوگواری برای “حضرت محسن” یک بدعت نوپدید و کارِ تشیّع انگلیسی است و می‌تواند اختلافات …

شبکه اجتهاد: بررسى سیره عملى حضرت امام خمینی در برخورد با مراجع و بزرگان معاصر خود چه در دوران تحصیل، چه در دوران تدریس، چه دوران مبارزه و چه دوران رهبرى مى‏‌تواند الگویى باشد براى همه که چگونه على رغم داشتن دیدگاهى کاملًا متضاد با بزرگان و مراجع تقلید که پرچمدار هدایت جامعه هستند، همواره بر حفظ احترام آنها و تقویت موقعیت و جایگاه مرجعیت در میان جامعه تاکید داشته و حاضر نباشد کوچکترین اهانت و تضعیفى در حق آن صورت گیرد. این مجموعه چهار مقطع از زندگى حضرت امام را بررسى مى‏‌کند: که عبارتند از: ‏ ۱- دوران تحصیل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از دیرباز، ظلم، استبداد و سوء استفاده از قدرت، با نظام‌های سیاسی ظالم و جائر قرین بوده و حاکمان نامشروع همیشه درصدد بودند با بسط سلطه و قدرت خود بر مردم، به امیال خویش دست یافته و با سوء استفاده از قدرت و امکاناتی که در اختیار دارند، بر قدرت و ثروت خویش بیافزایند. چه آن که اگر قدرت در دست افرادی قرار بگیرد که از اخلاق و وجدان برخوردار نباشند، این قدرت و امکانات، آنان را به سوء استفاده، فساد و استبداد و تکاثر متمایل می‌نماید و از یک سو هر چه این امکانات و قدرت …

در این گفتگوی کوتاه با موسویان پیرامون سازوکار ابزار وارانت، نقد کارشناسان به عدم تطابق برخی ابزارهای مالی با اصول فقهی و چالش بانک مرکزی برای عملیات بازار باز در بازار بدهی بدون اوراق قرضه سخن گفته‌ایم. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدعباس موسویان دبیرکمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و عضو شورای فقهی مشورتی بانک مرکزی است که در گفتگو با فارس پیرامون آخرین اقدام‌ها برای ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه و همچنین عملیات بازار باز بانک مرکزی در بازار بدهی سخن گفته است. در این گفتگو به اجمال بر آخرین اقدام‌های کمیته فقهی سازمان بورس تمرکز …

مهدی نصیری استاد دانشگاه و پژوهشگر دینی می‌گوید: در عصر غیبت و سیطره مدرنیته نباید از حوزه و فقه انتظار شکل دادن به اتوپیای دینی (مدینه فاضله ) را داشته باشیم و این امر تنها با ظهور حضرت ولی عصر محقق خواهد شد. کسانی که غافل از تنگناهای موجود در عصر غیبت و زمانه سیطره مدرنیته، حوزه و فقه را منجی و حلال همه مشکلات و قادر به ساخت اتوپیای دینی معرفی می‌کنند در زمره غلو کنندگانی هستند که ممکن است فقه و دین را از انجام مقدوراتش نیز باز دارند و میدان را به دست دین ستیز بسپارند. به …

شناسایی اندیشه و سیره سیاسی هر فرد، علاوه بر آنکه نمایانگر باورها و نقش آفرینی آنها در تعیین رفتار سیاسی است، نشانگر درک درست وی از ساختار سیاسی جامعه نیز هست. اهمیت این موضوع، زمانی دوچندان است که یک شخص با توجه به جایگاه علمی، معنوی و اجتماعی، و جریان‌های فکری و سیاسی عصر خویش، به تحلیل ساختار سیاسی پرداخته و متناسب با آن با تکیه بر اصول اعتقادی خویش، به ارائه رفتار متناسب با وضعیت سیاسی بپردازد. امام رضا(ع) با توجه به وضعیت ویژه حاکمیت بنی عباس و تلاش آنان در کنترل رفتار سیاسی شیعیان و ائمه اطهار(ع) سلوک …

