دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: یکی از عالمان و فقیهان الهی و ربانی که در دوران معاصر در کنار برخورداری از مراتب علمی و فقهی ممتاز، دارای مراتب عالی در تربیت و تهذیب نفس بوده و در زمینه زهد و پرهیزکاری از خواص عالمان معاصر به شمار می‌رود، مرحوم آیت‌الله میرزا علی آقا فلسفی (قدس سره) است. باید اذعان کرد که از بزرگ‌ترین …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ورود جهان و جهانیان با هر دین و مسلکی به عصر مدرنیته از سده شانزدهم میلادی[۱] علاوه بر ایجاد تحولات گسترده در جنبه‌های مختلف زندگی بشر، بستر فعالیت زنان در عرصه‌های گوناگون (چه مثبت و چه منفی) را نیز فراهم کرد. این تحولات به‌گونه‌ای پیش رفت که هم زنان خواستار عهده‌دار شدن نقش‌های نوین در جامعه شدند …

شبکه اجتهاد: سخنان رهبر انقلاب در دیدار با دست‌اندرکاران کنگره بین‌المللی میرزای نائینی، بیشتر حول اندیشه سیاسی او و به‌ویژه کتابش «تنبیه‌الأمه و تنزیه المله» متمرکز بود. این در حالی‌ست که میرزای نائینی صرفا در حوزه علمیه و با نظرات اصولی‌اش شناخته می‌شود؛ نه اندیشه سیاسی‌ای که به تعبیر رهبر انقلاب «نقطه شخصیت استثنائی» او بوده و هیچ کدام از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر، در پاسخ به دفاعیات جدید جناب حجه‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی از رویکرد فقهی خود در باب مهریه، به نقد روش‌شناختی دیدگاه ایشان می‌پردازد. سروش محلاتی در گفتگویی با اصرار بر بقای نظام ناکارآمد مهریه و نفی راه‌حل‌های اصلاحی (مانند تحدید سقف یا عند الاستطاعه)، حل بحران مهریه را به حل بحران فقر عمومی مشروط می‌سازد. …

شبکه اجتهاد: در رویارویی با استعمار نوین، دشمنان با ترویج این اندیشه که «فقه اسلامی در مواجهه با مسائل نوپدید از جمله حکمرانی امنیت ناکارآمد است»، به نفوذ در حکمت عملی جوامع اسلامی می‌پردازند. این نفوذ، با القای تضاد ذاتی بین فقه و مفاهیمی مانند حکمرانی امنیت – که خاستگاهی غربی و مبتنی بر فلسفه سیاسی لیبرال دموکراسی دارد – …

اختصاصی شبکه اجتهاد: علامه میرزا محمدحسین نائینی(۱۲۵۵-۱۳۵۹)، از برجسته‌ترین فقهای‌شیعه در عصرمشروطه، نقش بی‌بدیلی در ایده‌پردازی «مردم‌سالاری دینی» ایفا کرد. او را می‌توان نخستین نظریه‌پرداز نظام‌مند فقه‌سیاسی شیعه در برابر استبداد و استعمار دانست، که با نگارش کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله»(۱۳۲۷ق)، پایه‌های یک حکومت مشروع، مشروط به شریعت و مبتنی بر مشارکت مردم را بنا نهاد. توصیفات رهبر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از پرسش‌های مهم و جدید در روزگار پسامدرن و در بستر گفتمان فمینیسم، این است که آیا نگرش اسلام به عقد نکاح قابل دفاع است؟ آیا نکاح در منطق اسلام، صرفاً ارتباط جنسی یا حتی نوعی بردگی جنسی است که در قالبی مؤدبانه به‌صورت «خرید و فروش جنسی» جلوه کرده است، یا آن‌که معنایی ژرف‌تر و …

