شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله سبحانی گفت: اثر جدیدی که به نام «نقش شیعه در پیدایش علوم اسلامی و گسترش آن» بوسیله گروهی از دانشمندان تألیف شده است، اثر بسیار باعظمتی است زیرا بر خلاف گذشتگان، به خاطر داشتنِ مصادر و منابع متعدد، هر یک از رشته‌های علوم اسلامی را به صورت مفصل ارزیابی نموده نقش شیعه در پیدایش و گسترش آن را کاملاً ثابت نموده‌اند.
به گزارش شبکه اجتهاد، آئین گرامیداشت و رونمایی مجموعه آثار نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی در تالار پیامبر اعظم (ص) مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد. در این مراسم، گزارشی از برگزاری همایش نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی توسط حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، دبیر علمی کنگره ارائه شد و سپس آیت‌الله جعفر سبحانی سخنرانی کرد. پیش از این، قرار بود آیت‌الله مکارم شیرازی در این مراسم سخنرانی کند اما به علت کسالت ناشی از سرماخوردگی نتوانستند حضور یابند لذا پیامی ارسال و توسط حجت‌الاسلام محی‌الدین مکارم شیرازی قرائت شد.
پیام آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی
بسم الله الرحمن الرحیم؛ خداوند متعال را شاکریم که توفیق داد، شاهد باشیم زحمات جمعی از محققان علوم اسلامی پس از مدتی به ثمر نشسته تا این گنجینه ارزشمند شیعه در این ایام مبارک که قرین میلاد مبارک حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم و امام جعفر صادق علیه‌السلام می‌باشد، منتشر گردد.
امروز بسیار مشتاق بودم که در جمع شما عزیزان حاضر شوم اما مع الاسف، کسالت و سرماخوردگی عارض شد و توفیق حضور در جمع شما اساتید محترم سلب گردید.
بر خود لازم می‌دان از حضور همه شما بزرگواران، علما و فضلای ارجمند، اساتید، طلاب و بویژه صدیق ارجمند، حضرت آیت‌الله سبحانی حفظه الله که با سخنرانی خود، این مراسم مهم را زینت می‌بخشند، تشکر نمایم. امید است، این حرکت علمی، مرضی حضرت ولی‌عصر (ارواحنا له الفداء) قرار گیرد و به تفضل خویش قبول فرماید. انشاء الله.
از همگان خواستارم اینجانب را نیز از دعای خیر خویش فراموش نفرمایند. والسلام علیکم ورحمه الله
موسوعه «نقش شیعه در پیدایش علوم اسلامی و گسترش آن» کاملاً مبتکرانه است
سخنان آیت‌الله جعفر سبحانی: در رشته شیعه شناسی موضوعات گوناگونی است که هرکدام از آنها در گرو بحث‌های گسترده‌‌ای است. یکی از آن موضوعات مشارکت شیعه در پیدایش علوم اسلامی و گسترش آنها است که از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا برخی از نویسندگان مغرض یا ناآگاه مشارکت شیعه را در این مورد ناچیز شمرده و سرپوشی بر کوشش‌های عالمان شیعه نهاده‌اند.
از مراجعه به کتب تاریخی و رجالی روشن می‌شود که این نوع اتهام سابقه دیرینه دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱. نجاشی در مقدمه کتاب خود می‌نویسد: من این کتاب را به امر سید شریف می‌نویسم زیرا ایشان فرمودند که گروهی از مخالفان به تحقیر ما پرداخته و مدعی هستند که امامیه در علوم اسلامی فاقد افرادی هستند که دارای تألیف و تصنیف باشند. سپس می‌گوید: این، گفتار کسی است که دیگران را نشناخته‌اند و موقعیت و شرکت آنها پنهان مانده است.(رجال نجاشی، مقدمه، ص ۳)
در حقیقت رجال نجاشی در عین این که کتاب رجالی است بیانگر آثار و نوعی فهرست از تألیفات علمای شیعه در طول چهار قرن است و لذا کوشش می‌کند از اسامی تألیفات هرکدام از کسانی را که عنوان می‌کند، نام ببرد، بنابراین این کتاب یک نوع پاسخ عملی به چنین تهمت ناجوانمردانه است.
تکرار این تهمت در قرن هشتم
۲. در قرن هشتم ابن تیمیه این شبهه را بار دیگر مطرح کرده و می‌گوید نقل روایات به صورت اسناد از ویژگی‌های اهل سنّت است و رافضی‌ها نسبت به این موضوع عنایت کمتری دارند. (منهاج السنه، ج۷، ص ۳۷، تحقیق دکتر محمد رشاد سالم، چ۱۴۰۶)
پس از وی سیوطی هم از ابن تیمیه پیروی کرده و می‌گوید علمای شیعه در گردآوری مسانید، کوتاهی کرده‌اند.(البلغه، ص ۴۶۰)
این دو نفر هر چند بر خلاف واقع سخن گفته‌اند، امّا اصل موضوع را انکار نکرده‌اند؛ برخلاف برخی از معاندان که با انکار اصل موضوع، تهمتی مضاعف، وارد می‌کنند.
