دیدگاه و گزارش

خداوند بر ترکیب حاکم و محکوم احکامی را فرض کرده است که همان فقه کلان است؛ این فقه نیاز به استنباط دارد. مقدار اندکی از این فقه در فقه رایج ما استنباط شده است و بخش اعظمی از آن بلااستنباط مانده است. دلیلش این است که ما در طول تاریخ تحقق «جامعه» را نداشته‌ایم و حاکمیت الهی در عصر غیبت عملی نشده است.

بروجردی معتقد است که علمای متقدم اهل سنت از نظرات معتدل‌تری در خصوص جهاد برخوردار هستند، مثلا متقدمین انتحار و استشهاد را نمی‌پذیرند اما متاخرین آن را مباح می‌دانند. اغلب علمای شیعه تقسیم رایج جهاد به «جهاد اولیه» و «جهاد دفاعی» را می‌پذیرند، با این قید که جهاد اولیه مشروط به حضور امام مبسوط‌ الید و معصوم باشد.

پایگاه اطلاع رسانی مجلس خبرگان درپی انتشار فیلمی از جلسه رای‌گیری مجلس خبرگان رهبری در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ در فضای مجازی به توضیح بخش هایی از جلسه انتخاب رهبری اقدام کرد.

امام(ره) معتقد است: اسلام احکام اخلاقی صرف نیست. بر مسلمانان واجب است که در برابر تبلیغات دشمنان اسلام بایستند تا روشن شود که اسلام برای حکومت عدل آمده است. اسلام نه استبداد فردی است نه بر مبنای قوانین بشری و امیال اکثریت که مشروطه و جمهوری باشد. حکومت اسلامی در تمام ساحت‌ها از قانون الهی استمداد می‌کند. قانون الهی در فقه است.

این روزها بخشی از فیلم مربوط به مذاکرات مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۸ در زمینه انتخاب رهبری بعد از امام خمینی، با انتشار گسترده ای روبرو شده است.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام دکتر رحیم نوبهار، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی است و از برخورد با او می‌توان فهمید که سعی دارد تا انصاف در عمل و تعادل در نگاه خود داشته باشد و با این ویژگی به بیان و اظهار نظر راجع‌به مسایل مختلف به ویژه موضوعات و مبانی اسلامی می‌پردازد. برای بررسی زوایای فقهی لغو عضویت یک اقلیت و نگاه اسلام به اقلیت‌های مذهبی به سراغ دکتر رحیم نوبهار رفتیم؛ او از واکنش شورای نگهبان و حکم لغو عضویت یک زردشتی برآشفته است و این عملکرد را به مثابه شکست نظریه مردمسالاری دینی می‌داند.

آیت‌الله اشرفی شاهرودی از علمای برجسته حوزه علمیه مشهد با انتقاد شدید از دیده و شنیده نشدن گرفتاری‌ها و دغدغه‌های عمیق و روبه فزونی جامعه، نسبت به رویه بی اعتنایی و مهمل گذاشتن مشکلات مردم هشدار دادند.

تفاوت بین بحث ولایت فقیه از دیدگاه امام و دیدگاه آیت‌الله خویی، ثمره عملی اندکی دارد. به عبارت دیگر، درست است که آقای خویی چون ادله لفظیه ولایت فقیه را نمی‌پذیرد، به تبع آن اطلاق ادله را نیز نمی‌پذیرد، اما چون ایشان تصرف فقیه در امور حسبه را می‌پذیرد، فلذا بسیاری از تصرفات فقیه را داخل در همین موضوع دانسته و آن‌ها‌ را نه تنها می‌پذیرد، بلکه آن‌ها‌ را ضروری نیز می‌داند. فقط در یک حیطه خیلی کوچکی است که این تفاوت نظری دارای توابع عملی نیز می‌شود.

یک تعبیری شهید بهشتی(ره) دارد که می‌فرماید "رابطه‌ی مردم جامعه با ولایت باید یک رابطه انتخابی باشد و نمی‌تواند غیرانتخابی و غیر آزادانه باشد." البته باید آگاهی در جامعه وجود داشته باشد تا انتخاب دقیقی صورت بپذیرد و گاهی این آگاهی دچار نقص می‌شود. این رابطه‌ای باید آزاد و انتخابی باشد و غیر این فاقد هرگونه ارزشی خواهد بود. البته این رابطه آزاد، پس از انتخاب ولیّ در جامعه نباید منقطع شود بلکه همچنان در طی این مسیر باید تداوم یابد.

