دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر مجید شایگان‌فر، استاد حقوق دانشگاه آزاد مشهد و متخصص حقوق جزا و جرم‌شناسی است. با او که سالیانی است، مبحث بزهکاری اطفال را در دانشگاه تدریس می‌کند، تعزیر کودکان نابالغ از منظر فقه و حقوق را به بحث گذاشتیم. به باور وی، عناوینی مثل رشد در حقوق مدنی مبهم است و باید در مورداجرای حدود و تعزیرات بر کودکان دقت کرد تا بزهکار تربیت نکرده باشیم.

اختصاصی شبکه اجتهاد: در رابطه با دو عنوان بلوغ و رشد مباحث بسیاری مطرح است که در اینجا مجال پرداختن به آن‌ها نیست، امّا دو نکته ارتباط مستقیم با موضوع این بحث دارد: نخست اینکه بلوغ چیست و آیا مقصود از آن خصوص رسیدن به مرحله خاصی از رشد جنسی است یا ملاک و معیار دیگری وجود دارد؟ دوم اینکه چه آثاری بر آن مترتب گردیده است؟

شبکه اجتهاد: تحقیقات انجام شده در حوزه مهم و جدید «بانکداری مرکزی اسلامی» معدود و پراکنده هستند. در واقع، پژوهش‌های بسیار کمی مشاهده می‌شود که در آن به صورت متمرکز، ابعاد فعالیت بانک مرکزی و رابطه این بانک با دولت، بانک‌ها و عموم مردم از منظر اسلامی مورد تحلیل قرار گرفته باشد. این در حالی است که بدون شک اثرگذاری فعالیت‌های بانک مرکزی در زندگی عموم مردم، بسیار بیشتر از یک بانک تجاری است و به همین دلیل، اسلامی بودن فعالیت‌های این بانک (و به ویژه در زمینه ابزارهای مورد استفاده) از اهمیت بیشتری برخوردار است.

رئیس مؤسسه بهداشت معنوی می‌گوید: فقه معنویت یا فقه القلوب از مهمترین عرصه‌هایی است که نتایج آن می‌تواند علوم انسانی را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از مباحث هنجاری در علوم انسانی به معنویت گره خورده و فقه معنویت می‌تواند از رهگذر حل مسائل معنوی، بر این علوم اثر بگذارد.

دربارۀ «وحدت با اهل‌سنت»، رویکردهای مختلفی ذکر شده است و هر یک از تحلیل‌گران نظر به برداشت‌های خود، به این موضوع پرداخته‌اند.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه گفت: بحث‌‌های فقه الاداره جزء چالش‌‌های نظری جمهوری اسلامی ایران است، زیرا در بخش‌‌های مختلف سازمان نظام اسلامی ورود فقهی نکردیم و شرط ورود فقهی هم این است که خود فقیه در این سازمان حضور پیدا کرده باشد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: مجازات مرتد، ازجمله احکامی است که در چند سال اخیر، مورد هجوم و نقد جوامع روشنفکری قرار گرفته است. زمانی‌که این حکم برای افراد زیر ۱۸ سال صادر می‌شود (که ازنظر منشور حقوق کودک، کودک محسوب می‌شوند) مورد اعتراض مدافعین حقوق کودکان نیز قرار می‌گیرد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: انسان در مسیر رشد خود، با پدیده‌ای بسیار اعجاب‌انگیز روبرو می‌شود که باعث به وجود آمدن تغییرات جسمی، روانی و رفتاری بسیاری در انسان می‌شود. البته بلوغ فقط یک پدیده زیستی صرف نیست بلکه می‌توان آن را از آغازین مراحل رشد فکری و اجتماعی دانست که انسان را آماده پذیرش مسئولیت در حوزه‌های مختلف انسانی می‌کند. بلوغ در ادیان الهی، به‌خصوص اسلام از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چراکه از شرایط تکلیف است و با بالغ شدن فرد، مسئولیت‌های دینی به‌سوی او روی آورده و زیست معنوی وی آغاز می‌شود.

