اجتهاد و اصول فقه

داوران جشنواره طراحی سؤالات فقهی فضای مجازی در بیانیه سوالات دریافتی را دارای تنوع و روکرد فرصت نگر و واقع بیانانه دانست. به گزارش شبکه اجتهاد، هیأت داوران در پرسش‌های دریافتی شاهد نوآوری، خلاقیت و دیدگاه‌های تازه بود. تعداد معتنابهی از پرسش‌ها از کیفیت بسیار قابل توجهی برخوردار بودند و حتی در برخی ایده‌های قابل توجهی دیده می‌شود. تولید پرسش‌هایی با این سطح از کیفیت، با توجه به پیچیدگی مسائل فضای مجازی، بسیار قابل توجه است و نویدبخش آینده‌‌‌ای روشن برای جامعه‌ی فقیهان جوان‌‌ می‌باشد. هیات داوران ضمن خرسندی از مشاهده‌ پرسش‌های دریافتی، نکاتی را شایان ذکر می‌داند: ۱) تنوع …

پیش‌نیاز یک درس خارج، روش‌ تحقیق و روش تفکر است، گاه سروران و افاضل محتواهای خوبی را دارند ولی همه‌اش بصورت ناخودآگاه است و در سیر آزمون و خطا به دست آمده است و چون قدم به قدم، الگوریتمی و روشمند و خودآگاه نیست، نحوه تعمیم، نحوه انتقالش به دیگران، نحوه استفاده در حل مسئله، به نقصانها و خلاهایی دچار می‌شود. هرچه بیشتر در روش تفکّر و عملیاتی فکر کردن و یک مسئله را حل کردن، مسئله جدیدی را پیدا کردن، مهارت داشته باشند در عملیات اجتهاد و استنباط با بصیرت بیشتر و سرعت و دقت بر طبق آن شاخص‌ها …

آیت‌الله یوسف صانعی از مبارزان پیش از انقلاب و دادستان و عضو فقهای شورای نگهبان در دهه ۶۰، صبح امروز درسن ۸۳ سالگی دارفانی را وداع گفت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله یوسف صانعی از اساتید دروس خارج حوزه علمیه قم، شامگاه پنج‌شنبه، در اثر زمین خوردگی مبتلا به شکستگی لگن و استخوان دست شد که بلافاصله به بیمارستان منتقل و تحت درمان قرار گرفت، اما به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری سیروز کبد و کلیه، ساعاتی قبل در بیمارستان نکویی قم، در سن ۸۳ سالگی دار فانی را وداع گفت. حیات علمی و استادان: آیت‌الله یوسف صانعی متولد …

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: نباید در ضرورت علم اصول تردید کنیم؛ بله برخی از مباحث در محدوده کمی کاربرد دارد و برخی در محدوده زیادی کاربرد دارد ولی مسأله‌‌‌ای از مسائل علم اصول نیست که در فقه بدون اثر باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی در آغاز دومین دوره درس اصول فقه خود که در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) برگزار شد، با بیان این که دوره قبل درس اصول ۲۳ سال طول کشید، اظهار داشت: اولین دوره اصول را در تاریخ ۱۶ شهریور سال ۷۶ آغاز کردیم و تلاش شد تا به تفصیل …

استاد حوزه علمیه با ارائه پیشنهاد ایجاد نظام آموزشی دوگانه در حوزه گفت: نظام سنتی و جدید در همه جای دنیا وجود دارد و ما هم در حوزه می‌توانیم متناسب با شرایط خودمان این دو را داشته باشیم. به گزارش شبکه اجتهاد، حوزه‌های علمیه اوایل هفته جاری آیین افتتاحیه حوزه‌های علمیه برگزار شد. تحولات دنیای معاصر به ویژه پس از شیوع کرونا، ضرورت نوسازی تشکیلاتی و روزآمدسازی سیاست‌ها، نظام‌نامه‌ها و ساختارهای پژوهشی و آموزشی حوزه علمیه را دوچندان کرده است. آیت‌الله اعرافی در مراسم افتتاحیه این برنامه ضمن اشاره به ایجاد درختواره دانشی دروس حوزه در ۱۶ حوزه دانشی، از …