شبکه اجتهاد: برخی از دوستان ما که خود را تئوریسین تمدن نوین اسلامی می‌دانند، از تحقق طلیعه‌های آن تمدن سخن می‌گویند. خواستم عرض کنم، تغییر و تحول در جامعه برای رسیدن به نقطه اوج عزت قوانین خاص خود را دارد که اگر رعایت نشود، به جای اوج عزت، در حضیض ذلت فرو خواهد رفت. صد البته، اگر شناخت درست از مسیر باشد، اگر ابزار و وسیله درست برای انتقال و حرکت در این مسیر انتخاب شود، اگر اخلاق و رفتار لازم برای طی مسیر وجود داشته باشد، اگر هدف مشخص و معین باشد، اگر مشارکت همه نیروها و امکانات باشد، …

بعد از درگذشت خلیفه اول، با روش غیردموکراتیک‌تر خلیفه دوم به حکومت می‌رسد. او با رسیدن به حکومت برای دفع برخی تهدیدها از دولت مستقر اسلامی، ساز و کار جدیدی را در فرآیند تقسیم غنایم اجرایی می‌کند که نه در سنت پیامبر سابقه‌ای داشت و نه حتی در رویه خلیفه اول قرینه‌ای برای آن وجود داشت. ساز و کاری که در ادامه به فسادی سیستماتیک تبدیل می‌شود و به آغاز نارضایتی‌های عمومی می‌انجامد؛ نارضایتی‌هایی که در یک فرآیند به‌شدت پیچیده به قتل خلیفه دوم منجر می‌شود. این نارضایتی‌ها کم‌کم باعث می‌شود تا توجه بخشی از جامعه معطوف به مهم‌ترین وارث …

شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر افرادی تلاش می‌کنند تا هرمناسبتی در تشیع را به تقابل مذهبی بکشانند. با این رویکرد چندسالی است عده‌ای موضوع مسموم و شهید شدن پیامبر اکرم(ص) به دست بعضی از زنان‌شان را مطرح کرده و مطالبی را دراین باره منتشر می‌کنند. در ادامه نقدی بر این مطالب خواهیم داشت: ۱– در تفسیر عیاشی روایتی به این مضمون آمده است که عایشه و حفصه به پیامبر(ص) سم خورانده و آن دوعامل شهادت پیامبر(ص) بودند (تفسیر العیاشی، ج‏۱، ص۲۰۰.) این روایت مرسل بوده و سند ندارد، پس روایتی ضعیف و نامعتبر به شمار می‌آید. منبع آن نیز منحصر …

علامه سید جعفر مرتضی عاملی می‌گوید: دغدغه من برای درک بهتر از شرایط دوران حیات سیاسی امام رضا(ع) موجب شد تا به دنبال کشف حقیقت جریان‌های روشنفکری شیعه باشم و نهایتا کتاب «حیات سیاسی امام هشتم(ع)» تألیف شد. شبکه اجتهاد: وقایع و رخدادهای زندگی ائمه از آن جهت برای ما اهمیت دارد که تحلیل آن می‌تواند ما را در یافتن  مسیر صحیح راهنمایی کند. یکی از این وقایعی که در این گفت و گو سعی شده است از زاویه جدیدی به آن نگریسته شود ماجرای سؤال برانگیز حضور امام رضا در دستگاه خلیفه‌ای است که امام او را از نظر …

شبکه اجتهاد: مرحوم کلینی در اصول کافی که یکی از آثار حدیثی ماندگار شیعی و از منابع اصیل مورد رجوع و توجه بوده است جریانی را به نقل از امام صادق علیه السلام روایت می‌کنند که ایشان فرموده‌اند پیامبر اسلام در اواخر عمرشان آن گاه که خبر رحلت شان را می‌شنوند مردم را در مسجد جمع می‌کنند و چند توصیه را به عنوان آخرین دغدغه‌های خویش با مردم مطرح می‌کننند دغدغه‌هایی که همه از جنس توصیه‌های بازدارنده و کنترلی نسبت به حاکمان مسلمان و دولت‌های دینی هستند.  امام صادق (ع) می‌فرمایند این سخنان آخرین سخنان آن حضرت در جمع مسلمانان …

