یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: شیوع ویروس کرونا (کووید۱۹) در این روزها مهم‌ترین موضوع در جامعه و محافل مدیریتی، علمی و در رأس اخبار کشورمان و بلکه جهان قرار گرفته. عامل یا عوامل انتشار ویروس و ورود به کشورمان و نحوه‌ی مواجهه با آن در بخش‌های مختلف مدیریتی، اجتماعی و اطلاع‌رسانی و هم‌چنین آثار جسمانی و روانی، از مباحث داغ این روزهای جامعه می‌باشد. به نظر می‌رسد منطق مواجهه و سبک رفتاری انسان‌ها در چنین موضوعاتی که جامعه را به صورت فراگیر درگیر خود کرده است، مهم‌ترین عامل در مدیریت و فائق آمدن بر این مشکل و نظایر آن می‌باشد. عزم ملی برای …

شبکه اجتهاد: لقب دادن و ملقب شدن در میان ایرانیان، همانند دیگر اقوام سابقه زیادی دارد و گویا در همیشه تاریخ به عنوان یکی از شاخصه‌های شناخت افراد از آن استفاده می‌شد. لقب‌ها گاه وجه سیاسی،‌ گاه دینی،‌ گاه اجتماعی و حتی گاهی اخلاقی داشته و جنبه‌های تفالی آن نیزمورد توجه زیاد برخی از حاکمان و قدرتمداران بود، چنان که برخی از القاب، مثل ذوالریاستین حکایت از ویژگی سیاسی یا اجتماعی فرد ملقب داشت و در مواقع بسیاری هم مایه فخر و مباهات و چه بسا مایه درآمد و انتفاع‌هایی بود. به همین سبب با رویکرد اخلاق دینی چندان سازگاری …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار در صدد است به تبیین نسبت فقه حکومتی و مردم‏‌سالاری دینی بپردازد. بدین منظور طیّ چندین نکته به صورت گام به گام به اصل موضوع نزدیک و به تبیین آن پرداخته است. در نکته اول به تبیین تفاوت الگوی مردم‌سالاری غربی با الگوی مردم‏‌سالاری دینی و اسلامی پرداخته است. در نکته دوم با تکیه بر تفاوت دو الگوی پیش گفته در حوزه مبانی انسان‏‌شناختی، تبیین تفاوت‏‌های جایگاه و حقوق انسان در این هر دو الگو را در دستور کار قرار داده است. نکته سوم به بررسی حقوق دوسویه مردم (انسان) در الگوی مردم‏‌سالاری دینی اهتمام ورزیده …

شبکه اجتهاد: در شمارش فقیهان صحابه، همواره نام امام علی (ع) در رأس آنان دیده می‌شود(۱). قرارگرفتن حضرت در مقام خلافت طی چند سال شرایطی را فراهم آورد که آن حضرت هم در معرض قضا و هم استفتا قرار گیرد و اقوال منقول از او نقش مؤثری در فقه پسین برجای گذارد(۲). در منابع سخن بسیار است از این که نه تنها تابعین که صحابه در فتاوی و اقوال فقهی به آن حضرت رجوع می‌کردند و از او در حل معضلات یاری می‌طلبیدند(۳). ابن‌عباس بر این نکته تأکید دارد که «هرگاه چیزی برای ما [صحابه] از علی (ع) ثابت می‌شد، …

شبکه اجتهاد: با توجه به فراگیری ویروس کرونا در کشور عزیزمان ایران و نیز با عنایت به تدابیر بهداشتی متولیان خدوم حرم مطهر رضوی در ایجاد محدودیت برای زوار علی بن موسی الرضا(ع)، سوالی در ذهن برخی پدید‌ می‌آید که آیا پاکیزگی حرم امامان(ع) با پاکی اهل بیت(ع) منافات دارد؟ آیا نظافت و پاکسازی حرم اهل بیت(ع) از آلودگی‌‌ها و بیماری‌‌ها، با قداست و شرافت بارگاه ایشان ناسازگار است؟ در این یادداشت، به صورت کوتاه به این سوال پاسخ‌ می‌دهیم. بر پایه آموزه‌‌های قرآن، اهل بیت(ع) عصمت و طهارت از هرگونه ناپاکی و آلودگی به دورند و رجس و پلیدی …

