یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله هاشمی شاهرودی، اگرچه در محافل سیاسی، به ریاست قوه قضائیه و مجمع تشخیص مصلحت نظام مشهور بود، اما در مجامع علمی، او را به عنوان شاگرد برجسته شهید صدر و به تعبیری، «وارث» علمی او می‌شناختند. خود آیت‌الله نیز از این عنوان اباء نداشت و هم اساس درس خارج اصول فقه خود را بر طبق مباحث …

شبکه اجتهاد: سخنران محترم در وصف دروس عالی حوزه گفته است: «فقه بی‌ربط با زندگی، زندگی بی‌ربط با فقه، درس خارج‌هایی که به جای تئوریزه حکومت و تمدن دینی، عملا فقه سکولار می‌سازند، فقه فردی، عبادی، طهارت و نجاست. اما درباره اقتصاد، سیاست، بانک و روابط بین‌الملل حرفی ندارند” و سپس با ادعای اینکه حوزه امروز حرفی برای گفتن ندارد(!) …

شبکه اجتهاد: فقه آیت‌الله شاهرودی در سه سطح قابل مشاهده و ارزیابی است، نخست. فقه مدرسه‌ای و در مدرسه: بخشی از تکاپوی فقهی آیت‌الله شاهرودی در فضای مدرسه از رهگذر تدریس، تدوین، و مباحثات و مداخلات قابل مطالعه وپیگیری است، در زمره فقه مکتوب و مدرسه‌ای او، حوزه فقه مسائل مستحدثه قرار دارد. فقه او در این حوزه، حایز سه …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله‌‌ هاشمی شاهرودی نیز همانند همه ابنای بشر و مسئولان نظام جمهوری اسلامی به پایان حیات ظاهری رسید و مبتنی بر فرهنگ عامه ایرانیان همه او را گرامی می‌دارند و محترم می‌شمارند؛ اما می‌توان مدعی بود که ایشان در منش سیاسی- دینی و سبک تعاملات حاکمیتی و مدیریتی از خصایص و ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد برخوردار بود؟ برای فهم این …

شبکه اجتهاد: مرحوم آیت‌الله سید محمود‌‌هاشمی شاهرودی (۱۳۹۷-۱۳۲۷) که از سال ۱۳۷۸ ده سال رییس قوه قضائیه جمهوری اسلامی بود، زمانی که به ریاست قوه برگزیده شد اعتراض‌های بی‌سابقه‌ای به رویّه‌ قضایی دوره ده ساله آیت‌الله یزدی وارد کرد و گفت که یک «ویرانه» تحویل گرفته است. این سخن او موجی از امید در کشور ایجاد کرد، هرچند منجر به …

شبکه اجتهاد: دو سال پس از آنکه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس پیشین مجمع تشخیص مصلحت نظام در دی ماه ۱۳۹۵ از دنیا رفته بود، جانشین او آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی نیز ماه دی در سن ۷۰ سالگی از دنیا رفت. تا پیش از ۲۳ مرداد ۱۳۷۸ که به عنوان چهارمین رییس دستگاه  قضائی جمهوری اسلامی منصوب شد، همه او …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حسن رحیم‌پور ازغدی، موجود غریبی است و به همین مناسبت هم موافقان و مخالفان فراوانی دارد. او سالها عضو شورای انقلاب فرهنگی است و از قضا، سالهاست که به وضعیت فرهنگ کشور و از جمله مصوبات همین شورا می‌تازد. استاد دروس علوم انسانی دانشگاه است اما بسیاری از دروس علوم انسانی همین دانشگاه‌ها را غیرانسانی می‌انگارد. بر …

شبکه اجتهاد: بار دیگر سالگرد شهادت شهید آیت‌الله دکتر مفتح و روز وحدت حوزه و دانشگاه فرا رسید. با فرارسیدن این روز و مناسبت، داغ‌هایی کهنه و دغدغه‌هایی دیرین از نو زنده می‌شوند: داغ دو تکه شدن پیکره واحد دانش و دانشوری در این سرزمین به دو قلمرو دینی و دنیایی، جدید و قدیم و آسمانی و زمینی و دغدغه …

شبکه اجتهاد: در فقه روابط بین الملل نگاه فقها به روابط بین‌الملل و نظام بین‌الملل از دیرباز در قالب تقسیم بندی دار الاسلام و دار الکفر مطرح بود و در این قالب، به تنظیم روابط مسلمین با غیر مسلمین پرداخته‌ می‌شد. تا زمانی که نظام خلافت اسلامی در سرزمین‌‌‌های اسلامی حاکم بود، چالشی پیش روی این نگاه فقه روابط بین …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحث و گفتگو بر سر امکان یا تحقق فقه نظام هم چنان ادامه دارد. در این جا به تمام سخنانی که اساتید و اندیشمندان در این چند هفته اخیر در این باره گفته اند، نمی‌پردازم و تنها بر خلط دو تعبیر و سوء تفاهم‌های زبانی تمرکز دارم. فقه و هر دانشی می‌تواند به موضوع مورد مطالعه خود …

