اجتهاد و اصول فقه

ایزدهی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، درپیش گرفتن مسیری غیر از اجتهاد مصطلح حوزه با سابقه هزارساله را موجب به خطرافتادن فهم دین و تحجر و تجدد و در نهایت خروج از مسیر اسلام دانست. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سید سجاد ایزدهی اظهار داشت: اصولا دو نوع تلقی از اسلام وجود دارد که براساس یک نگاه، صرف مراجعه به آیات و روایات و مبانی کفایت نمی‌کند بلکه باید این استناد براساس روش اجتهادی مصطلح بین فقها انجام شود و حجیت فهم از دین و استناد یک نکته به دین مستلزم درک فقیهانه‌‌ای است که این درک …

مشاور علمی مفتی مصر با بیان آنکه صدور حکم تکفیر مشروط به محاکمه قضایی است خاطر نشان کرد که فقها هیچگاه نسبت به خروج دیگران از اسلام حکمی صادر نکرده‌اند. به گزارش شبکه اجتهاد، مجدی عاشور مشاور مفتی مصر در سخنانی تاکید کرد که مطابق با فقه اهل سنت انجام گناهان کبیره سبب خروج انسان از دایره اسلام و در نتیجه تکفیر فرد نمی‌شود. عاشور خاطر نشان کرد: به اجماع فقهای اهل سنت، افراد گنه‌کار حتی در صورت انجام گناهان کبیره و تکرار آن تنها معصیت الهی را انجام داده و این عمل مجوّزی برای تکفیر آنان نخواهد شد. وی …

استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر لزوم کنار گذاشتن احتیاط بیش از حد در فتوا گفت: آرای فقهای گذشته با اینکه سرمایه عظیمی برای امروز است، ولی پاسخگوی نیازهای جدید نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین سید ضیاء مرتضوی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، با بیان اینکه فقه دانشی متکی به منابع و روش در دیدگاه‌های موجود است، به ایکنا گفت: اگر فقه را در این سه سطح دسته‌بندی کنیم، در این صورت باید ببینیم که فقه در مواجهه با سؤالات و مسائل روز پاسخگو هست یا خیر؟ وی تأکید کرد: منابع ما یعنی قرآن، …

غالبا در حوزه‌ها دیده می‌شود سراغ تخصصی کردن علوم اسلامی رفته‌اند، اما از فقه و اصول فاصله گرفته‌اند. مثلا طلبه‌ای در حوزه تاریخ اسلام یا حقوق یا اقتصاد مطالعاتی دارد ولی وقتی از فقه و اصول سوال می‌شود بی‌اطلاع است. البته در حوزه علمیه فقه و اصول باید در صدر مطالعات قرار گیرد و لااقل امهات مباحث اصول و فقه در اختیار طلبه باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین مختاری استاد سطوح عالی حوزه و دانشگاه و رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی ضمن گفتگویی به وضعیت آموزشی فعلی حوزه‌های علمیه پرداخته و آن را بررسی کرده است که در …

رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء گفت: تقریرات درس اصول امام خمینی (ره) در چهار مجلد تحقیق شده و به زودی تقدیم علاقمندان خواهد شد و نیز مجموعه ۱۰ جلدی تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله‌‌ العظمی محقق داماد (ره) برای کنگره علمی ایشان آماده می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء در مراسم معارفه مدیر جدید امور عمومی بنیاد اسراء گفت: پویایی، حرکت و بالندگی سازمان‌ها به نیروی انسانی آنها از یک سو و فعالیت‌های سازمان از سوی دیگر، وابسته است؛ اگر این حرکتها بر مبنای حکمت و مصلحت …

معاون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس پژوهشکده حوزه و دانشگاه ضمن بر شمردن نواقص و نارسائی‌‌های حوزه علمیه، گفت: لازم است در حوزه علمیه به روش مدرک گرایی اعتنایی نداشته باشیم و برگردیم به اینکه تحصیل علم یکی از وظایف ذاتی است حال مدرک باشد یا نباشد. اگر هم‌ می‌خواهیم مدرک بدهیم این روش را تعیین کنیم که هر کسی که به یک درجه از اجتهاد رسید، مدرک اجتهاد را از کسی که صلاحیت دارد، دریافت کند. لازم است مراجع پس از سنجش طلاب آنان را شایسته دریافت مدرک اجتهاد بدانند که متأسفانه در حوزه علمیه ایران اینگونه …

شبکه اجتهاد: در این اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی و در بزنگاه‌‌هایی چون عزاداری‌‌ها، اعیاد و شهادت‌‌ها در لابه لای سخنرانی‌‌ها و یا مطالبی که منتشر‌ می‌شود با مسائل و احادیثی مواجه‌ می‌شویم که یا از اساس صحت ندارد و جعلی محسوب‌ می‌شود و یا به طور صحیح و تخصصی فهم نشده است. نشر مطالب غیر دینی که به غلط منسوب به دین و یا ائمه علیهم السلام‌ می‌شود حقیقتا‌ می‌تواند ضررهای جدی به اعتقادات و دیانت مردم وارد کند و چه بسا هدف آن کسانی که این اکاذیب و مطالب فیک را وارد دین‌ می‌نمایند و به دنبال …

آیت‌الله‌‌ جوادی آملی وظیفه فقها را استخراج نکاتی مانند احیاء و آبادانی باغ‌ها و مزارع، رواج صلح و رفع اختلاف در جامعه از روایات دانست و عنوان کرد: فقها باید برای این نکات قاعده ایجاد کرده و آنها را به سنت‌های حسنه در جامعه تبدیل نمایند. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در دیدار جمعی از محققین و طلاب مرکز جامع علوم اسلامی ولی امر(عج) در سخنانی با اشاره به مقدمه کتاب مفاتیح الحیات بیان داشت: یک اجتهاد نظری داریم و یک اجتهاد کاربردی و تدبیری؛ اجتهاد دوم باید همواره در کنار اجتهاد اول باشد و از او …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شناخت موضوع، شرط موفقیت در هرگونه فعالیت درباره آن است. جست‌وجو از امری که از آن تصوری نداریم و یا از آن تصور ناقصی داریم، عقیم و ناکام است. تصور ناقص و نارسا سبب می‌شود تا ابزارهای شایسته برگرفته نشود. موفقیت در درس خارج، پیش از آن که محتاج روشها و ابزارهای مناسب باشد، در گرو تصور کاملی است که طلبه از آن دارد. به خاطر نداشتن تعریفی از درس خارج، طلاب وارد فضای مه‌آلودی جدید می‌شوند. در این فضا نمی‌دانند چگونه درس بخوانند؟ کدام استاد را برگزینند؟ در درس کدام موضوع فقهی یا اصولی شرکت کنند؟ …

حضرات آیات سیستانی و صافی گلپایگانی در دیدار مسئولین موسوعه علامه محمدحسین کاشف الغطاء از احیای تراث اسامی توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تقدیر کردند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله سید علی حسینی سیستانى از مراجع عظام تقلید در دیدار مسئولین موسوعه علامه محمدحسین کاشف الغطاء گفت: از همه کسانى که در زمینه تصحیح و احیاى آثار علماى گذشته شیعه کوشا هستند صمیمانه تشکر مى‌کنم، معظم‌له در ادامه این دیدار خاطرنشان کرد: احیاى آثار شیخ محمد حسین کاشف الغطاء و سایر بزرگان شیعه احیاى تشیّع است. وجود آثار اسلامی برای شیعه افتخار است همچنبن، آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی …

تمام اهل قبله از مسلمانان را، تا هنگامی که به تمام آنچه پیامبر اکرم را از ناحیه خداوند آورده است، اعتراف و اذعان نمایند، مسلمان و مؤمن‌ می‌دانیم… به گزارش شبکه اجتهاد، وحدت و همبستگی امت اسلامی، بستگی کامل به تبیین این موضوع دارد که آیا شیعیان چنان که خود را مسلمان‌ می‌دانند، اهل سنت را نیز همانند خود مسلمان‌ می‌دانند؟ و آیا اهل سنت چنان که خود را مصداق مسلمان معرفی‌ می‌کنند، شیعیان را نیز داخل در این مصداق‌ می‌دانند یا خیر؟ در صورت اثبات این موضوع از ناحیه فریقین، با توجه به آثاری که بر آن مترتب‌ می‌شود،‌ …

نشست تخصصی با موضوع جریان‌شناسی پژوهش‌ها در حوزه مطالعات زنان در ایران با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده، وپژوهش‌گران گروه فقه زنان در پردیس اصفهان برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست تخصصی با موضوع جریان‌شناسی پژوهش‌ها در حوزه مطالعات زنان در ایران با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد و پژوهش‌گران گروه فقه زنان در پردیس اصفهان برگزارشد. زیبایی‌نژاد در این نشست علامه طباطبائی را یک فرد جریان‌ساز در حوزه مطالعات زنان قلمداد کرده و معتقد است در میان اندیشمندان شیعی از زمان علامه طباطبایی به این طرف صرفاً بحث‌های تبیینی صورت گرفته است. شاگردان …

مسؤول روابط عمومی انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه از آمادگی این انجمن جهت برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی نقد و مناظره ویژه علاقه مندان و پژوهشگران حوزه فقه و حقوق اسلامی خبرداد. به گزارش شبکه اجتهاد، معصوم شبانی مسؤول روابط عمومی انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه در، با اشاره به اهمیت بحث نظریه پردازی و بحث‌های جدید در موضوعات مختلف فقهی و حقوقی‌ از آمادگی این انجمن برای برگزاری کرسی‌های نظری پردازی خبرداد. وی با بیان این که انجمن علمی فقه و حقوق اسلامی حوزه به ریاست حجت‌الاسلام والمسلمین استاد علیدوست و علمای حوزوی و دانشگاهی تا کنون فعالیت‌های …

حکم الهى ابدى است و تغییرپذیر نیست، اگر دگرگونى رخ‌ می‌دهد به خاطر تغییر موضوع یا مصداق موضوع است. مثلاً بیع الدم چون فاقد منفعت محلله بود محکوم به حرمت بود ولى بعد از پیدا کردن فایده محلل حکم عوض شد، چون موضوع یا مصداق موضوع عوض شد ولى هیچگاه مرور زمان یا شرایط زمان و مکان در حکم شرعى دست کارى‌ نمی‌کند. شبکه اجتهاد: در روزنامه اطلاعات مورخ ۹۷/۷/۷ مقاله‌ای تحت عنوان «عیار نقد» چاپ، و در آن، به مقاله «حدود تأثیر زمان و مکان در استنباط حکم شرعى» خرده گیرى شده است، از این جهت لازم دیده شد …

شبکه اجتهاد: بنیاد کُنراد آدِناوِر[۱]، که به نام نخستین صدراعظم آلمان غربی نام‌گذاری شده و مطالعات و پژوهش‌های سیاسی را پشتیبانی می‌کند، به حزب دموکرات مسیحی آلمان نزدیک است. این نهاد در ماه دسامبر ۲۰۱۷ پژوهشی با عنوان «روحانیت شیعه عراق پس از سیستانی؛ رشد نفوذ ایران؟» به قلم خانم لورا هِنسِلمَن[۲] منتشر کرده است. هنسلمن از پایان‌نامه خود در رشته علوم سیاسی و مطالعات اسلامی دانشگاه فرایبورگ آلمان با موضوع «مشروعیت نظریه‌های اقتدار سیاسی در شیعه دوازده امامی» دفاع کرده و از محققان شیعه‌پژوه اروپایی است. این پژوهش با اشاره به تلاش ایران برای تأثیرگذاری بر عراق آغاز می‌شود. …

اکنون این حوزه با سوابق علمی و تاریخی و سیاسی کم‌نظیر، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گسترش کمّی و کیفیِ در خورد توجّهی یافته و ظرفیت شایانی برای پرورش علماء و محققان اسلامی در رشته‌های گوناگون پدید آورده است که شکوفائی این ظرفیت نیازمند مدیریتی جامع و پویا است. اختصاصی شبکه اجتهاد: مکتب اسلام مبتنی بر سه اصل مبدأ، معاد و رهبری الهی برای همه ابعاد مادی و معنوی بشر به مقتضای جامعیت و در هر عصری به مقتضای خاتمیت و جاودانگی آن، برنامه و دستورالعمل دارد؛ در این میان، رهبری الهی به عنوان موهبتی الهی و پیونددهنده دو اصل …

جدیدترین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر  چاپ و منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» ویژه زمستان ۹۶ دربردارنده هفت مقاله علمی: «تحلیل جرم سازمان‌یافته از دریچه فقه»، «بررسی ایقاع فضولی با مطالعه موردی طلاق فضولی»، «قاعده انگاری «لاقود لمن لا یقاد منه»»، «بررسی فقهی ـ حقوقی موجدات و مسقطات حق‌حبس در عقود معاوضی»، «ماهیت و قلمرو قاعدۀ «الزّرعُ لِلزّارعِ وَ لَو کانَ غاصِباً»»، «درنگی در قلمروی قاعده فقهی«التّعزیر …

عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان با بیان این که اصل مشورت در موضوعات مختلف همراه با موضوع شناسی دقیق و هدفمند در ارتقا کیفیت کار ارزش و منزلت فراوانی دارد، اظهار کرد: احکام در مقام استنباط اگر مورد مشورت قرار بگیرند قطعا خروجی بهتری خواهند داشت و این کمیسیون‌ها نیز به دنبال همین مشورت در مسائل اصلی هستند. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله شیخ مهدی مروارید، عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان، در نشست مشترک کمیسیون‌های تخصصی این شورا در تالار شیخ طوسی بنیاد پژوهش‌هاس اسلامی آستان قدس رضوی با بیان این که فلسفه وجودی این کمیسیون‌ها و هدف …