شبکه اجتهاد: حوادثی مانند همین شیوع بیماری ویروسی کرونا که پیش می‌آید، برای انسان درس‌های فراوانی دارد. مؤمن دنیا را کلاس درس می‌داند و انسان، دانش‌آموز مدرسه هستی است؛ به این دنیا آمده‌ایم تا چیزهایی را یاد بگیریم تا در عالم دیگر، از این آموخته‌ها استفاده کنیم و یک زندگی شاد و نورانی داشته باشیم و هر چیزی را باید وسیله درس گرفتن قرارداد. بهترین درس گرفتن، درس گرفتن در میدان عمل است نه‌در کلاس درس. شیوع کرونا که زندگی همه ما را تحت تأثیر قرار داده، میدان عملی است که به ما درس‌هایی می‌دهد؛ یکی از این درس‌ها، قدرت‌نمایی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: وقتی به سیره امیرالمومنین(ع) در رابطه با نحوه برخورد ایشان با کارگزاران برسی اجمالی داشته باشیم به این نکته مهم می‌رسیم که امام برای برقراری عدالت اجتماعی در سطح جامعه از هیچ تلاشی فروگزار نبودند یعنی حضرت امیر نه تنها در میدان جنگ به دنبال اجرای حق بود و با کسی تعارفی نداشت، در عرصه جامعه هم که عهده‌دار حکومت بود به همین شیوه عمل می‌کرد.‌ امام همیشه سعی در احقاق حقوق مظلومین از مستبدین و ظالمین داشت و گاه برای همین مسئله با برخی یاران دچار مشاجره و حتی جنگ می‌شد. مانند مسئله امام با طلحه …

شبکه اجتهاد: یکی از عومل جعل حدیث محبت برخی نسبت به شهر یا قبیله خود و یا بغض و عداوت نسبت به شهر و قبیله دیگران است که پیشینه‌ی زیادی دارد و اکنون هم کم و بیش مشاهده می‌شود، وجود این مطلب عاملی است که محقق را در پذیرش این گونه احادیث دچار تأمل می‌کند، و هیچ بعید نیست این واضعان حتی نه به نام خود بلکه به نام راویان خوشنام و موثق دست به جعل و حدیث سازی بزنند. با چشم پوشی از مطلب فوق این روایات جزء اخبار آحادند و پذیرش خبر واحد منوط به شرائطی است که …

شبکه اجتهاد: تاریخ معاصر ایران نام‌ها و یادهای بزرگی را به خود دیده است، اما بسیار نیستند نام‌هایی که هم به اتفاق ملاحت، دل‌ها و نظرهای گوناگون را به خود جلب کردند و هم برد و نفوذی فراتر از ایران و تشیع پیدا کردند، نام‌هایی که هم در حوزویان و بیوت مراجع و هم در میان دانشگاهیان و همه اهل قلم و اصحاب رسانه و فرهنگ، جایگاه درخوری یافتند. این روزها ما در سوگ مردی از این تبار انگشت شمار نشسته ایم که خاستگاهی رفیع داشت و با بزرگ منشی‌اش، پایگاهی بس منیع یافت. مرحوم استاد سید‌هادی خسرو شاهی را …

شبکه اجتهاد: در مورد این ابتلاء بزرگ به ویروس کرونا که در کشور اتفاق افتاده و مردم عزیز ما خصوصا مردم عزیز و انقلابی قم به آن مبتلا هستند لازم است نکاتی را همه ما مورد توجه قرار دهیم: اولین نکته این است که بدانیم تمام این گرفتاریها امتحان الهی است. اگر یک انسان یا افراد متعددی مبتلا به کسالت می‌‌شوند این مرض و کسالت یکی از امتحانات خداوند نسبت به بشر است. همانطور که در حال سلامت انسان در حال امتحان است که چگونه از این نعمت بزرگ سلامت برای سعادت خود و جامعه‌‌اش بهره می‌‌برد، با ابتلا به …

شبکه اجتهاد: قابل توجه پزشکان متعهد و خدمتگزار کشور عزیزمان ایران؛ ۱- اینجانب مکرر گفته و نوشته‌‌ام که حرفه پزشکی ازچنان قداستی برخوردار است که اگر بگوییم این دست خداست که از آستین پزشک برای درمان انسان‌ها بیرون‌ می‌‌آید گزاف نگفته‌ایم، پزشک دوا‌ می‌‌دهد و خداوند شفا. فاذا مرضت فهو یشفین/(بقره/۸۰) و چون بیمار شوم اوست که بهبودی‏ام می‏بخشد. ۲- در بحران پیش آمده برای کشورعزیزمان تلاش شبانه روزی و ایثارگرانه گروه درمانی اعم از پزشکان، پیراپزشکان، پرستاران، داروخانه‌ها، هرگز فراموش شدنی نیست و از اینجانب جز سپاس و دعا برای موفقیت و سلامتی آنان کار دیگری ساخته نیست. از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از شیوع ویروس خطرناک کرونا در کشور، رسانه‌ای که ناشر اصلی نسخه‌های یکی از مدّعیان طب اسلامی به شمار می‌رود، با انکار مُسری بودن ویروس مزبور، در یک اقدام قابل پیگرد قضایی، به مردم توصیه کرده است که به دستورات بهداشتی اعتناء نکنند و در جمع‌های فامیلی و مذهبی حاضر شوند! با وجود آنکه دیدگاه حقیر راجع به مبانی سست طبّ ادّعایی فوق و نادرستی استخراج گزاره‌های طبّی بر پایه قواعد فقه اجتهادی، به اشکال مختلف و به تفصیل منتشر شده و تاکنون هیچ نقد درخوری از سوی مدّعیان به دستم نرسیده است، در صدد برآمدم …

شبکه اجتهاد: در شرایط فعلی، به رغم تلاشی که مراکز رسمی دولتی و به طور کل حاکمیتی در مسیر تأمین سلامت مردم بر اساس اصول علمی‌ می‌کنند، همچنان مداخلاتی از سوی افراد غیر مسئول و از جمله کسانی که خود را حکیم سنتی از میان روحانیون و جز آنها‌ می‌خواهند، صورت‌ می‌گیرد. بسیاری از این مدعیان طب سنتی، با استفاده از شرایط روحی مردم و نیازهای موجود، اظهارات فضل فروشانه اما غیر متخصصانه خود را در شبکه‌های عمومی بسط‌ می‌دهند. البته که غالب مردم اینها را به چیزی‌ نمی‌گیرند، اما در کل، برخی از دعوت‌های آنها برای ایستادگی در مقابل …

شبکه اجتهاد: حضور به هنگام روحانیت در پیشامد‌ها و بلایای طبیعی و ارائه خدمات اجتماعی مفید و حضور فعال و جهادی در همه عرصه‌ها، به عنوان وظیفه شرعی خدمت به مردم و همدردی و همراهی با مردم اقتضاء دارد که در مسئله مبارزه با کرونا نیز روحانیت پیش‌گام و فعال باشد؛ زیرا تلاش برای حفظ جان و هدایت مردم از باب امر به معروف و نهی از منکر در حوزه رعایت بهداشت عمومی وظیفه‌ای شرعی است. در شرایطی که جامعه تحت هجمه سنگین رسانه‌ای با هدف آشفتگی و هرج و مرج عمومی هست، روشنگری عمومی صحیح روحانیت در چگونگی مقابله …

شبکه اجتهاد: نوع تلقی برخی از عزیزان ما در این‌گونه موارد حساس، کم‌اهمیت انگاشتن توصیه‌های پزشکی، بهداشتی و حتی مسلمات عقلی به بهانه شفابخش یا منزه بودن فضاهای مرتبط با اهل‌بیت (ع) است. اخیراً دوستی تعریف می‌کرد در یکی از مجالس عزای حضرت زهرا (س) به کسی که با دست‌های بدون دستکش کفش‌های عزاداران را مرتب کرده بود و با همان دست بدون شستشو به ریختن چای پرداخت، تذکر داده بود که باید قبل از دست زدن به استکان‌ها، دست‌های خود را بشوید، آن فرد در پاسخ گفته بود به برکت حضرت زهرا، هیچ‌کس، هیچ مشکلی پیدا نمی‌کند، همین تماس …