شبکه اجتهاد: برای آینده‌نگری حوزه‌های علمیه هفت پیشنهاد دارم. پیشنهاد اول این است، اگر چه دفتر تبلیغات اسلامی در حوزه پژوهش نخبگانی موفق بوده است و توانسته تعامل خوبی با نخبگان علمی داشته باشد، اما در شرایط کنونی باید نیازهای عمومی و اجتماعی را شناسایی کرد و در این عرصه پژوهش‌هایی انجام داد و باید پژوهش‌ها را به این سمت سو پیش برد مانند طلاق که از جمله این مسائل است.

آقای مهدوی کنی به خود من گفت که زمانی آقای خمینی به ما گفت اگر شخص شما را ترور کنند بهتر از این وضع تشریفات است؛ چون این‌ ترور شخصیت است. خود امام به آقای مهدوی کنی گفته بود. آقای مهدوی کنی گفته بود که ما را می‌کشند و… امام گفته بودند که اگر بکشند بهتر از این وضع است. این نکته قابل دفاع هم نیست. مخصوصاً درباره‌ی کسانی که اصلاً سابقه‌ی مبارزاتی هم به آن صورت نداشته‌اند.

وقتی که طلبه بودم، باز هم کتاب نمی‌خریدم و نگه نمی‌داشتم. الان در حقیقت کتابی ندارم! شما می‌دانید که تنها ثروتی که از روحانیون باقی می‌ماند کتاب است، من حتی یک جلد کتاب هم ندارم! در دوران طلبگی در قم، مرتب به کتابخانه مسجد اعظم می‌رفتم. اولین مشتری آنها و آخرین نفری که از آنجا بیرون می‌رفت، من بودم. روزی سه نوبت به کتابخانه می‌رفتم و مطالعه می‌کردم، اما کتاب نگه نمی داشتم، این از خصوصیات من بود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حداقل در فرهنگ ما، سخن گفتن از «کودک»، تداعی‌کننده افرادی با سن تقریبی ۳ تا ۷ سال است؛ اما شکل‌گیری این مفهوم برخاسته از آن چارچوبی است که ساخت مفاهیم و تعیین قلمرو آن‌ها را در حوزه زندگی روزمره را موجه می‌سازد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: از نظر نهادهای حقوق بشری، افراد زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شوند، اما در فقه اسلامی، ملاک خروج از کودکی، بلوغ جسمی است. همین امر موجب شده تا مجازات و تعزیر کودکان بالغ زیر ۱۸ سال در جوامع اسلامی با اعتراض نهادهای حقوق بشری مواجه شود.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ محسن اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، عضو مجلس خبرگان رهبری و نیز استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، مهمان گذشته برنامه تلوزیونی «دست خط» بود. متن ذیل مشروح گفتگوی آیت‌الله اراکی در این برنامه است:

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌ فاضل السهلانی یکی از نمایندگان آیت‌الله‌ سیستانی در آمریکا و رئیس مرکز اسلامی آیت‌الله‌ خوئی در نیویورک است. در سفر کوتاهی که به ایران داشت با وی درباره فعالیت‌های این مرکز و مسائل مختلفی که متوجه فعالیت‌های اسلامی در کشورهای غربی است به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین صدیقی عدم حضور یا کمرنگ شدن روحانیت در عرصه‌های اجرایی و سیاسی را نه تنها مانع وظیفه اصلی روحانیت نمی‌داند بلکه معتقد است که اگر روحانیت به دلیل حفظ قداست خود بخواهد از مناصب اجرایی دور شود یعنی فرار از مسئولیت‌های اجرایی و مدیریتی کشور و این امر بالاترین جفا به اسلام و دین است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام قدرت‌ الله انصاری، پژوهشگر ارشد مرکز فقهی ائمه اطهار و از اساتید حوزه علمیه قم است. با او که چند سالی است مدیریت پروژه موسوعه فقهی «احکام الطفل و ادلّتها» را به عهده داشته و به‌تازگی نگارش این مجموعه ۹ جلدی را با گروهی از محققین به پایان رسانده است، در رابطه با حکم ارتباط جنسی با کودک بدون رضایت او و با اذن ولی گفتگو کردیم