به تازگی کتاب مسلمو العالم (مسلمانان جهان) از سوی مرکز مبارزه با افراط گرایی در الازهر منتشر شد؛ کتابی که در صفحات خود به بررسی مسائل مربوط به آوارگان مسلمان و اسلام هراسی و وضعیت آزادی‌های دینی مسلمانان در کشورهای مختلف جهان می‌پردازد. به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب مسلمانان جهان از سه فصل اصلی تشکیل شده که فصل اول به بررسی پدیده مهاجرت و پناهندگی مسلمانان و فصل دوم به بررسی مشکل اسلام هراسی می‌پردازد و سومین فصل کتاب نیز به از وضعیت آزادی‌های دینی مسلمانان در کشورهای مختلف جهان سخن می‌گوید و در پایان هر فصل نیز توصیه‌هایی عملی …

شبکه اجتهاد: با حضور و سخنرانی آیت‌الله مکارم شیرازی و جمعی دیگر از اساتید و مسئولین حوزه علمیه قم، بیستمین اجلاسیه اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم با عنوان «رسالت اساتید در هدایت تربیتی و علمی» در سالن همایش مدرسه امام کاظم (ع) قم برگزار شد.

شبکه اجتهاد: منزلت روحانیت متاثر از تحولات جهانی عصر جدید و شرایط پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است و احساس مساله بودگی در آن در چند سال اخیر زیاد شده است. فارغ از ارزیابی‌های شتاب زده درباره کاهش آن و لزوم نگاه دقیق تر بدان، کشف عوامل موثر بر آن نیز بسیار قابل توجه است. موسسه صراط مبین در راستای توجه به این مساله کتابی با عنوان «بررسی وضعیت و راهکارهای ارتقاء منزلت روحانیتم به همت حجت‌الاسلام وحید نجفی منتشر نموده است. بخش‌هایی از این کتاب با رجوع به اندیشمندان حوزوی و مصاحبه با آنها …

برداشت نادرست از آموزه‌های دین (آموزه چند همسری، قوامیت، اجازه زوجه از زوج، توجه به عفت ورزی، ولایت پدر در ازدواج دختر) در بین مردان زمینه ساز خشونت علیه زنان شده است. به گزارش شبکه اجتهاد به نقل از کانال تگرامی طلبه بانو، نشست چالشی «برداشت‌های ناصواب از منابع احکام در زمینه‌سازی خشونت علیه زنان» ۸ مهر، در پژوهشگاه جامعه الزهرا(س) قم با حضور طلاب خواهر برگزار شد. چکیده‌ای از این نشست بدون دخل و تصرفی پیش‌رویتان قرار می‌گیرد. فقهاء فتوا به جواز تعدد زوجه داده و مرد مطابق این آیه و فتوای فقهی مجاز است بیش از یک همسر …

با حضور و سخنرانی آیت‌الله مکارم شیرازی و جمعی از اساتید و مسئولین حوزه، بیستمین اجلاسیه اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم با عنوان «رسالت اساتید در هدایت تربیتی و علمی» در سالن همایش مدرسه امام کاظم (ع) قم برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، به‌منظور تجلیل از اساتید مکرم حوزه علمیه قم، بیستمین اجلاسیه اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم با عنوان «رسالت اساتید در هدایت تربیتی و علمی» با استقبال جمع کثیری از اساتید حوزه علمیه قم در سالن همایش مدرسه امام کاظم(ع) برگزار شد. بر اساس این گزارش: در این اجلاسیه که تعدادی …

یک استاد حوزه علمیه گفت: اگر فقه مبتنی بر آیات و روایات بوده و با اخلاق مطابقت داشته باشد، می‌تواند پاسخگوی مسایل زمان باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدینی در خصوص رابطه اخلاق و فقه، اظهار کرد: فقه در گذشته، اخلاقی بود، ولی بعد از ماشینی شدن امور، به نوعی از اخلاق فاصله گرفت؛ بنابراین امکان دارد امروزه بعضی از امور فقهی با اخلاق مطابقت نداشته باشد؛ فقه مدرن، فقهی است که مطابق با اخلاق باشد. وی ادامه داد: اگر بتوانیم امور فقهی را اخلاقی ساخته و در جامعه گسترش دهیم، افرادی پیرو آن خواهند شد. اگر …

رئیس انجمن حدیث حوزه با تأکید بر ظرفیت قرآن و حدیث برای تمدن‌سازی و تحقق این تمدن در قرون اولیه تاریخ اسلام به بیان راهکاری خود در راستای کاربردی‌سازی مطالعات قرآن و حدیث در عصر حاضر پرداخت و از روش فهم پلکانی روایات به عنوان روش نوینی در فرایند فهم حدیث یاد کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام عبدالهادی مسعودی، قائم‌مقام دانشگاه قرآن و حدیث، در گفتگویی به بحث پیرامون راهکارها و لوازم کاربردی‌سازی مطالعات قرآن و حدیث پرداخته و پرسش‌هایی در این زمینه پاسخ داده است. یکی از سؤالاتی که امروزه در مجامع علمی زیاد مطرح می‌شود این است …

شبکه اجتهاد: هرچند مهر ماه سرآغاز فصل خزان است اما در کشور ما و بسیاری از کشور‌های دنیا، آغاز بهار علم است. علمی که به فرموده پیامبر «حیات اسلام و ستون ایمان است» و خدای متعال اجر معلمان و متعلمان را متکفل شده است. «العلم حیاهالإسلام و عماد الإیمان و من علم علما أتم اللَّه له أجره و من تعلّم فعمل علّمه اللَّه ما لم یعلم». مهرماه امسال آغاز نهمین سال درس خارج استاد سید حسن خمینی است؛ درسی که از مهر ۱۳۸۹ در مدرسه دارالشفاء -که کانون علم در شهر مقدس قم است- آغاز و تا کنون ادامه دارد. …

شبکه اجتهاد: منزلت روحانیت متاثر از تحولات جهانی عصر جدید و شرایط پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است و احساس مساله بودگی در آن در چند سال اخیر زیاد شده است. فارغ از ارزیابی‌های شتاب زده درباره کاهش آن و لزوم نگاه دقیق تر بدان، کشف عوامل موثر بر آن نیز بسیار قابل توجه است. موسسه صراط مبین در راستای توجه به این مساله کتابی با عنوان “بررسی وضعیت و راهکارهای ارتقاء منزلت روحانیت” به همت حجت الاسلام وحید نجفی منتشر نموده است. بخش‌هایی از این کتاب با رجوع به اندیشمندان حوزوی و مصاحبه با …

بنده معتقد به تحول در متون هستم؛ اما تحول در متون، به‌معنای عوض کردن متون نیست. بنده معتقدم اولویت اول این است که همین کتاب‌های موجود خوانده شود؛ اما لازم نباشد که طلاب از ابتدا تا آخر آن‌ها را بخوانند. می‌شود بخشی از این کتب را حذف کرد و حذفیات را برای تکمیل مطالعات بگذارند تا طلبه بتواند جاهای خوب آن را بخواند. ما امروز در حوزه کسانی را داریم که بتوانند مکاسب، رسائل و کفایه به‌روز بنویسند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست از فضلا و اساتید حوزه علمیه قم است که عضویت در جامعه مدرسین حوزه …

شبکه اجتهاد: تأثیر زمان و مکان در استنباط احکام شرعى، عامل مهمى است که حضرت امام خمینى(قدس سره) بر آن تأکید داشتند. در این مقاله توضیحاتى در کیفیت تأثیر آن دو عامل انجام گرفته است. جاى تردید نیست که شرایط زندگى که از آن به «زمان و مکان» تعبیر می‌کنند، در استنباط حکم شرعى از کتاب و سنّت تأثیر بسزایى دارد، ولى آنچه که مهم است، آشنایى با حدود تأثیر این دو عامل است. گاهى تصوّر می‌شود مسأله «ارث زن»، و یا «طلاق» و یا «دیه» او، مشکلى در جامعه پدید آورده و باید به کمک همین قاعده که مورد …

شبکه اجتهاد: در اعتراضات دی‌ماه ۹۶ و ادامهٔ کم‌رمق آن در اوایل تابستان ۹۷، شاید برای اولین بار در تاریخ چهل‌سالهٔ جمهوری اسلامی، حوزه و روحانیت به‌صورت واضح و مستقیم در شعارهای مردم مورد هجمه قرار گرفت. بی‌شک یکی از ریشه‌های این هجمه وجود ذهنیت این‌همانی میان حوزه و حکومت است؛ مسأله‌ای که مباحثات آن را در قالب یک پروندهٔ ویژه در مصاحبه با صاحب‌نظران مورد بررسی قرار داد. اما شاید بتوان مسأله را از یک زاویهٔ دیگر نیز مورد بررسی قرار داد و آن سهم تأثیر کم‌کاری یا کج‌کاری مؤسسات علمی و پژوهشی زیرمجموعه یا مرتبط به حوزهٔ علمیه …