شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: اربعین جزء مهم حماسه حسینی و مکمل آرمان و ارزشهای این مکتب است از این رو نباید اربعین را گسسته و بریده از قیام عاشوراء و عاشورا را نباید بریده از بعثت نبوی، غدیر و قرآن تفسیر نمود. آری، اربعین فقط بازگشت و مرور ساده و تاریخی یک عدد نیست، بلکه فراخوانی است بر بازخوانی حماسه عاشوراء و زنده نگه داشتن پیام آن در امتداد تاریخ، تا خفتگان در خوابِ غفلت و جهالت مقدس را از غلتیدن در آغوش جُور و طاغوت و فرو رفتن در حیرت و سرگردانی بیدار سازد و اهالی اربعین، همنوای با حسین بن علی (ع) ریشه‌ها و نمادهای کفر و شرک و ظلم و جُور را از سرزمین اسلام و دیار انسانیت بزدایند. آری و این است اربعین: اربعین قرآن و بعثت، اربعین غدیر و عاشورا، اربعین معرفت و اندیشه، اربعین جهاد و قیام، اربعین بصیرت و ایستادگی، اربعین آزادگی و وارستگی، اربعین رهایی از اسارت نفس و بندگی شهوت، اربعین اعتراض و انقلاب، اربعین آدم تا خاتم، اربعین زمین منهای کفر و شرک؛ اربعین نماد تقابل حق و باطل، اسلام و شرک، توحید و کفر، حسینیان و یزیدیان تاریخ بوده و هست و خواهد بود است. اربعین روز تبلور تضادها و تقابل‌های تاریخ است و فرصتی است برای اندیشیدن.
بدون شک تبیین علمی و روشمند ابعاد متنوع پدیده اربعین از مصادیق احیای امر اهل بیت است که بر پایه حدیث رضوی مشمول رحمت خداوند به دعای معصوم است که فرمودند: رحم الله عبدا احیا امرنا. از این رو اهتمام نظری و علمی به اربعین یکی از الزامات نهادهای شیعی و به مثابه‌ای تکلیف مذهبی بر عهده نخبگان حوزه و دانشگاه است و این مهم از جمله نشانگان تعالی ایمان در جامعه اسلامی است. پدیده اربعین به همان اندازه که مهم، خطیر است به همان اندازه نیز حساس و شکننده است اگر دچار آسیب و انحراف شود و خرافه‌ها در آن رخنه کند می‌تواند موجب تضعیف دین شود و از اهداف متعالی خود منحرف گردد.
مقصود از مطالعات اربعین؛ تبیین چیستی، ریشه‌ها، چرایی این پدیده ذو ابعاد از منظرهای مختلف هست. مطالعات اربعین را در یک نگاه می‌توان به دو گونه کلی برون دینی و درون دینی تقسیم نمود؛
الف. برون دینی: ظاهر گرایی در مطالعه اربعین و اکتفا به ظهورات و نمادها، عدم الزام مرجعیت قرآن و سنّت در تبیین و تحلیل اربعین در رویکرد برون دینی، تفسیر آزاد از ماهیت و ابعاد اربعین و غفلت از ارتباط و انسجام آن با آموزه‌های اسلامی از جمله شاخص‌های این رویکرد در مطالعه و تفسیر اربعین حسینی است.
ب. درون دینی: مرجعیت قرآن و سنّت در تبیین عمیق و روشمند اربعین بر پایه مبانی و اصول دانش‌های دینی، ارزیابی اربعین با آموزه‌های اسلامی و ارائه تفسیری منسجم از آن با دیگر مناسک شیعی از جمله اصول و رویکردهای رویکرد درون دینی در مطالعه اربعین حسینی است.