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: در عرصه برجام، نقش فقه مغفول واقع شد که باید نقش استنباطی ایفا می‌کرد و اگر این چنین می‌شد قطعا موفقتر عمل می‌کردیم؛ ففه مقاومت در منطقه از جمله مسایلی است که در این زمینه وجود دارد؛ مثلا اینکه چرا زیر پرچم بشار اسد با داعش می‌جنگید؟ این بحث در عرصه فقهی مطرح شده است که می‌توان زیر پرچم حاکم جائر و حتی بعثی از کیان اسلامی دفاع کرد؛ گواه این مساله نیز در مساله آیت الله کاشف الغطا و فتحعلی شاه، قابل رویت است.

در سال‌های اخیر، برای رای و حضور مردم، عنوان حق الناس بودن، مطرح شد؛ برای من، جالب است که واژه حق الناس، مقداری با واژگان دیگری که قبلا در این حوزه، مطرح می‌شد، متفاوت است. جالب‌تر این که علیرغم پی‌گیری‌های زیادی که کردم، تا ببینم نظریه‌پردازان و تئوری‌پردازانی که درباره واژگان قبلی، بحث‌هایی را مطرح می‌کردند، نسبت به این واژه چه کار کرده‌اند؟

اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر مجید شایگان‌فر، استاد حقوق دانشگاه آزاد مشهد و متخصص حقوق جزا و جرم‌شناسی است. با او که سالیانی است، مبحث بزهکاری اطفال را در دانشگاه تدریس می‌کند، تعزیر کودکان نابالغ از منظر فقه و حقوق را به بحث گذاشتیم. به باور وی، عناوینی مثل رشد در حقوق مدنی مبهم است و باید در مورداجرای حدود و تعزیرات بر کودکان دقت کرد تا بزهکار تربیت نکرده باشیم.

استادیار گروه حقوق بشر پردیس فارابی دانشگاه تهران با بیان این که اصطلاح مقاصد شریعت در فقه ما بکار نرفته است، خاطرنشان کرد: اگرچه اسم این مطلب در فقه ما نیامده است، لکن رسمش در کلام فقها دیده می‌شود و در موارد متعددی به محتوای مقاصد شریعت استناد کرده‌اند. اصل کرامت انسانی، یکی از مقاصد شریعت بوده و به صورت مشخص جزء اصول راهنما است که در بحث حقوق بشر به ما کمک بسیاری می‌کند.

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نشستی را با موضوع نسبت پژوهش و امر سیاسی چندی قبل برگزار کرد. در این نشست حجت‌الاسلام داود مهدوی‌زادگان عضو هیات علمی این پژوهشگاه با موضوع «بازتاب فقه‌پژوهی در سیاست» به ارائه سخن پرداخت.

اگر بپرسیم وضعیت حوزه‌ها طوری هست که به مسائل ولایت امر آن‌طور که حقش است می‌رسند، باید گفت خیر. متأسفانه این قصوری است که در حوزه علمیه وجود دارد.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: در مسأله کرامت اگر به اصلی رسیدیم که کرامت بشری را زیر پا می‌گذارد یقینا اشتباه کرده ایم. باید به همه مردم چون بنده خدا هستند رحمت خدایی داشته باشیم؛ کمک به کفار اشکال ندارد چراکه انسان هستند و خداوند به آنها کرامت داده است.

دست از اجتهاد بر نداریم و متد خود را حفظ کنیم، اما اعتقاد داشته باشیم که حقوق اسلامی این توان را دارد که در مقابل حقوق‌های مدرن قرار گیرد به شرط آنکه اجتهاد در کنار آن باشد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: از نظر نهادهای حقوق بشری، افراد زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شوند، اما در فقه اسلامی، ملاک خروج از کودکی، بلوغ جسمی است. همین امر موجب شده تا مجازات و تعزیر کودکان بالغ زیر ۱۸ سال در جوامع اسلامی با اعتراض نهادهای حقوق بشری مواجه شود.

سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد که مصوبه مجلس درباره عضویت غیرمسلمانان در شوراهای اسلامی شهر و روستا خلاف شرع و قانون اساسی است.

حجت‌الاسلام امیدی گفت: علامه طباطبایی معتقد است به رغم آنکه مردم در تکوین اجتماع، تشکیل حکومت، اقتدار و بقای حکومت و نظارت بر آن نقشی به سزا دارند اما در مشروعیت آن نقشی ندارند.