شبکه اجتهاد: متأسفانه این روزها مردم کشورمان به شکل گسترده‌ای نگران و درگیر ویروس کرونا هستند و اعلام دیرهنگام هشدارهای لازم و کوتاهی برخی نهادهای مسؤول نیز بر وخامت اوضاع افزوده است. طبیعی است که در چنین شرایطی هرکسی از زاویه و منظر خود به موضوع بپردازد و بر اساس مسؤولیت خود وظیفه‌ای را بر عهده بگیرد و در این میان نهادهای دینی و متولیان امور مذهبی هم حوزه مسؤولیت تعریف شده‌ای دارند. توصیه به دعا و توسل، ترویج مراقبتهای معنوی، کاهش تجمعات مذهبی، تأکید بر ملاحظه نکات بهداشتی در مجامع دینی و … از این گونه وظایف به شمار‌ …

شبکه اجتهاد: خبر کرونا وقتی که در قم آمد، روحانیت حتی اگر می‌خواست واکنشی هم نشان ندهد، نمی‌توانست. آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی به مردم توصیه کرد که در مراکز عمومی حاضر نشوند. وی گفت که زیارت عاشورا و حدیث کسا را در خانه بخوانید؛ چرا که این دو روحیه می‌دهد و آثار گران‌بهایی دارد. آیت‌الله جعفر سبحانی هم گفت که سخن پزشکان و متخصصین برایمان حجت است و هرچه آنها در این خصوص بگویند باید به آن عمل کرد. آیت‌الله‌ شبیری زنجانی نیز در فتوایی اعلام کرد: «با توجه به خطر جدی این بیماری، رعایت ضوابط بهداشتی و پزشکی بر …

شبکه اجتهاد: مدتی است برخی از نویسندگان عادت کرده‌اند بر تهدید نظام به عدم مشارکت در انتخابات (تحریم انتخابات)؛ این عده مشارکت خود را منت و عدم مشارکت خود را تهدید جمهوری اسلامی می‌دانند. در حالی که این مشارکت بیش از آنچه برای نظام مهم باشد، برای همین دسته از روشنفکران به‌اصطلاح آزادی‌خواه اهمیت دارد. البته بعید نیست کسی از طیف سنتی در ایران نسبت به تبعات عدم مشارکت سیاسی درک لازم را نداشته باشد، لیکن بعید است کسی در دپارتمان علوم سیاسی و علوم اجتماعی نشسته باشد و پیامدهای عدم مشارکت را درک نکند و آنگاه بخواهد سفارش کند …

باید بین داوطلبى منصب، براى خدمت و اعلاى کلمه حق و بین داوطلبى با هدف قدرت‏طلبى و حرص بر مقام، تفصیل قائل شد و بدین گونه بین آیات و اخبار جمع کرد. در کتاب سراج الملوک[۱] تألیف ابوبکر الطرطوشى بابى گشوده شده است که در آن، به توجیه طلب ملک توسط حضرت سلیمان پرداخته است؛ زیرا پیامبرانى مانند حضرت سلیمان و یوسف، هدفى جز خدمت نداشته‌‏اند؛ به‏‌ویژه حضرت یوسف که تصدى این منصب در او متعین و منحصر بوده است. اختصاصی شبکه اجتهاد: در این نوشته بدون اینکه قصدی بر تبیین اوصاف و شرائط انتخابات از منظر دینی داشته باشم …

شبکه اجتهاد: طب اسلامی، واژه‌ای است که در دهه اخیر بسیار به کار رفته است، چه توسط آنانی که مدّعی نظام سلامت مستقلّ اسلامی‌اند، و چه توسط آنانی که چنین نظامی را از اساس باور ندارند. با این حال به نظر می‌رسد ـ چه این نظام ادعایی را باور داشته باشیم یا نه ـ اصطلاح «طب اسلامی» اصطلاحی نو ظهور و بدون مستند است. در تمام روایاتی که مدعیان نظام سلامت اسلامی در مباحث دارو  و درمان بدان‌ها تمسک می‌کنند هیچ گاه با این تعبیر یا تعابیرمشابه (مثل طب اهل بیت) مواجه نمی‌شویم. تعبیری که فراوان در روایات آمده است …

اگر در جامعه غربی از انتخابات صحبت می‌شود، با این پیش‌فرض بحث می‌شود که دموکراسی موردقبول است و رأی اکثریت مردم، ایجاد مشروعیت می‌کند. لذا بحث انتخابات در غرب به‌تبع بحث دموکراسی مطرح شد و به هر صورت دموکراسی چاره رسیدن به واقعیت است. انتخابات هم به‌مثابه ابزاری برای دموکراسی مطرح است که اگر دموکراسی را از جامعه بگیریم طبیعتاً انتخابات هم معنایی نخواهد داشت. البته دموکراسی شکل‌های مختلفی پیدا کرد. حتی در خانه‌های مردم هم نفوذ و رواج پیدا کرد و به رأی اکثریت مردم، بهاداده شد نه‌فقط در حاکمیت و حکومت و قانون بلکه در اینکه چه غذایی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این چند سال اخیر رفتارهای پارادوکسیکال اجتماعی در رفتار و عملکرد جامعه ایرانی- اسلامی بسیار زیاد شده است و برای جامعه شناسان رفتارشناسی جامعه شهری ایران به یک چالش تبدیل شده است. پس از پیروزی انقلاب به دلایل متعدد اراده جدی بدین منظور که احکام مباحث اجتماعی از دل گزاره‌های دینی به صورت یک قانون یا سند بالادستی دربیاید وجود نداشت. به همین علل در بسیاری از موارد در مواجهه با محصولات غربی با تمسک به احکام ثانویه و مصلحت سنجی‌های گاه ناآگاهانه ضربات هولناکی به جامعه دینی ما وارد شد. سبک زندگی امروز جامعه شهری …

شبکه اجتهاد: کتاب «ولایت فقیه»، مجموعه سیزده سخنرانی است که حضرت امام، در فاصله سیزده ذی قعده ۱۳۸۹ تا دوم ذی حجه ۱۳۸۹(مطابق با ۱۳۴۸/۱۱/۱ تا ۱۳۴۸/۱۱/۲۰ ش) در ایام اقامت در نجف اشرف ایراد فرموده‌اند. این سخنرانی‌ها در همان ایام، گاهی کامل و گاه به صورت یک یا چند درس تکثیر و منتشر شده است. سپس در پاییز ۱۳۴۹ ش. پس از ویرایش و تأیید حضرت امام برای چاپ آماده گردید و نخست توسط یاران امام در بیروت به چاپ رسید و پنهانی به ایران فرستاده شد و همزمان به کشورهای اروپایی و امریکا و پاکستان و افغانستان ارسال …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در روایت آمده است: الآباء ثلاثه : اب ولدک، و اب زوجک و اب علمک. نگارنده، در ایام علم آموزی، اساتید و مربیان دلسوز و مهربانی دیدم که به حقیقت برایم به مثابه پدر بودند و از هر کدام درسها و علوم فراوانی آموختم، اما در میان همه آنها، کسی که بیش از همه و به مدت طولانی با او حشر و نشر داشته و در این مدت، نکات فراوان در راستای علم، معنویت و زندگانی آموختم، سیدنا الاستاد حضرت آیت‌الله حاج سیدمحمدمهدی موسوی‌خلخالی رضوان‌الله‌علیه بود. آنچه مطالعه می‌کنید، نوشتاری از حجت‌الاسلام سید کمال موسوی*، از شاگردان …

حوزه در ذات خود سه رسالتِ «تفقهِ دین»، «ابلاغ دین» و «اقامه دین» را بر عهده دارد و به خصوص تحقق رسالت اخیر، جز با تعهد و مداخله مثبت در تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی (بخوانید انقلابی‌گری) ممکن نیست. اما دشمنان خارجی و رقبای داخلی برای انقلاب‌زدایی و سیاست‌‌تکانی از حوزه و تضعیف قدرت و مرجعیت سیاسی آن، مدت‌هاست که فعال شده‌اند. اختصاصی شبکه اجتهاد: شاید پس از فتوای جهاد کاشف الغطاء علیه روسیه تزاری، و قطعاً پس از قیام آخوند خراسانی درمشروطه، و یا فتوای ضد استعماری و ضد انگلیسی علمای نجف در ثوره العشرین و دست کم …

شبکه اجتهاد: همه شاهد اقدام نسنجیده مدعی طب اسلامی بودیم. بدون شک این اقدام مذبوحانه، آن هم در عصر تکنوپولی، نه پسندیده است و نه اثر گذار! صادقانه معترفم که دست الفاظِ حقیر، از توصیف این همه بلاهت کوتاه است و یارای اَدای حقِ مطلب را ندارد. یادتان باشد که رنج درختان جنگل از تبرِ آهنی نیست، بلکه از دسته آن است که از جنس خودشان است. حقیقهً جریان موجود طب اسلامی برای چون منی، به مثابه آب دهان سر بالاست. آنچه که به ظاهر سوخت و دود شد، مشتی پاپیروس بی جان بود! اما در واقع هیزمِ خودسوزیِ حضراتِ …

متأسفانه در سال‌های اخیر، شبهاتی در فضای مجازی و حقیقی در حال انتشار است که این عزاداری، مربوط به بعد از انقلاب است و در قبل از انقلاب، مستندی مبنی بر این عزاداری توسط علمای شیعه و مردم نداریم و بعد از انقلاب، این امر مستحدث شکل گرفت. حتی برخی تاریخ آن‌ها را به سال‌های بعدی انقلاب و حتی برخی به سال ۱۳۷۸ می‌رسانند که در آن سال، مراجع بزرگوار شیعه در قم؛ یعنی حضرات آیات عظام وحید خراسانی و جواد تبریزی با پای‌برهنه به خیابان آمدند و دسته عزاداری از منزلشان به سمت حرم کریمه اهل‌بیت حضرت معصومه علیها …

شبکه اجتهاد: اقدام آگاهانه و عمدی آقای تبریزیان در سوزاندن کتاب پزشکی‌هاریسون که کتابی مرجع در حوزه پزشکی نوین است و نمایش آن در فضای مجازی، انتقادهای ریز و درشتی را از سوی افراد ریز و درشت بر انگیخت؛ برخی عمل او را نمادی از تقابل حوزه و دانشگاه،‌ دسته‌ای به منزله ناسازگاری دین و علم، عده‌ای برآمده جهالت و نادانی، گروهی ناشی از بازارخواهی و سودجویی، و … دانستند. در شبکه‌های اجتماعی نیز که خود عامل جدی در ترویج اقدام او بود،‌ به انگ و اتهام‌های زیادی نواخته شد، اما هنوز برای داوری منصفانه و مقرون به واقع باید …

شبکه اجتهاد: وقتی که به شکل علنی و فراگیر از طب اسلامی سخن گفته می‌شود و آن را بدیل طب مدرن یا تنها گزینه درست قلمداد می‌کنند، بد نیست کمی درنگ کنیم و ببینیم واقعا آن‌چه طب اسلامی نامیده می‌شود، بنیادش چیست. در سفری به تبریز، درست در مرکز شهر بنری چندمتری به چشمم خورد که بر آن تصویری بود و زیر آن تیتری به این مضمون داشت «پدر طب اسلامی ایران»، از چشم‌بندی خدا حیرت کردم که چگونه در روز روشن کسانی در این بازار مکاره هر کالای بنجلی را عرضه می‌کنند و تازه به نام دین می‌نویسند. ستیز …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ماجرا قدیمی است. نه فقط حوزه‌های علمیه بلکه شاید عامه مردم نیز این چنین باشند: نسبت به تفریط، حساسیم اما در رابطه با افراط، حساسیتی به خرج نمی‌دهیم. با کسی که بخشی از دین مزعوم ما را قبول ندارد به سختی پیکار می‌کنیم اما با آنی که دین را بیش از آنچه هست جلوه می‌دهد کاری نداریم. منکر ولایت فقیه را دشمنیم و هر جمعه علیهش شعار می‌دهیم اما با آنکه وی را معصوم می‌پندارد کاری نداریم. قائل به وجود برخی شؤون بشری برای اهل بیت را سنی زده و منحرف می‌انگاریم اما در مورد آنکه اهل …