اگر این قانون پنج سال اجرا شود چه اتفاق خاصی رخ می‌دهد. آیا ربا حذف می‎شود؟ آیا صوری‌سازی و حیل ربا از بین می‌رود؟ آیا عدالت و کارآیی محقق می‎شود و بانک‌ها رقابت‌پذیر می‎شوند؟ قطعاً این افراد در مجلس به قصد قربت کار می‎کنند و شایسته تقدیر هم هستند، اما صرفاً نوشتن قانون جدید کافی نیست. روحانیت به مردم قول اجرای اسلام را داده‎ است؛ بنابراین باید بررسی کنیم که آیا این قانون منجر به اجرای اسلام می‎شود یا باعث عقب‌گرد خواهد شد؟ بهتر است کلاه خود را قاضی کرده و بعد تصمیم بگیریم. به گزارش شبکه اجتهاد، طرح «قانون …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین داود فیرحی از اساتید مطرح اندیشه سیاسی و مولف کتاب‌هایی از جمله قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، نظام سیاسی و دولت در اسلام، دین و دولت در عصر مدرن، فقه و سیاست در ایران معاصر، آستانه تجدد، فقه و حکمرانی حزبی است. متن پیش رو حاصل گفتاری از وی در مورد «نسبت فقه و سیاست» است. نسبت فقه و سیاست بیش از هر مقوله فقاهتی دیگری، قابل تقسیم به دوران قدیم و جدید است. به همین دلیل برخلاف فقه عبادات در حوزه سیاست کمتر بتوان به ادبیات و منابع تولیدی دوره‌‌های پیشین ارجاع و استناد …

دغدغه حضرت آقا افول سطح علمی حوزه علمیه است. به همین خاطر اقدام به تأسیس مدارس فقهی کردند. تمایل ندارند که طلبه‎ها وقت خودشان را به امور روزمره سیاسی تلف کنند. از نظر ایشان طلبه باید ممحض در درس فقه و اصول باشد. بعضی‎ها ایراد می‎گیرند که با دروس حوزه نمی‎توان جامعه را اداره کرد. حضرت آقا می‎گویند ما نمی‎توانیم از منابع موجود استفاده کنیم و این ناتوانی را به منابع نسبت می‎دهیم. هر موضوع جدیدی را می‎توان از منابع موجود استنباط کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رضا باباخانی مسئول دفتر آیت‌الله العظمی آقا موسی شبیری زنجانی، …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهراب صادق‌نیا استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در یادداشتی به ابعاد نامه ‌آیت‌الله مصطفی محقق داماد به پاپ فرانسیس پرداخته و آورده است: روز گذشته آیت‌الله دکتر محقق داماد به زبان فارسی نامه‌ای به پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان نوشته و از ایشان خواسته‌اند که در مسئله‌ی تحریم‌های ظالمانه‌ی آمریکا علیه ایران مداخله کرده و ارشادات لازم را مبذول دارند. پاپ فرانسیس احتمالاً این نامه را که با ادبیاتی حقوقی-الاهیاتی و تا اندازه‌ای مستند به کتاب مقدس مسیحی نوشته شده است، بخواند و خوش‌حال شود که یکی از معلّمین دینی از ایران در این شرایط …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از مرحوم آیت‌الله بهجت منقول است: «انسان تا می‌تواند نباید نسبت به فقهایی که فتوای شاذّ و خلاف مشهور دارند، متعرّض شود؛ زیرا آنها بر اساس موازین خود در آن فتوی معذورند، و در عین حال معصوم هم نیستند، لذا ممکن است از بعضی قرائن یا ادلّه غلفت نمایند. البته می‌گویند: اشتباه شخص بزرگ هم بزرگ است.»[۱]  همین بیان متبرّک کافی است تا به چرایی و نیز چگونگی نقد اشتباهات مراجع تقلید پاسخ گفته باشیم؛ چرایی نقد، به دلیل عدم عصمت ایشان و نیز بزرگ شدن کوچکترین اشتباهات احتمالی به دلیل مرجعیّت و متبوعیّت،  اشتباهی که ممکن …