در رویکرد برون دینی اربعین به مثابه یک جریان و اجتماع انسانی – معنوی تعریف می‌شود که سالیانه یکبار در زمان و مکانی مشخص برای ابراز احساسات و عواطف مذهبی از سوی شیعیان نسبت به امام حسین (ع) برگزار می‌شود. در این رویکرد اربعین صرفاً پدیده‌ای تاریخمند و ایستا و محدود است. البته این رویکرد به دلیل نگاه خشک و سطحی به پدیده اربعین و عدم درک روشن از ریشه‌ها و فلسفه اربعین قدرت تبیین عمیق از عمق و قلب این آیین را ندارد و دستاورد تبیین آن از اربعین در حد یک تظاهرات انسانی است حال اینکه اربعین فراتر از این است.
برایند این نگاه‌ها به اربعین در برون داد این پدیده دینی اثر گذار است و حتی می‌تواند در یک گذار تاریخی به تقسیم اقسام اربعین و ظهور گونه‌های مختلف آن چون اربعین پویا و موثر، اربعین ایستا و تاریخمند، اربعین فرد گرا و اربعین امت گرا و… بینجامد.
متاسفانه از عصر حضور تا کنون – تا دو دهه اخیر – به دلیل شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی حاکم علیه شیعیان در طول تاریخ اهتمام روشمند و جامع نگر به پدیده اربعین چندان زمینه لازم برای بروز و طرح در مراکز علمی حوزه و دانشگاه را نیافته است، هر چند در نصوص حدیثی و میراث فقهی، تاریخی، کلامی و عرفانی تشیع می‌توان داده‌های مرتبط و متناسب با اربعین را می‌توان رد یابی نمود ولی به طور مستقل و جدی به این فرهنگ توجه جدی نشده است. در این میان نباید از نقش معدود محققان غفلت نمود که در مقام پاسخ به برخی از ابهامات و نقدها تک نگاری‌های مهم را درباره اربعین پدید آوردند ولی این آثار نگاه‌های تک بعدی و محدود به برخی از ابعاد اربعین را داشته و دارند.
برخی از مهم ترین عرصه‌های مغفول اربعین پژوهی:
یک. ایجاد ساز وکار و بستر علمی مناسب برای هم اندیشی و نقد و نظر نخبگان حوزه و دانشگاه درباره ابعاد متنوع پدیده اربعین (گفتمان سازی اربعین در میان نخبگان).
دو. تبیین علمی و روشمند ابعاد متنوع پدیده اربعین از منظر دانش‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی (اربعین در آوردگاه علوم انسانی و اسلامی).
سه. تقویت مرور ادبیات علمی موجود درباره اربعین و ترسیم چشم انداز آینده مطالعات اربعین. (آینده پژوهی اربعین با نگاه به گذشته و افق آینده).
چهار. تقویب نگرش چند وجهی و میان رشته‌ای به پدیده اربعین به منظور تبیین ابعاد متنوع و آموزه‌های خرد و کلان این پدیده (رویکرد میان رشته‌ای در تبیین و تفسیر اربعین).
پنج. استخراج مقولات، جستارها و مدخل‌های مهم اربعین به منظور نگارش فرهنگ نامه و دانشنامه‌های مرجع در شناساندن این پدیده چند وجهی به جهان.
شش. تجربه نگاری و تاریخ شفاهی اربعین.
هفت. عرفان اربعین: تبیین ابعاد عرفانی و شهودی اربعین.
هشت. فقه اربعین: تبیین مسائل فقهی اربعین از منظر مذاهب فقهی.
نه. الهیات اربعین: تبیین مبانی کلامی و اعتقادی پدیده اربعین.
ده. تاریخ و تراث اربعین.
یازده. اربعین در نگره مذاهب و ادیان.
دوازده. مطالعه فرهنگی و اجتماعی اربعین.
سیزده. مطالعه سیاسی اربعین.
چهارده. مطالعه تمدنی اربعین.
پانزده. اربعین و تقریب مذاهب و ادیان.
شانزده. اربعین و فرق شیعی.