شبکه اجتهاد: پرواضح است اگر بخواهیم در استنباط نص شرعی را بفهمیم و محتوای آن را استخراج کنیم، بدون شناخت واژه‌های موجود در آن، این امر محقق نمی‌شود، بنابراین شناخت واژگان نقش مهمی در فهم و اخذ موضوعات و احکام آنها از متون دارد. این مقدار روشن است و کسی نسبت به آن شک و تردید ندارد و محل توافق …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نهاد مهریه، که در فلسفه‌ی حقوقی اسلام به عنوان «نِحْلَه» و نمادی از احترام و تأمین نسبی امنیت اقتصادی زن طرّاحی شده، در بستر تحولات اقتصادی و فرهنگی مدرن به «اهرم فشار» و «بدهی غیرقابل پرداخت» بدل گشته است. این نوشتار با نقد رویکرد غالب «فقه خرد معاملات» -که مهریه را صرفاً یک «دِین خصوصی عندالمطالبه» می‌بیند-، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از ارکان اصلی هر نظام سیاسی مستقل، صیانت از حاکمیت ملی و استقلال در فرآیند قانون‌گذاری است؛ زیرا قانون‌گذاری نه تنها ابزار تنظیم مناسبات اجتماعی و سیاسی، بلکه تجلی اراده ملی و نماد استقلال حاکمیت در برابر نیروهای بیرونی است. هرگاه اراده ملت در تدوین و تصویب قوانین جای خود را به نفوذ و فشار قدرت‌های …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحث مدل‌سازی روابط زن و مرد در جامعه اسلامی، یکی از مباحث مهم فقهی و اجتماعی است. این مسئله در فقه امامیه دارای جایگاه ویژه‌ای است، چرا که فقه سه مأموریت ذاتی دارد: حکم‌شناسی، موضوع‌شناسی و مدل‌شناسی یا نظام‌سازی. مدل‌شناسی به معنای ارائه الگوها و سبک‌های زندگی اسلامی است که فراتر از حکم و موضوع فقهی هستند …

شبکه اجتهاد: استاد اعرافی و استاد رشاد از یکجا شروع می‌کنند: ضرورت تبویب نو و لحاظ خطر نگاه جزیره‌ای. با این همه نسبت درختواره دانشی حوزه با دلمشغولی دوم مشخص نیست؛ ما با فهرست بلندبالایی از حوزه‌های دانشی مواجهیم که در عرض هم‌اند. در طرح استاد رشاد اما در لایه سوم، چرخشی ناظر به اجرا و هر آنچه در اجرا …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مهریه، مالی است که زوج هنگام ازدواج به نشانه‌ی صداقت در علاقه به زوجه می‌دهد یا متعهد به پرداخت آن می‌گردد. زن پس از عقد ازدواج، مالک نصف مهریه و پس از نخستین مقاربت، مالک نیم دیگر می‌شود و همچنان در ذمّه‌ی زوج است تا یا به زوجه بپردازد یا توسط او ابراء شود. اگر زوجه ابراء …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آموزش فقه در مدارس علمیه، عمدتاً بر پایه فقه فردی استوار بوده است؛ رویکردی که با وجود پیشینه غنی و ارزشمند خود، امروزه پاسخ‌گوی نیازهای نوپدید جوامع اسلامی نیست. ازاین‌رو، ضرورت حرکت به سوی «فقه نظامات اجتماعی» به‌عنوان رویکردی نو در دانش فقه، بیش از پیش احساس می‌شود. رهبر انقلاب در پیام خود به همایش یکصدمین سال …