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام علی شفیعی، مدیر گروه فقه دفتر تبلیغات مشهد، علاوه بر مسؤولیت حقوقی، به لحاظ شخصی نیز از دغدغه‌مندان حوزه حقوق کودکان به شمار می‌رود. این کارشناس فقه تربیت، در یادداشت شفاهی زیر، به بررسی امکان فقهی تنبیه کودکان و محدوده جواز آن پرداخته است.

شبکه اجتهاد: چندی قبل و همزمان با ایام هفته وحدت، قطعه فیلمی از یک روحانی شیعه در فضای مجازی منتشر شد که با واکنش‌های کاربران مواجه گردید. در این کلیپ مشاهده می‌شود فرد روحانی دست مولوی‌ گرگیج امام جمعه اهل سنت آزادشهر گلستان را می‌بوسد و آن را وظیفه خود می‌داند و قرآن‌هایی از آستان‌قدس رضوی به وی هدیه می‌دهد.

شبکه اجتهاد: از مبانی تأثیرگذار در نسبت میان فقه و علوم انسانی و هم‌چنین تأثیرگذار در فرایند اجتهاد انسان شناسی است:

اختصاصی شبکه اجتهاد: رد دیدار رسمی با مایک پنس، معاون رئیس جمهور آمریکا توسط دکتر احمد الطیب شیخ الازهر را می‌توان جزء اولین واکنش‌های جدی و مهم شخصیت‌های جهان اسلام نسبت به تصمیم ترامپ در به‌رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی سرزمین‌های اشغالی دانست.

می‌توان علی‌الحساب به سپرده‌گذاران سودی پرداخت کرد که عجالتاً معیشت‌شان را بتوانند تأمین کنند ولی نباید این سود که پیش‌بینی می‌شود در سقف آن سودی باشد که بانک بعداً می‌تواند بدهد بلکه باید به اندازه‌ای باشد که در پایان سال مالی پس از حسابرسی که سود و زیان صورت می‌گیرد، یک مابه‌التفاوتی به سپرده‌گذاران بدهند تا سپرده‌گذاران این توهم برایشان پیش نیاید که این نرخ بهره است یا سود پول است ولی عملکرد سیستم بانکی ما طی این سی و چند سال دقیقاً سود پول را نشان می‌دهد و هیچ چیز غیر از سود پول محقق نشده است، از این جهت حرف مراجع بزرگواری که می‌گویند اساس این بانکداری بر ربا است حرف درستی است و نمی‌توان انکار کرد.

شبکه اجتهاد: اظهارات اخیر آیت‌الله‌ شبیری زنجانی در باب تنزل جایگاه روحانیت در میان مردم بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگویی صمیمی با دکتر عبدالوهاب فراتی به این موضوع بپردازیم. فراتی مؤلف آثار ارزشمندی همچون «روحانیت و سیاست: مسائل و پیامدها»، «روحانیت و تجدد»، «گونه‌شناسی فکری سیاسی حوزه علمیه قم» و نیز مقالات بی‌شماری در این حوزه است. گفتگوی مباحثات با این پژوهشگر حوزه علمیه قم را می‌خوانید:

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین موسوی زنجانی از محققان حوزه علمیه قم می‌گوید: در فقه موجود شاید بیش از ۴۹۹ آیه از قرآن جریان ندارد؛ بقیه ۶۰۰۰ آیه‌ای ‌که می‌‌ماند، وظیفه کیست که به مردم یاد دهد؟ او می‌‌افزاید: تاریخ هجرت، ربطی به تولد اسلام ندارد؛ هجرت، هیچ ربطی به تولد خود دین ندارد. تاریخ هجرت برای ثبت حوادث است که فلانی کی متولد شد و چه زمانی از دنیا رفت و بس! هیچ دین و کتاب آسما نی ایی نسخ نشده بلکه به شکل قرآن و جامع‌ترنازل شده ‌اند. قرآن فرموده (مصدق لمابین یدیه و عندهم التورات)، نفرموده ناسخا.