به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نرم‌افزار اندرویدی «مجموعه آثار فقهی و اصولی ‌آیت‌الله سید محمدصادق روحانی» تولید و به‌صورت رایگان عرضه شد. به گزارش شبکه اجتهاد، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) به منظور پاسخ‌گویی به نیاز کاربران در خصوص استفاده از متون و معارف دینی و احکام ناب اسلامی بر روی حامل‌های همراه، نرم‌افزار اندرویدی «مجموعه آثار فقهی و اصولی ‌آیت‌الله روحانی» را تولید و به صورت رایگان عرضه کرد. این برنامه، متن ﻛﺘﺎب‌های ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﺍﺻﻮﻟﯽ ﺁﻳﺖ‌ﺍﻟﻠﻪ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎﺩﻕ ﺭﻭﺣﺎﻧﻰ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ: ﺍﺻﻮﻝ ﻓﻘﻪ، ﻓﻘﻪ ﻓﺘﻮﺍﻳﯽو ﻓﻘﻪ ﺍﺳﺘﺪﻻﻟﯽ را در اختیار محققان و علاقه‌مندان …

شبکه اجتهاد: جدیدترین قسمت مستند «سعادتمندان» با به تصویر کشیدن زندگینامه آیت‌الله شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی (از علما و اساتید باسابقه حوزه علمیه مشهد  و از شاگردان مطرح امام خمینی و آیت‌الله خویی) سه‌شنبه ۱۸شهریورماه ۹۹ به روی آنتن شبکه قرآن و معارف سیما رفت.

دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی، در نشست تخصصی طبقه‌بندی جدید علوم به تبیین و معرفی علوم ۹گانه در طبقه بندی جدید علم از منظر فقه هدایت پرداخت. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست تخصصی طبقه‌بندی جدید علوم با حضور تعدادی از اساتید و طلاب در خبرگزاری حوزه برگزار شد. حجت‌الاسلام والمسلمین علی کشوری، دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی به ارائه مباحثی همچون معنای طبقه‌بندی علم،‌ معایب طبقه‌بندی فعلی علم، طبقه‌بندی جدید علم و تبیین جایگاه مسأله تصرف طبیعت در طبقه‌بندی جدید پرداخت. معنای طبقه‌بندی علم در طول تاریخ بسیاری افراد و جریان‌ها به محوریت یک مفهوم و تعریف پایه …

شبکه اجتهاد: از دو زاویه می‌توان درس خارج را بررسی کرد؛ زاویه اول، زاویه استادانی است که درس خارج دارند و در درس خارج می‌خواهند سیری را در پیش بگیرند تا طلبه به مطلوب و مقصود، نائل شود. زاویه دوم، زاویه طلاب است. با توجه به وضع موجود و نقایص این ساختار، طلبه چه راهی را باید پیش بگیرد تا به غایت درس خارج نائل شود؟ با توجه به اینکه مخاطب این نوشتار، عمدتاً طلاب عزیز هستند، مطلب را از زاویه دوم پی‌گیری می‌کنیم. مداری که در حوزه تعریف شده، به گونه‌ای است که خروجی‌های آن باید به مرحله رهبری …

شبکه اجتهاد: در مواجهه با درس خارج می‌توان دو نوع نگاه به درس خارج داشت؛ یکی نگاه فلسفی و دیگری نگاه برنامه‌ریزی درسی. در نگاه اول، هر فعالیت و عملی که از انسان سر می‌زند، دارای مجموعه ویژگی‌ها و علل و عواملی است و اقسام چندگانه علت درباره آن صدق می‌کند و دارای علت فاعلی، مادّی، صوری و غایی است. طبیعتاً اگر بنا باشد پدیده‌ای را به نام درس خارج به عنوان فعالیتی تبیین بکنید، باید علل چهار گانه را درباره آن در نظر گرفت. چه کسی این کار را انجام می‌دهد و فاعل درس خارج کیست و بر اثر …