اختصاصی شبکه اجتهاد: عبدالعزیز ساشادینا، اسلام‌شناس و استاد مطالعات مذهبی دانشگاه ویرجینیا است. زمینه‌های تحقیق و تدریس او اسلام‌شناسی به‌ویژه شیعه، اخلاق زیستی، اسلام در دوران معاصر، دموکراسی و حقوق بشر در اسلام است. برخی از آثار او عبارت‌ است از: جاودانگی شهادت امام حسین(ع)؛ مبانی همزیستی اجتماعی در اسلام؛ (ترجمه محمدرضا هاشمی، نشر ادیان)؛ حقوق بشر و برخورد فرهنگ‌ها؛ …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استاد شیخ محمد واعظ زاده خراسانی (رحمه‌الله علیه) از شخصیت‌های علمی و اخلاقی کم‌نظیر حوزه علمیه شیعه در زمان معاصر بود. اگر بخواهم ابعاد مختلف علمی و اخلاقی و روحیات ایشان را برای کسانی‌ که از نزدیک با ایشان مجالست و معاشرت نداشته‌اند در چند جمله مختصر بیان کنم، باید این‌چنین بگویم: ایشان جامع علوم معقول و …

شبکه اجتهاد: جدایی حوزه و دانشگاه با تأسیس دارالفنون آغاز شد. طلاب به مدرسه مروی می‌رفتند و دانشجویان به دار الفنون. مشکل اصلی در تفاوت نگاه‌های معرفتی آنها به دانش و فن بود. اصلا ممکن نبود جای آنها را عوض کرد یا آنها را با هم به یک مدرسه برد. به علاوه، موضوعات مورد علاقه آنها هم متفاوت بود. البته …

در هر علمی اگر پژوهش پررونق نباشد، رشد و بالندگی و نشاط وجود نخواهد داشت و آموزش آن علم نیز دچار رکود و افسردگی خواهد شد. علوم حوزوی نیز از این امر مستثنی نیستند. بر این اساس از گذشته تا به امروز، رکن اصلی تحصیلات حوزوی، پژوهش بوده است و نظام آموزشی حوزه بر پایه پژوهشگر و مجتهد شدن طلاب …

شبکه اجتهاد: غالب شریعتمداران بر این باورند که بنای شریعت اسلامی و یا هر شریعت آسمانی بر مبنای کتاب و سنت و وحی الهی است؛ و دلیل و خاستگاه احکام شرعی جز این دو منبع منور نمی‌تواند باشد و یا باید به این دو مأخذ آسمانی برگردد. کسانی که اخباری می‌اندیشند، بر این ادعا بیشتر پای می‌فشارند و منبع و …

وقتی می‌گوییم فقه نظام، مرادمان فقه سیستمی که از حاکم و محکوم تشکیل می‌شود است. رفتارها در این فقه، رفتارهای به هم پیوسته‌ای است که این پیوستگی ناشی از حاکمیت حاکم است و زمانی که چنین شد، رفتار جمعی پیدا می‌کنیم و این رفتار جمعی، نیاز به فقه مربوط به رفتار جمعی دارد و این فقه رفتار جمعی، یک فقه …

شبکه اجتهاد: سابقه‌ی تأسیس نهاد مرجعیت به زمان ائمه‌ی طاهرین ‌علیهم‌السلام باز‌ می‌گردد و در حقیقت خود آن بزرگواران با کلمات و اشاراتشان این نهاد را برای دوره‌ی غیبت تدارک دیدند و تاریخ نیز نشان داد که این تدبیر تا چه اندازه در حفظ مکتب تشیع مؤثر بوده است. از زمان ابن جنید اسکافى و ابن ابى عقیل عمانى رضوان‌الله‌علیهما …

شبکه اجتهاد: پس‌از نقدهایی ناظر به سخنان اول آیت‌الله محمدجواد فاضل، ایشان درباره نظام و فقه نظام مطالب دیگری فرمودند. همان‌طوری که پس ‌از سخنرانی اول ایشان در برخی نشست‌های علمی عرض کردم اگر الفاظ استعمال شده درست توضیح داده شوند ممکن است بسیاری از این نزاع‌ها برطرف گردد. به همین جهت این یادداشت در چند بند ارائه می‌شود: ۱- …

اختصاصی شبکه اجتهاد: توجه اجتهادی و استنباطی به رفتارهای عقیده‌مندی و تلاش برای به‌دست‌آوردن احکام خمسه رفتارهای اعتقادی و تبویب باب فقهی جدید به نام «فقه‌العقیده» موضوع مورد اشاره در این یادداشت است. با توجه به رویکردهای جدید، «فقه» بر اساس اصول، مبانی و مبادی پذیرفته‌شده، نیازمند گسترش و باز‌مهندسی و توسعه مرزهای دانشی خود است. یکی از حوزه‌هایی که …

شبکه اجتهاد: در پی اظهارات اخیر آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی در نفی فقه نظامات، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران پاسخی داده است که مشروح آن از منظرتان می‌گذرد. «آیا اسلام نظام اجتماعی دارد یا نه؟» این سؤال را آقای شیخ جواد فاضل لنکرانی در یک سخنرانی که در تاریخ ۹۷/۹/۸ در دانشگاه مفید به …

شبکه اجتهاد: گفتاری از آیت‌الله حاج شیخ جواد فاضل لنکرانی، در مراسم بزرگداشت آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، در دانشگاه مفید قم، در ۸ آذر ۹۷ منتشر شد، ایشان در بخشی از سخنان خود چنین بیان داشته‌ است: «ما این مقدار که در فقه کار کردیم چیزی به نام نظام نداریم، نظام اقتصادی، نظام سیاسی، نظام قضایی، نباید این عنوان چشم …

در چنین شرایطی، چقدر نظرات آقای نصیری با محکمات دیدگاه‌‌‌های امام درباره فقه، درباره حکومت اسلامی و ولایت فقیه در دوران غیبت و بحث تمدن سازی و غیره انطباق دارد؟ به نظر می‌رسد یا جناب آقای نصیری سخنان صریح امام درباره رسالت حاکمیت اسلامی را ملاحظه نکرده‌اند و یا انتظار دارند نیروهای انقلاب به جای اندیشه‌‌‌های امام (ره) از اندیشه‌‌‌های …

شبکه اجتهاد: با اظهارات اخیر یکی از اساتید حوزه درباره فقدان نظام سازی در فقه، دوباره بحث فقه نظام ساز در محافل حوزوی مطرح شده است. بالاخره فقه نظام ساز است یا خیر؟ اولین نکته مهم این است که اساسا مساله و معضله عدم کفایت فقه سنتی و موجود برای اداره جامعه مربوط به یک قرن اخیر است و در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: پیرامون «روش‏‌شناسی و متدولوژی نظام‏‌سازی قرآنی»  دو معنا محتمل است: اول) معنای اول این است که قرآن کریم برای نظام‏‌سازی چه روش‌‏هایی را پیشنهاد داده و یا از چه روش‏‌هایی بهره برده است؟ آیا از روش‏‌های عقلایی و موجود بهره برده و به اصطلاح در این حوزه به صورت امضائی و پذیرش یک یا چند روش‏ از …

شبکه اجتهاد: اخیراً یکی از فضلاء و بزرگواران حوزه علمیه قم در طی سخنانی گفته است:«مرحوم آقای صدر در همان مسئله اقتصادنا که به نظرم متأثر از وجود نظام‌های سرمایه‌داری، نظام‌‌‌های اقتصادی سرمایه داری یا نظام‌های اقتصادی کمونیستی است که این اندیشه در ذهنش جرقه زد که باید خود اقتصاد در اسلام یک نظام داشته باشد و دنبال کشف نظام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش، استاد شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی در دومین همایش نکوداشت مرحوم آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی در بخشی از سخنان خود اظهار داشت: تاکنون که ما این مقدار در فقه کار کرده‌ایم چیزی به نام نظام ندیده‌ایم، این عناوین نظام اقتصادی، نظام سیاسی، نظام قضایی، نباید چشم و گوش ما را پر کند که بگوییم اسلام نظام …

شبکه اجتهاد: پس از اختلاف نظر بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان درسال ۱۳۶۶ بر سر قانون کار که یک لایحه مهم محسوب می‌شد و در عین حال اختلاف جدّی بین مجلس و شورای نگهبان را به وجود آورده بود، برخی سران نظام طی نامه‌ای از حضرت امام رحمت الله علیه درخواست راه حل نمودند. حضرت امام با اندیشه …

تطبیق دادن و اشاره کردن با اسم از ضروریات نیست؛ خصوصاً جانب تبری به جهت اعتقادی و قلبی بر می‌گردد. از اعمال جوارحی و بدنی نیست مثل زبان و چیزهای دیگر. تبری عملی قلبی است. شبکه اجتهاد: بعضی اشکال می‌کنند که از طرفی تبری جزء فروع تشیع است و از طرفی هم می‌گویند سب و لعن نکنید یعنی دست از …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید حسن مدرس (۱۳۱۶-۱۲۴۹ش) از مهم‌ترین مجتهدان شیعه است که نامش با سیاست گره خورده و نیز گفته می‌شود از نخستین کسانی است که به تدریس نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه پرداخته است. از اندیشه‌ سیاسی مدرس می‌توان نکاتی کاربردی برگرفت و تا این زمانه‌ نیز آن را امتداد داد. به عنوان نمونه، وی بر این باور بود …

شبکه اجتهاد: زیدیان مکتب قدیم کوفه در عصر ابو خالد واسطی و بعد از او در دوران راویان او تا عصر احمد بن عیسی بن زید و شاگردانش مانند محمد بن منصور مرادی و شاگردان او به روایات و فقه امامان شیعی و از همه مهمتر امامین باقر و صادق (ع) اعتنا داشتند. خود قاسم رسی و سنت‌ هادوی از …