تهمت مضاعف در قرن چهاردهم
در قرن چهاردهم این تهمت شدت بیشتری پیدا کرده که به تدریج نام می‌بریم:
الف. جرجی زیدان مؤرخ مسیحی. جرجی زیدان مسیحی(م۱۳۱۴ق) هنگامی که در نگارش تاریخ، به شیعه می‌رسد، می‌گوید: شیعه تألیفاتی ندارد که آیندگان از آن بهره بگیرند، آنان همیشه بر سر سفره دیگران نشسته اند و از آنها بهره مند می‌شوند.(الذریعه، مقدمه به قلم علامه اردوبادی)
انتشار کتاب جرجی زیدان در عراق سبب شد که گروهی از بزرگان علما درباره این ابهام موضع گیری کرده، و پاسخ عملی بدهند. در این موضوع سه نفر تصمیم گرفتند هرکدام به نوعی به این تهمت پاسخ عملی بدهند، آنان عبارتند از:
۱. آیت‌الله سید حسن صدر(۱۲۷۲ـ۱۳۵۴)
۲. آیت‌الله آقا بزرگ تهرانی(۱۲۹۳ـ۱۳۸۹)
۳. آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء(۱۲۹۴ـ۱۳۷۳)
این سه شخصیت پس از مذاکره تصمیم گرفتند که هرکدام به نوعی به پاسخ این تهمت بپردازند.
آیت‌الله صدر با نوشتن کتاب ارزشمند تأسیس الشیعه الکرام فی فنون الإسلام عملاً این تهمت را پاسخ داد و با دلایل تاریخی و مستند به کتب رجالی، مشارکت شیعه را در علوم اسلامی یکی پس از دیگری ثابت نمود و نه تنها موضوع مشارکت را مطرح کرد، بلکه آنان را پایه گذاران علوم اسلامی معرفی نمود و کلیه مطالب خود را با مصادر و منابع قطعی به ثبوت رسانید. این کتاب اخیراً نیز به وسیله فرزند محترمشان آقای سید محمد صدر چاپ شد و توانست پاسخ علمی به چنین تهمتی باشد.
مرحوم آیت‌الله آقابزرگ تهرانی تصمیم گرفت که کتاب‌های علمای شیعه را به صورت الفبایی فهرست کند و در حد امکانات آن روز خدمت عظیمی به جهان شیعه نمود و در سال ۱۳۳۴ از آن فارغ شد و سپس همگی در ۲۶ جلد منتشر شد.
آیت‌الله کاشف الغطاء قرار شد به مبارزه با کج اندیشی و اشتباهات امین الدین ریحانی لبنانی بپردازد و خطاهای تاریخی او را روشن کند. خوشبختانه این کتاب اخیراً نیز به نحو احسن به نام المراجعات الریحانیه چاپ شده است.
حقّا که باید نسبت به این سه شخصیت بزرگ ادای احترام کرد و در تکریم آنان کوشش نمود که سالیان درازی برای ردّ یک تهمت صرف عمر کرده و آثار گران‌بهایی از خود به یادگار گذاشتند.
با این که این آثار ارزشمند پرده از جهل گروه ناآگاه برمی دارد امّا هنوز هم این فکر جسته و گریخته در کتاب‌های برخی از معاندین دیده می‌شود.
ب. مرعشلی مؤلف کتاب فتح المنّان می‌نویسد اصولاً احادیث مسند اختصاص به اهل سنت و جماعت دارد و روافض از این نعمت برخوردار نیستند.(فتح المنان، ص ۱۶)
با این که نویسنده از نیم خورده ابن تیمیه بهره می‌گیرد آن انصاف مختصری که در کلام او بود آن را نادیده گرفته و مدعی است که اصلاً شیعه در حدیث مسندی ندارد!!
ج. اخیراً در ریاض کتابی به نام «ما صدر التلقی واصول الاستدلال العقدیه عند الإمامیه» به عنوان پایان نامه دانشجویی نوشته شده است و دکتر عبدالرحمن صالح بر آن مقدمه‌‌ای نوشته و تهمت را فزون تر کرده؛ زیرا مشاهده کرده که احادیث مسند شیعه مانند کافی و غیره در همه جای جهان هست، لذا می‌گوید شیعه اینها را در قرن چهارم و پنجم جعل کرده است!(مصادر الترقی، صفحه ب)
حقّا که باید گفت: «لکلّ شیء دلیل إلاّ الافتراء علی الشیعه»، هر چیزی برای خود دلیل و برهان می‌طلبد امّا افتراء بر شیعه و نسبت دروغ به آنان دلیل نمی‌خواهد، هر کسی هر چه دلش بخواهد درباره پیروان اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) می‌گوید و بازخواست هم نمی‌شود.
بنده در سال ۱۳۳۶ هـ.ق عازم حج بودم و در مکّه منزل یکی از علمای آنجا را اجاره کردیم. صاحب منزل از قضات مکه بود. روزی به دیدن ما آمد و گفت: «شیخنا السبحانی هل للشیعه تألیف؟!» من از گفتار او در شگفت ماندم. با خود گفتم مکه معظمه پایگاه اسلام است و قرن‌ها است شیعیان و عالمان آنها به زیارت کعبه و اعمال حج مشرف می‌شوند، جایی که قاضی مکه از وضع شیعه اطلاعی نداشته باشد از دیگران چه انتظار است.
اینجانب در مورد افتراء این دو نفر که شیعه یا احادیث مسند ندارد و یا آنها مجعول است، نقدی به نام «دور الشیعه فی الحدیث والرجال نشأه وتطوراً» نوشتم و این کتاب در حدود ۴۸۰ صفحه چاپ شده و نسخه را به دست دکتر صالح رساندم و در این کتاب تاریخ حدیث شیعه و رجال شیعه را قرن به قرن نوشته و مسئله را آفتابی نموده‌ام.
موسوعه در هفده جلد
با تقدیر از خدمات ارزنده این شخصیت‌های والامقام یادآور می‌شویم اثر جدیدی که به نام «نقش شیعه در پیدایش علوم اسلامی و گسترش آن» بوسیله گروهی از دانشمندان تألیف شده است، اثر بسیار باعظمتی است زیرا بر خلاف گذشتگان، به خاطر داشتنِ مصادر و منابع متعدد، هر یک از رشته‌های علوم اسلامی را به صورت مفصل ارزیابی نموده نقش شیعه در پیدایش و گسترش آن را کاملاً ثابت نموده‌اند. این اثر در عصر حاضر کاملاً مبتکرانه است و ما از همه دست اندرکاران و نویسندگان و سرپرستان این موسوعه تقدیر و تشکر نموده و بالأخص از محضر محترم مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی سپاس مضاعف داریم که با همت و راهنمایی‌های ایشان این اثر بوجود آمده است.
در اینجا از بازگویی نکته‌‌ای ناگزیرم، این نوع کار گروهی علاوه بر این که اثر بدیع و کم نظیری پدید می‌آورد، سبب می‌شود که گروهی در این موضوعات تربیت شوند که هریک از این نویسندگان می‌توانند نظایر این موضوعات را مطرح کند و بنویسد. مرحوم آیت‌الله بهشتی می‌فرمود: آیت‌الله العظمی بروجردی با دعوت جمعی برای نگارش کتاب «جامع احادیث شیعه» نه تنها کتاب جامعی را پدید آورد بلکه گروهی را به عنوان محدث تربیت کرد.
امید است ان شاءالله این نوع خدمات در حوزه استمرار پیدا کرده و خدمات شیعه به جهان معرفی شود و لذا پیشنهاد می‌شود مجموع مجلدات ۱۷گانه در دو جلد یا زیادتر تلخیص شده و به دو زبان عربی و انگلیسی ترجمه شود، و با وسائل گوناگون در اختیار نویسندگان غیر شیعه قرار گیرد.
در پایان یادآور می‌شوم: حضرت آیت‌الله مکارم از این که نتوانستند در همایش شرکت کنند عذرخواهی نمودند و همگان پیام حضرتش را شنیدیم.
تشیع هرکجا پا گذاشته است، اثر علمی آفرید و سنت معرفتی و میراث تمدنی ایجاد کرد
سخنان حجت‌الاسلام سبحانی: در کتاب و سنت و در سخنان ائمه معصومین (ع) بر علم و علم آموزی و گسترش دانش‌ها تأکید فراوان شده است. این کنگره سبب نمایان شدن جفای بزرگی شد که به تاریخ دانش و دانشمندان شیعی شد. متاسفانه، حتی حوزه‌های علمیه ما و متخصصان در این عرصه علمی با این ابعاد کمتر آشنا هستند.
این کنگره سبب شد اندیشمندان با تلاش افزون‌تری این حوزه مهم معرفتی (تاریخ علمی تشیع) را کاوش کنند، تبیین هویت و پیشینه تاریخی ملت‌ها، مذاهب و مکاتب، امروز از اهمیت بالایی برخوردار است.
امروز دشمن از کم دانشی نسل جوان ما نسبت به هویت و پیشینه تاریخی خود سوء استفاده می‌کند، دشمن در این معرکه سعی می‌کند که به نسل جوان، از خودبیگانگی و بریدگی از هویت خود را تحمیل کند و می‌بینیم که این بی هویتی چه تبعاتی را به دنبال داشته باشد. لزوم مراجعه به اندیشه‌های گذشتگان یکی از بایسته‌های تاریخ دانش است. بسیاری از دانش‌ها، افکار، نظریه‌ها در طول تاریخ فراموش شده است و فراز و نشیب دانش‌ها در طول تاریخ ضرورت بازخوانی نظریه‌ها و افکار را مطرح می‌کند.
هجمه دشمنان یکی دیگر از جهات توجه به تاریخ شناسی علم است. در همان قرن دوم و سوم هجری، قلم‌ها و زبان‌ها علیه اندیشه تشیع و هویت شیعه شروع به قلم فرسایی کرد. تحقیقات نشان داده است که تشیع هرکجا پا گذاشته است، اثر علمی آفریده و سنت معرفتی و میراث تمدنی ایجاد کرده که این، نشان دهنده روحیه سلم و فرهنگ دوستی و تمدن پروری تشیع است.
این تحقیقات نشان می‌دهد که شیعه در حوزه‌های فرهنگی و تمدنی اهل تعامل و داد و ستد با دیگر گروه‌های علمی و مذهبی است اما مع الاسف گروه‌هایی هستند که حاضر به رسمیت شناختن ارزش معرفتی و دانشی شیعه نیستند و به منابع شیعی ارجاع دهند. شاید بخشی از آن به دلیل نشناختن میراث و درون مایه‌های ماست که ضرورت چنین کنگره‌هایی را تقویت می‌کند. امروز، گروه‌های تکفیری با پوشاندن این گذشته تاریخی و بدنمایی چهره تشیع سعی دارند جمعیت شیعیان را در کشورهای مختلف مهجور کرده و با حرکت‌های سخت و خشن به حذف شیعیان بپردازند.
اما نسبت به کنگره لازم است بگویم حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در تمام مراحل این کنگره حضور فعالی داشتند و راهنمایی‌های ارزشمندی می‌کردند.
۱۵ کمیته علمی، ۱۳ کمیته دانشی و دو کمیته غیردانشی که به مباحث منطقه‌‌ای و حوزه‌های کلان می‌پرداخت، تشکیل شد و در کنار آن به آراء مستشرقان پرداخته شد. ۳۲ مرکز علمی با کنگره در تولید و انتشار اطلاعات کنگره همکاری داشتند. ۲۰۰۰ چکیده به دبیرخانه رسید. ۱۱۶۱ مقاله فارسی به کنگره رسید که از بین آنها ۴۴۴ مقاله گزینش شد.
پیشنهاد اول، اگر خلاصه‌‌ای از این مقالات در ۴ تا ۵ جلد منتشر شود در عرصه شیعه پژوهی تاثیر جدی کند. پیشنهاد دوم، توجه به بعد تاریخی و پژوهش‌های تاریخی در علوم در مراکز مختلف پژوهشی حوزه است. همچنین رشته‌‌ای با عنوان «دانش مسلمین» و «تاریخ فرهنگ و تمدن تاریخی شیعه» راه اندازی شود. همچنین لازم است که منبع مرجع علمی و روشمند در حوزه تاریخ‌های دانش شیعه ایجاد و نیز یک مجله علمی تخصصی در تراز جهانی راه اندازی شود.
گفتنی است، درپایان، با حضور حضرت آیت‌الله سبحانی و حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی از مجموعه ۱۷ جلدی مقالات کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی رونمایی شد.
شایان ذکر است؛ کنگره بین المللی «نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی» از سال ۱۳۹۵ تحت اشراف آیت‌الله مکارم شیرازی آغار به کار کرد و طی ۲ سال با دریافت حدود ۱۲۰۰ مقاله فراخوانی و سفارشی، در سال ۱۳۹۷ کنگره‌ای بین‌المللی را با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی برگزار کرد.
پس از برگزاری کنگره در سال ۱۳۹۷ و به دستور حضرت آیت‌الله مکارم، این مقالات مورد بررسی، بازنگری و غنی‌سازی قرار گرفت و اکنون این مقالات در قالب ۱۷ مجلد تألیف شده که نقش اهل بیت علیهم السلام و علمای شیعه را در گسترش علوم اسلامی اثبات می‌نماید.