استاد احمد مبلغی معتقد است: درس خارج به دو معنا باید فارغ از فضای درسی باشد؛ اول اینکه به قرائت متن نپردازد و دوم اینکه علم را از جایی که تا حال پیش رفته است، جلوتر ببرد. باید الگویی برای درس خارج، تعریف و ترسیم کنیم و اجزا و عناصری را در آن ملاحظه کنیم که تأمین‌کننده این دو جنبه اصلی آموزش و پژوهش باشد؛ الگوی اصلی و وضع مطلوب درس خارج چنین الگویی است. شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و از محققان باسابقه حوزه علمیه است. او علاوه بر ریاست مرکز تحقیقات اسلامی مجلس …

شبکه اجتهاد: طلابی که قصد ورود به درس خارج دارند، باید از سبک‌ها و شیوه‌های متداول درس‌های خارج اطلاع داشته باشند؛ چرا که هر کدام از این روش‌ها و سبک‌ها، دارای نقاط قوت و ضعفی هستند و طلاب وظیفه دارند با تکیه بر نقاط قوت و رفع نقاط ضعف، مسیر درس خارج را تا رسیدن به نتیجه مطلوب هموار سازند. گاهی پیش می‌آید که طلبه‌ای، سالیان طولانی در درس خارج شرکت می‌کند، اما به دلیل آنکه تفاوت این روش‌ها را نمی‌داند، آن‌طور که باید و شاید، از درس‌ها بهره نمی‌برد یا در مسیر اجتهاد و به کارگیری روش‌ها دچار ضعف …

اگر بخواهیم طلبه را برای درس خارج اصول آماده کنیم، باید او را به شناخت خوبی از قواعد و مهارت در کاربرد آن قاعده‌ها در نمونه‌هایی از بحث‌های فقهی برسانیم. در وضع موجود در درس خارج حرف‌هایی زده می‌شود که اصلاً در کتاب‌های سطح نبوده است. مثلاً نظریه شهید صدر، نظریه مرحوم عراقی یا نظریه مرحوم نایینی مطرح می‌شود که در رسائل و کفایه، حرفی از آن‌ها نیست. این مسئله به عهده متن آموزشی است. شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی هادی‌زاده از شاگردان آیات جواد تبریزی، محمد روحانی و شبیری زنجانی است. این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه …

یکی از ابعاد شخصیتی امام خمینی(ره)، «بُعد علمی» ایشان بود که گاهی به تبیین این بُعد پرداخته می‌شود، ولی از منظر «روش شناختی» بسیار کم به آن توجه شده است. از مواردی که می‌توان با پرداختن «روش شناسانه» به آن، بهره‌های زیادی به دست آورد و از آنها در زندگی فردی و صنفی طلاب و نیز برنامه‌ریزی‌های تحصیلی و آموزشی استفاده کرد، «شیوه تدریس» ایشان به طور عمومی و «شیوه درس خارج» ایشان به طور خصوصی است. این کار به استفاده از «سنت شفاهی» و بهره بردن از محضر شاگردان ایشان ـ که هنوز در قید حیات‌اند ـ نیاز دارد …

شبکه اجتهاد: گام‌هایش را تندتر کرد تا زودتر برسد. سر جایش نشست. استاد با حدیثی درس را شروع کرده بود. دفترش را باز کرد و حدیث را نوشت. استاد بحث را شروع کرد. نیم ساعتی گذشت. دفترش به پایان رسید. از بس نوشته بود، احساس خستگی می‌کرد! شاید این صدمین دفتری بود که پر کرده بود! نگاهی به دور و برش انداخت. بیشتر افراد، تندتند مطالب استاد را می‌نوشتند. نگاهش به حدیث افتاد: «قال علی علیه السّلام: ما من حرکهٍ إلّا وأنت محتاجٌ فیها إلی معرفهٍ». به فکر فرو رفت. آهی کشید و با خود گفت: ای کاش پانزده سال …

معاون آموزش حوزه علمیه خراسان گفت: امروز در کنار ۱۶۰ مدرسه علمیه خراسان، ۱۶۰ حوزه علمیه‌ی مجازی داریم که دروس و آموزش‌ها را به صورت برخط به طلاب ارائه می‌‌‌دهند. با در نظر گرفتن این مدارس با متوسط  ۱۵ تا ۲۰ کلاس در مدرسه که به صورت هم زمان ۴ کلاس برگزار کنند، نیاز به استفاده‌ی همزمان ۱۰ هزار طلبه از سامانه‌ی آموزش مجازی خواهد بود، لذا توسعه‌ی زیرساخت‌های فنی، در دستور کار قرار گرفت. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحمید علوی آزیز در مراسم رونمایی از زیرساخت‌های آموزش مجازی این حوزه، با بیان اینکه تهدید کرونا در حوزه …

شبکه اجتهاد: مراسم آغاز سال جدید تحصیلی حوزه علمیه خراسان (۱۳۹۹-۱۴۰۰) با حضور اعضای شورای عالی، دبیر و مدیر این حوزه و اساتید و مدیران مدارس مشهد؛ با سخنرانی آیت‌الله سید احمد علم‌الهدی در مدرسه علمیه عالی نواب برگزار شد.

عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان با اشاره به اینکه در مسئله سازماندهی درس خارج، موضوع تقریرات و تحقیق درس بسیار مهم است، اظهار کرد: درس خارج مانند مقطع سطح نیست که آموزشی باشد و تنها یک دانسته و دانش به دانسته‌های انسان اضافه شود، بلکه همانطور که اساتید در گذشته تاکید می‌کردند، پیش مطالعه و تحقیق نیاز است و طلبه در این مقطع باید نظری داشته باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، مراسم آغاز سال جدید تحصیلی حوزه علمیه خراسان با حضور اعضای شورای عالی، دبیر و مدیر این حوزه و تعدادی از اساتید و مدیران مدارس مشهد برگزار شد. …

شبکه اجتهاد: سخن گفتن درباره تاریخ فقه شیعه به دلایل گوناگون دشوار به نظر می‌رسد. برای نمونه منابعی که جهت بررسی تاریخ فقه امامیه در دسترس قرار دارد بسیار اندک بوده و همگی مربوط به دورانی متأخرتر از عصر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) هستند. یا آن که گمان می‌کنیم این مرزبندی میان مذاهب اسلامی در زمینه‌های گوناگون از جمله فقه از همان ابتدا مانند امروز مطرح بوده است. همچنین نکته‌ای که بر این دشواری می‌افزاید آن است که شناخت ما از وضعیت فقه در دوران پیش از عصر صادقین(ع) بسیار اندک بوده و جز چند روایت محدود از امامان …

آیت‌الله مکارم شیرازی در پیامی به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید حوزه‌های علمیه گفت: اگر با رعایت شئون بهداشتی امکان برگزاری کلاس‌ها نبود، باید به سمت مجازی حرکت کنیم، اما اگر امکان دارد کلاس‌ها باید حضوری تشکیل شود، چرا که کلاس حضوری عالمی دارد که مجازی ندارد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی پیش از ظهر امروز در ابتداء مراسم آغاز سال تحصیلی حوزه‌های علمیه که در سالن جلسات مدرسه عالی دارالشفاء برگزار شد، در پیامی تصویری توصیه‌هایی را بیان کرد و گفت: خدا را شکر می‌کنیم که بار دیگر توفیق داد که بتوانیم در راه نشر معارف …

شبکه اجتهاد: مراسم آغاز سال تحصیلی جدید ۱۳۹۹-۱۴۰۰ حوزه‌های علمیه قم، صبح شنبه ۱۵ شهریورماه با پیام تصویری آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی و سخنرانی آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه قم در جمع شخصیت‌های برجسته و مسئولان حوزوی، با شعار «حوزه و فضای مجازی» در مدرسه دارالشفاء قم  برگزار شد.

کتاب «صدر نامه»، احوال و آثار آیت‌الله سید صدرالدین صدر و فرزندش آیت‌الله سید رضا صدر به اهتمام سید باقر خسروشاهی از سوی مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «صدر نامه»، بیش از ۱۸۰۰ صفحه در دو جلد است که به اهتمام سید باقر خسروشاهی به احوال و آثار آیت‌الله سید صدرالدین صدر و فرزندش آیت‌الله سید رضا صدر می‌پردازد. صدر نامه، در دو باب و هر باب حاوی دو فصل، مشتمل است بر احوال و آثار عالم نامدار خاندان پرآوازه صدر، مرجع مدیر و مدبر، مرحوم آیت‌الله سید صدرالدین صدر (م ۱۳۷۳ق) …

شبکه اجتهاد: برخی روشنفکران عرب تمدن اسلامی را “تمدن فقه” توصیف کرده‌اند. این سخن از جنبه‌های مختلف سخن درستی است. از فقه در این تعبیر طبیعی است که تعبد شخصی به فروع فقهی مراد نیست. بلکه جنبه تمدنی فقه در اسلام است که مقصود است. روشنفکری دینی در ایران چند دهه‌‌ای است که در برابر توجه به جنبه‌های معنوی دین اهمیت فقه را کم جلوه می‌دهد. البته آنچه از گفتمان روشنفکری دینی در ایران بر می‌آید این است که منظورشان از فقه، فقه بمثابه دانش است. به نظر این باور ناشی از دو فهم نادرست است: یکی از خود اسلام …

شبکه اجتهاد: امام خمینی (ره) وصیت‌نامه خود خطاب به حوزه‌های علمیه چند نکته مهم را یادآور می‌شود که توجه به آنها بسیار سودمند و اثرگذار است. ایشان در بند (ط) وصیت‌نامه (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۴۲۴-۴۲۶) خود خطاب به حوزه‌های علمیه چند نکته مهم را یادآور می‌شود: ۱- از مهم‌ترین شگردهای مخالفان اسلام، نفوذ دادن افراد منحرف و تبهکار در حوزه‌های علمیه خواهد بود: «یکی از راه‌های با اهمیت برای مقصد شوم آنان و خطرناک برای اسلام و حوزه‌های اسلامی نفوذ دادن افراد منحرف و تبهکار در حوزه‌های علمیه است، که خطر بزرگ کوتاه مدت آن بدنام نمودن حوزه‌ها …

معاونت آموزش حوزه‌های علمیه قم و مشهد، دستورالعمل آموزشی سال تحصیلی ۱۴۰۰ – ۱۳۹۹ ویژه دوره کرونا را پس از طی جلسات کارشناسی و نظرخواهی از مدیران آموزشی، تصویب و ابلاغ نمود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، معاونت آموزش حوزه‌های علمیه قم، دستورالعمل آموزشی سال تحصیلی ۱۴۰۰ – ۱۳۹۹ ویژه دوره کرونا را پس از طی جلسات کارشناسی و نظرخواهی از مدیران آموزشی، تصویب و ابلاغ نمود. بر اساس این گزارش: سال تحصیلی جدید از روز یکشنبه ۱۶ شهریورماه به صورت رسمی آغاز خواهد شد. برای دریافت دستورالعمل کلیک کنید. نظر به بحرانی بودن شرایط کنونی با شیوع ویروس کرونا، و …