شبکه اجتهاد: بر پایه‌ی دیدگاه مرحوم آیت‌الله سید حسین بروجردی‌ (۱۲۵۴ـ۱۳۴۰ش)، صورت و شکل سجده، اختصاص به عبادت خداوند متعال دارد؛ ازاین‌رو ایشان هرگونه رفتار مشابه با سجده، همچون پابوسی یا بوسیدن عَتبه‌ی حرم امامان(ع) ـ یعنی قسمت پایینی چهارچوب درِ ورودی حرم ـ را به‌شدت نهی می‌کردند. در این نوشتار، برخی خاطرات شاگردان و نزدیکان آن فقیه بزرگوار در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر، با گسترش مسائل پیچیده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، فقه با چالش‌هایی نوین مواجه شده است. انتشار پوستر «دروس خارج فقه تخصصی مسأله‌محور» در شبکه‌های اجتماعی، نشانه‌ای از تلاش برای پاسخگویی به این نیازهاست. این تحول، پرسش‌هایی جدی را مطرح می‌کند: آیا چنین رویکردی به غنای فقه مصطلح می‌افزاید یا روش‌ها و ساختارهای آن را با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ابتکارات علمی در تمام رشته‌ها و شاخه‌های علوم، موجب توسعه مسائل و مباحث و در نتیجه رسیدن به پاسخ صحیح و راهگشا در علوم می‌شود. منظور از  ابتکارات علمی گاهی در محتوای علوم می‌باشد و گاهی ابتکار سازمانی در جهت بخشیدن تلاش‌های مجامع علمی برای رسیدن به افق‌های جدید، تولید علم و ارائه نظریات متقن و جدید …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در دنیای امروز، با پیشرفت فناوری، مفهوم «جهاد» به طور قابل توجهی دستخوش تغییر و تحول عمیق شده است. از آنجا که جهاد به‌عنوان یک اصل اساسی در دین اسلام، همواره با مفاهیم مقاومت، دفاع و ترویج حق مرتبط است، بازبینی این مفهوم در عصر مدرن و به ویژه با توجه به فضای مجازی، ضروری به نظر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدت‌هاست که گفتمان علم دینی از یک بحث صرفاً نظری و دانشگاهی فراتر رفته و به ضرورتی مبرم برای پاسخ‌گویی به چالش‌های اجتماعی تبدیل شده است. این یادداشت تحلیلی که بر اساس سخنرانی اخیر دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه، تدوین شده، به این نکته کلیدی می‌پردازد که چگونه می‌توان از نظریه‌پردازی صرف عبور کرد …

حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی‌اکبر الهی خراسانی، بنیان‌گذار بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، با مدیریتی خردمندانه، اخلاقی متعالی و سعه‌صدری کم‌نظیر، این نهاد را از مرحله ایده‌ای نوپا به قطبی تأثیرگذار در پژوهش‌های اسلامی جهان تشیع ارتقاء داد. ایشان در خاطره شاگردان و همکاران، نمادی ماندگار از پیوند علم، اخلاق و خدمت صادقانه به مکتب اهل بیت(ع) است؛ عالمی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه الاجتماع، به‌عنوان شاخه‌ای نوین از دانش فقه، تنها یک بحث انتزاعی یا نظری در قلمرو اجتهاد نیست، بلکه افقی تازه برای بازسازی نظام آموزشی و پژوهشی حوزه‌های علمیه و نیز پیوند مؤثر آنها با دانشگاه‌ها می‌گشاید. این حوزه، با تغییر موضوع از افعال فردی به پدیده‌ها و روابط اجتماعی، ظرفیت آن را دارد که اجتهاد را …

اختصاصی شبکه اجتهاد: همانطور که نظریه ولایت مطلقه فقیه را نمی‌توان با اکتفا به نصوص و متون اسلامی اثبات نمود و نیازمند دلیل عقلی و نگرش مقاصدی به شریعت است، نظریه پولطلا را نیز نمی‌توان با اکتفای به نصوص و ادله لفظی اثبات نمود و باید، درک عقلی و مقاصدی را در مسیر استنباط دخالت داد. مرحوم صاحب جواهر (رض) می‌گوید: …