برخی فکر می‌کنند فهم سیاسی آن‌ها از مراجع خیلی بیشتر است. مرجعی که در مسائل فقهی و اصولی عمیق است در مسائل سیاسی هم عمیق است و اینطور نیست که اهل تشخیص نباشد. هر وقت طلبه توانست در ابواب فقهی مجتهد شود در مسائل سیاسی هم می‌تواند. چون وقتی قوه و استعدادی در مرتبه‌ای به فعلیت برسد در زمینه‌های دیگر هم به فعلیت می‌رسد.

شبکه اجتهاد: پس از اظهارات دونالد ترامپ مبنی بر اینکه آمریکا به صورت رسمی، قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل (رژیم صهیونیستی) به رسمیت می‌شناسد، موج واکنش‌‌های جدی در محکومیت این توطئه از سوی شخصیت‌های جهان و رهبران مذهبی از جمله مراجع شیعه ایران شدت گرفت.

شبکه اجتهاد: «احمد» را در عهدین بشارت به آمدنش داده بودند و پیروان ادیان ابراهیمی چشم انتظار ظهور خاتم انبیاء بودند تا راه بشر را به کهکشان رستگاری متصل سازد. «محمد» که آمد طاق‌های ظلم و بیداد بشری فرو ریخت، آتش شیطان به خاموشی گرایید و بتهای سرکشی بشر فرو افتاد تا خداوند فریاد یگانگی اش را از آغازین نوای «امین» الهی برای بشریت همه تاریخ بسراید... و «محمد» پا به عرصه گیتی گذاشت و جهان منتظرش را به شکوفه باران دانایی دعوت کرد...

شبکه اجتهاد: سال‌هاست گفته می‌شود که طراح نهاد ولایت فقیه و کسی که پیگیری کرد تا آن را وارد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کند، سید حسن آیت بوده است. روایت‌هایی چند از این ادعا بر سر زبان‌هاست؛ در یکی از این روایت‌ها چنین گفته می‌شود ولایت فقیه صرفاً مفهومی نظری و ناظر به کلیت نظام بود و چیزی نبود که امام، مراجع و روحانیون انقلابی در پی عملی کردنش باشند.

در برخی از کتاب‌های فقهی مثل «کتاب جهاد» اصل را بر جنگ مسلمانان با غیر مسلمانان قرار می­دهند. واقعا کتاب جهاد نیازمند به بازنگری است، کتاب جهاد در فقه کنونی اصل را برجنگ مسلمانان با غیرمسلمانان قرار می‌دهد و برای برقراری صلح مدت و محدودیت تعیین می‌کند.

استاد دروس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به ماجرای عضویت شهروند زرتشتی در شورای شهر یزد گفت: ما همچنان دچار نوعی تناقض و سرگردانی میان نگرش به مفهوم امت و نیز جامعه اسلامی، دیدگاههای رایج در فقه از یک طرف و مفهوم دولت و کشور و ملت و قانون نویسی هستیم.

در اولین نشست فقه پژوهشی که با موضوع دیه، ضمن پر اشکال دانستن احکام دیه در ایران، بر بکار گیری اجتهاد جدید در مسائل فقهی و همچنین احیای قانون مسئولیت‌های مدنی تأکید شد.

آیت‌الله آصفی(ره) در فقه الاعتراض بحث امر به معروف و نهی از منکر را ارتقا داده است. امر به معروف و نهی از منکر درباره حاکم ظالم در قالب فقه الاعتراض ارائه شده است. او می‌گوید در جهان عرب در برابر حاکمان مستبد سکوت نکنیم. ببینید در عربستان بر سر بحث امر به معروف و نهی از منکر چه آورده‌اند.

بدون تردید باید گفت این کتاب همچنان اثری ارجمند و محققانه درباره این مقطع از تاریخ شیعه بوده و پاسخگوی بیشتر پرسش‌هایی است که بسا در این زمینه در اذهان جوانان و دوستداران تاریخ اهل بیت(ع) پدید آید؛ اما به نظر می‌رسد این کتاب تاکنون آنچنان که باید و شاید به صورت مردمی توزیع نشده و در انحصار نویسندگان خاص باقی مانده است! این مظلومیتی مضاعف برای امام مجتبی(ع) است!

شبکه اجتهاد: ثبوت و عدم ثبوت ضمان و مسئولیت مدنی دولت در معنای مترادف با حکومت، در برابر اعمال زیانبار کارکنان، افزون بر استدلال به برخی ادله خاص که در اصل پژوهش ما بررسی شده است، نیازمند شناخت برخی مبانی موضوعی است تا معلوم شود فرض مسئولیت دولت بر پایه کدام یک از ۱- مبانی کلی فقهی در باب ضمان، یا ۲- مسئولیت‌های کلی دولت، یا ۳- مصالح عمومی جامعه استوار است؟