کتاب شرحی گویا بر کتاب «الوسیط فی اصول الفقه» در ۲ مجلد از سوی انتشارات توحید به‌زیور طبع آراسته شد. به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب الوسیط تألیف آیت‌الله جعفر سبحانی سالیانی است که در حوزه‌های علمیه  تدریس می‌شود و برخی اظهار کرده‌اند بر این کتاب شرحی نوشته نشده است؛ سال گذشته جلد اول این کتاب (مباحث الفاظ) منتشر شد، و اکنون جلد دوم آن (مباحث عقلی) در اختیار علاقمندان و اساتیدی که تمایل به تدریس این کتاب دارند، قرار می‌گیرد. این اثر توسط حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی ترجمه و شرح گردیده و به‌تازگی توسط انتشارات توحید روانه بازار کتاب شده …

جدیدترین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی به «روش شناسی فقه و اصول» اختصاص یافت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نوزدهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» (تابستان ۱۳۹۹) ویژه «روش شناسی فقه و اصول» دربردارنده ۹ مقاله علمی، به همت اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی چاپ و در دسترس فقه‌پژوهان قرار گرفت. «روش بهره گیری از عمومات و مطلقات در حل مسائل مستحدثه»، «روش شناخت فقهی موضوعات عرفی»، «روش‌شناسی اجتهاد در مسائل نوپدید»، «تعمیم حجیت خبر واحد به گزاره‌های تفسیری و عقیدتی»، «مقایسه روش اجتهادی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اشاره: برخی از واژگان به کار برده شده در این یادداشت من جمله دولت، بازار، کالای عمومی و کالای خصوصی در معنای اصطلاحی خود به کار رفته و دارای تعاریف، نظریات و مطالب مبسوط در اقتصاد بخش عمومی‌اند. لاجرم دانش خواننده محترم نسبت به آنها مفروض گرفته می‌شود. ۱. اهمیت مسأله شیوه تأمین مالی حوزه‌ها اگر شما بهترین مهندسان خودروساز را داشته باشید تا وقتی خودروسازی کشور در دست شرکت‌هایی خصولتی همچون ایران خودرو و سایپاست (با انحصاری که به واسطه دیوار تعرفه‌ای و … برای خود درست کرده‌اند) هیچ پیشرفتی که حاصل نمی‌شود بماند، استعدادشان هم …

به طور سنتی مواجهه فقه در فضای افتاء بوده است. البته در مواردی همین افتاء و استفتاء منجر به جریان سازی نیز شده است، مثل فتوای مرحوم میرزای شیرازی در قضیه تنباکو و یا فتوای مرجعیت عراق در حرمت پیوستن به حزب بعث و یا مقابله با جریان‌های تکفیری. اما باید توجه داشت که تا وقتی ضریب نفوذ فقه در جامعه افزایش پیدا نکند، نمی‌تواند جریان سازی اجتماعی نماید. مسلما فقه با ظرفیت‌هایی که دارد می‌تواند تبدیل به یکی از کنشگرهای جدی در سطح جامعه شود، اما این در صورتی است که جامعه و یا حداقل بخشی از جامعه، به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ایجاد تمدن نوین اسلامی، هدف نهایی و غایت انقلاب اسلامی و آخرین حلقه از حلقات فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی به شمار می‏‌رود. این مهم از چنان ارزش و جایگاهی برخوردار است، که -خصوصاً در سال‌‏های اخیر- به مهمترین و از جمله پرکاربردترین کلیدواژه‌‏ها در ادبیات و گفتمان رهبری معظم انقلاب، امام خامنه‌‏ای(حفظه‏‌الله) تبدیل شده است. در مورد ماهیت تمدن دیدگاه‌‏های مختلفی وجود دارد و طیفی از نگاه‌‏های سخت و نرم، کمی و کیفی و… پیرامون آن شکل گرفته است. از جمله رویکردهای پیرامون این پدیده مهم، رویکرد و نگاه تاریخی به مسئله است، که درکی سخت‌‏افزاری و …