شبکه اجتهاد: مباحث دینی بسیار دقیق است؛ بد فهمی و بی‌دقتی در مفاهیم و واژه‌های فقهی و اخلاقی و اعتقادی می‌تواند به فرهنگ دینی آسیب بزند. در ضمن انسان نباید با نظر شخصی و غیر علمی نظر دهد و منابع قرآن و سنت و منابع عالمان وارسته را باید مطالعه دقیق کرد و سپس نظر داد. حاصل منابع اسلامی در …

شبکه اجتهاد: در سایه مراحم و الطاف الهی (عز اسمه) و عنایات حضرت حجت (سلام الله تعالی علیه) سال جدید حوزه‌های علمیه آغاز شده است. این در حالی است که در فضای برون مرزی، جهان شاهد دو جنگ تلخ و پر آسیب است؛ جنگ میان روسیه و اکراین که عملاً جهان را تا پرتگاه فروغلتیدن در جنگ جهانی سوم پیش …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در میان روایات معصومین(ع)، برخی همچون بیانیه‌هایی استراتژیک و نقشه‌های عملیاتی برای بقا و گسترش یک مکتب در پرچالش‌ترین مقاطع تاریخ جلوه‌گر می‌شوند. سخنان امام حسن عسکری(ع) در اواخر قرن سوم هجری، در اوج خفقان عباسی و در آستانه دوران غیبت، از جمله این رهنمودهای ژرف و کاربردی است. آن حضرت در زمانی که ارتباط مستقیم با …

شبکه اجتهاد: فقه، در عین صلابت و قوام درونی، همواره در مواجهه با تحولات اجتماعی، نیازمند بسط مفهومی و روش‌شناختی بوده است. نگاه به فقه به‌عنوان دستگاهی بسته و ایستا، نه‌تنها در تعارض با واقعیت پویای آن است، بلکه مانعی در مسیر انطباق اصول فقهی با شرایط متغیر اجتماعی به شمار می‌رود. آنچه امام خمینی (ره) در مکتب فقهی خود …

شبکه اجتهاد: فقه‌های مضاف در تنگنای بی‌ساختاری گرفتار آمده‌اند؛ نه منطقی استوار برای گسترش دارند و نه معیاری روشن برای افزوده شدن. هرچه بر آن نام «فقه» افزوده می‌شود، در جایگاه خویش ناپیداست؛ نه معلوم است کجا باید نشیند و نه دانسته است چه نسبتی با دیگر اقسام دارد. و در مواردی، بر دامان «فقه»، عنوانی نو افزوده می‌شود؛ که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر، هم‌زمان با آغاز ماه ربیع‌الاول، در برخی محافل مذهبی سخن از برپایی موسمی با عنوان «دهه محسنیه» به میان می‌آید. مروّجان این عنوان، بر ضرورت برگزاری مجالس ذکر مصیبت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها پس از رحلت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، به‌ویژه یادآوری شهادت فرزندشان حضرت محسن بن علی علیه‌السلام ــ که در جریان هجوم طرفداران سقیفه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در عصر حاضر که دگرگونی‌های پرشتاب فرهنگی و رسانه‌ای، چالش‌های بی‌سابقه‌ای را پیش روی نظام‌های دینی قرار داده است، ضرورت بازخوانی و بازسازی اجتهاد فقهی برای پاسخگویی به مسئله موسیقی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین استاد ابوالقاسم علیدوست، از فقیهان معاصر، در خصوص فقه فرهنگ و رسانه، در زمره جسورانه‌ترین و پیشروترین …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از سرفصل‌های مهم در اصول فقه، احکام امضائیست که کیفیت رفتار شارع در نسبت با رفتار انسان‌ها و مکلفین را تبیین می‌نماید. سامانه‌ی رفتار شارع، ابعاد گوناگونی دارد که در سرفصل احکام امضائی نیز بروز و ظهور یافته است. در این یادداشت، نگاهی گذرا به شبکه‌ی معنایی احکام امضائی افکنده شده است تا شفافیت و انسجام …