اختصاصی شبکه اجتهاد: بارها دیده‌ام و می‌بینم بسیاری از کسانی که درباره دین اسلام می‌نویسند یا در این باره سخن می‌گویند ، آشکارا بین دوران مکی و مدنی زندگی پیامبر- و کسانی که با او ایمان آوردند ، فرق می‌گذارند و دوران مکه را دوران خودسازی و صبر و شکیبایی و دوران مدینه را دوران اجرا و برپایی حکومت ، می‌شمارند و تلاش می‌کنند به گونه‌ای ویژگی‌های این دو دوره را تبیین کنند که گویی این دو دوران با یکدیگر متضاد هستند .

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌‌الله فاضل مالکی، از شاگردان آیت‌الله سید محمدباقر صدر و از مبارزان قدیمی انتفاضه در عراق و انقلاب اسلامی در ایران است. وی پس از مراجعت اجباری از عراق، در درس آیات عظام تبریزی و وحید خراسانی شرکت نمود و پس‌ازآن، خود کرسی تدریس سطوح عالی و خارج را بنا نهاد.

برخی فکر می‌کنند فهم سیاسی آن‌ها از مراجع خیلی بیشتر است. مرجعی که در مسائل فقهی و اصولی عمیق است در مسائل سیاسی هم عمیق است و اینطور نیست که اهل تشخیص نباشد. هر وقت طلبه توانست در ابواب فقهی مجتهد شود در مسائل سیاسی هم می‌تواند. چون وقتی قوه و استعدادی در مرتبه‌ای به فعلیت برسد در زمینه‌های دیگر هم به فعلیت می‌رسد.

شبکه اجتهاد: مفروضات و اندیشه‌های حاضر در ذهن، در موارد بسیار، به مثابه خاستگاه و چارچوبی برای حرکت فکری و استنباطی عمل می‌کنند، به آن جهت می‌بخشند و نص را متناسب با خود شکل می‌دهند.گاه ابعاد این تاثیرگذاری تا آنجا به پیش می‌رود که این دیگر نص نیست که حرف می‌زند؛ بلکه چارچوب‌های فکری پیشینی هستند که به نام نص و در جایگاه استنباط از آن، سخن می‌گویند و اندیشه یا اندیشه‌هایی را القا می‌کنند.

این تعبیر از شهید محمدباقر صدر در مورد امام موسی صدر است که فرمود: امام موسی صدر دریچۀ حوزه نجف یا پل ارتباط حوزه نجف اشرف با دنیای معاصر است. یعنی دنیای معاصر تنها ارتباطی که با حوزۀ نجف دارد، از طریق امام موسی صدر است، چرا که ایشان سعی داشت تا میان سنی و شیعه و نیز میان مسلمانان و مسیحیان تفاهم برقرار کند و اختلافات را به حداقل برساند.

شبکه اجتهاد: از همان اوایل، جریان واقعی دین اسلام دست خوش تحریف و دگرگونی شد و مسلمانان با پشت کردن به اصل ولایت ضربه جبران ناپذیری را به اسلام وارد ساختند. قبل از ورود به اصل بحث نگاهی کوتاه و تطبیقی به اوضاع و احوال زمان این دو بزرگوار، یعنی علامه امینی و میرحامد حسین هندی صاحب عبقات الانوار می‌اندازیم: