شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: در این نوشتار، کتابهایی که در آنها به نحوی به کارآمدی فقه پرداخته شده نمایه شده‌اند. این کتابها غالبا تمام حجم خود را به این امر اختصاص نداده‌اند بلکه در میانه مباحث خود، به کارآمدی نیز پرداخته‌اند یا آن که کارآمدی فقه را در عرصه خاص یا زاویه‌ای خاص مورد بحث قرار داده‌اند.
۱-فقه و سیاست در ایران معاصر
تحول حکومت داری و فقه حکومت اسلامی – جلد ۱و۲
نویسنده: داود فیرحی
سال انتشار: ۱۳۹۸
ناشر کتاب: نشر نی
اشاره: درباره‌ی حکومت، به‌طورکلی، دو دیدگاه عمده وجود دارد: ذات‌گرایی و مخالف آن. مفهوم «حکومت‌داری» با عبور از تحلیل‌های جوهرگرایانه، حکومت را امری اعتباری، و حتی «اعتبار از اعتبار» می‌بیند و بر ماهیت استعاری حکومت‌داری‌ها نظر دارد. این پژوهش نیز چنین دیدگاهی دارد و از رابطه‌ی استعاری حکومت‌شناسی‌ها و فقه حکومت در ایران معاصر سخن رفته است. فقه سیاسی استعاره‌های زیادی دارد که بنیانی بر نظریه‌های متفاوت حکومت فراهم کرده‌اند. اما، دو استعاره‌ی «وقف» و «قضاوت» جایگاه برجسته‌ای در فقه سیاسی معاصر یافته و رابط بین شریعت و دموکراسی در دولت مدرن شده‌اند؛ وقف در فقه مشروطه و قضاوت در نظریه‌های حکومت اسلامی. جلد نخست به فقه مشروطه و تحولات دولت مشروطه اختصاص داشت و در این نوشته نیز سه محور عمده کاوش شده است؛ الف) رابطه‌ی استعاری قضاء و حکومت، و لوازم مردمسالار آن؛ ب) دگرگونی حکومت‌داری ایرانی، و سویه‌ی اقتداری آن از دهه‌ی ۱۳۲۰ تاکنون؛ ج) و در نهایت، تخلیه‌ی تدریجی فقه سیاسی از عناصر دموکراتیک و رواج نظریه‌های اقتداری در فقه حکومت اسلامی. حکومت‌داری مفهومی تحلیلی است که زایش و زوال تصورات متفاوت از «اعتبار حکومت» در ایران معاصر را نشان می‌دهد؛ تصویرهای ناهمگون و انباشته از انواع حکمرانی‌ها که ظاهراً بیرون دستگاه فقه، و در جهان اجتماعی ما شکل یافته و به تدریج به مبانی تصوری اجتهاد در فقه حکومت اسلامی بدل شده و موجبات دگرگونی در فقه سیاسی را فراهم نموده‌اند.
۲-فقه و جامعه
نویسنده: محمد باقر ربانی
سال انتشار: ۱۳۹۶
ناشر کتاب: مرکز فقه الائمه الاطهار(ع)
اشاره: کتاب «فقه و جامعه» یک اثر پژوهشی در حوزه فقه اجتماعی است که شامل دو بخش است.در بخش اول به مفهوم شناسی، سیر تطور علم فقه (از فقه فردی تا فقه اجتماعی) و تعامل فقه و جامعه پرداخته شده است. بخش دوم کتاب دارای پنج فصل می‌‌باشد.
در فصل اول، چیستی فقه اجتماعی، باز خوانی اجتهاد و پیشینه فقه اجتماعی، روش شناسی فقه اجتماعی، تفاوت فقه فردی و فقه اجتماعی، مبانی فقه اجتماعی و زمینه‌های اجتماعی فقه اجتماعی در ایران معاصر مورد بررسی قرار گرفته است.فصل دوم به ترسیم اصول کلی فقه اجتماعی از قبیل: اصل وجوب حفظ نظام، اصل نظم اجتماعی، اصل عدالت اجتماعی، اصل زمان و مکان و… اشاره شده است.
در فصل سوم، به مسائل فقه اجتماعی در عرصه خانواده، هنر، محیط زیست، ورزش و… اشاره شده است.در فصل چهارم به قواعد فقهی مرتبط با فقه اجتماعی از قبیل: قاعده وجوب تعظیم شعائر الهی، قاعده تعاون، قاعده تالیف قلوب، قاعده حرمت إفساد در روی زمین و… اشاره شده است. در فصل آخر به نظام سازی در فقه اجتماعی پرداخته شده است.این کتاب تألیف محمد باقر ربانی و محمد صادق ربانی است و سال ۹۶ در انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) به چاپ رسیده است.
۵- فقه و عقل
نویسنده: ابوالقاسم علیدوست
ناشر کتاب: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
سال انتشار: ۱۳۹۱
اشاره: کتاب فقه و عقل اثر استاد ابوالقاسم علیدوست به زبان فارسی در موضوع تبیین نقش عقل در فرآیند استنباط است. نویسنده در این اثر می‌کوشد تا ضمن نقد دیدگاهها، مبانی، ادله و نتایج کاربردهای استقلالی و غیر استقلالی عقل، آسیبهای کاربرد عقل در فقه را روشن سازد و به شبهات و پرسشهای پیرامونی آن پاسخ گوید. دریافت جوایز و رتبه‌های گوناگون در مجامع و همایشهای علمی مختلف در کارنامه این اثر به چشم می‌خورد؛ از باب نمونه می‌توان به جشنواره علامه طباطبائی اشاره کرد که این کتاب را به عنوان کتاب ممتاز معرفی کرده است. همچنین این اثر متن درسی برخی از مراکز معتبر علمی است؛ به عنوان نمونه جامعه المصطفی العالمیه این کتاب را تلخیص و در عِداد کتب درسی خود جای داده است. نکته دیگر اینکه این اثر جزو اولین آثار در موضوع خود بوده و به عنوان یکی از کتب مرجع در این زمینه قلمداد می‌گردد و رفرنس‌های بیشماری به آن داده شده است.
ساختار کتاب: از لحاظ ساختاری این اثر دارای یک مقدمه و چهار بخش است. در مقدمه نکات هفتگانه‌ای در رابطه با موضوع کتاب مطرح شده است. بخش آغازین نیز عقل را بدون توجه به کاربردش در استنباط احکام شرع مورد بررسی قرار داده و در سه فصل مستقل به ماهیت، تقسیمات، آثار و ابزار عقل پرداخته است. بخش دوم از کاربرد استقلالی عقل در استنباط احکام شرع سخن می‌گوید و کلیات مربوط به قاعده ملازمه درک عقل و حکم شرع و موارد این قاعده را در دو فصل پی می‌گیرد. کاربرد غیر استقلالی عقل که در سه فصل به عناوین کاربرد آلی، ترخیصی-تأمینی و تسبیبی بررسی می‌شود، بخش سوم را سامان می‌دهد. فصلهای دوگانه چهارمین بخش نیز به آسیبهای احتمالی و شبهات کارآئی عقل در استنباط احکام شرع اختصاص دارد. در خاتمه کتاب نیز نکاتی درباره اجتهاد منضبط و فنی توضیح داده شده است.
۶- فقه و مصلحت
نویسنده: ابوالقاسم علیدوست
ناشر کتاب: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
سال انتشار: دی، ۱۳۹۵
اشاره: کتاب فقه و مصلحت در صدد است با نگاه تطبیقی، جایگاه و کارکردهای مصلحت و شیوه تشخیص آن را بر اساس مبانی و منابع فقه اهل بیت (ع) در نظام فقهی- حقوقی اسلام و با توجه به موضوعات و نیازهای نوپدید جست وجو کند.
حجت الاسلام و المسلمین ابوالقاسم علیدوست پس از اتمام پژوهش فقه و مصلحت، بخشی از آن را به عنوان یک نوآوری در کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره ارایه نمود و پس از چندین جلسه بررسی و مناظره، هیات داوران آن را با درجه عالی به ثبت رساند.
این کتاب در سه بخش با ساختار زیر تدوین شده است:
بخش اولیه تفسیر واژه‌های محوری تحقیق و بیان کلیات و مبانی بحث می‌پردازد. تبعیت احکام شرع از مصالح و مفاسد موجود در متعلق یا تبعیت جعل احکام از مصلحت در اصل تشریع، امکان یا عدم امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع، بیان گستره شریعت، اجتهاد و فقه از مباحثی است که در این بخش مطرح شده است.
بخش دوم در دو فصل سامان یافته است: در فصل اول از جایگاه مصلحت در کشف حکم بحث می‌شود. موقعیت سندی مصلحت در مذاهب شریعت با استنباط حکم بخشی از مباحث این فصل است. فصل دوم، از جایگاه مصلحت در تطبیق و اجرای احکام شرعی و فقهی مکشوف، شیوه و نهاد کشف، بحث و گفت و گو می‌کند. بیان معیارها و مبانی فهم و کشف مصالح و سنجه‌های ترتیب، بررسی شوون شارع و مبینان معصوم شریعت، گفت و گو از افراد یا نهادهای متولّی تشخیص مصالح، بخشی از مباحث این فصل است.
بخش سوم، عهده‌دار بحث از پرسش‌ها و شبهه‌ها در یک فصل و آسیبهای مطرح در اطراف فقه المصالح در فصل دیگر است. کشاکش مصلحت و قانون؛ چیستی، بنیان و گستره حکم حکومی؛ اصل تشریع و جایگاه نهادهای تشخیص مصلحت از موضوع‌هایی است که در فصل یکم از این بخش مورد گفت و گو قرار می‌گیرد. جمود و اسباب آن؛ مصلحت‌گرایی افراطی و علل آن؛ نداشتن منطقی بسامان در کاربرد مصلحت؛ غفلت از مصالح بنیادین و بی‌توجهی نسبت به لوازم و مقارنات یک یا چند استصلاح از موضوع‌های مطرح در فصل دوم این بخش است.
۷- فقه و عرف
نویسنده: ابوالقاسم علیدوست
ناشر کتاب: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
سال انتشار: ۱۳۹۴
اشاره: اهمیت عرف و قواعد عرفی، در نظام‌های حقوقی بر کسی پوشیده نیست.نظام‌های حقوقی، همه در محیط عرف شکل گرفته و به مدد اندیشه‌ها و نظریه‌های فلسفی حقوقی رشد و توسعه یافته‌اند. هرچند وجود تطوراتی چون روی آوران به قوانین نوشته در برخی نظام‌های حقوقی از اهمیت عرف کاسته، اما هنوز هم باقی مانده آن گسترده و با اهمیت است. نظام‌های حقوقی فقهی اسلام نیز از این امر برکنار نمانده است. نقش عرف، در نظام حقوقی اسلام چه در مقام استنباط احکام و چه در مقام تطبیق و اجرای قواعد، بسی والا و ارزنده است. در این میان آن چه اهمیت دارد، کاویدن مرزهای دقیق و کاربردهای ظریف عرف و زدودن برخی برداشت‌های ناروا از کاربرد عرف است.
پژوهش حاضر کاری از گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که به منظور بررسی رابطه عرف با شریعت و نقش آن در استنباط احکام به نگارش درآمده است.
۸- فقه نظام اقتصادی اسلام
نویسنده: محسن اراکی
ناشر کتاب: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
سال انتشار: ۱۳۹۴
اشاره: به گزارش انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، کتاب «فقه نظام اقتصادی اسلام» به قلم آیت الله محسن اراکی و به همت انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) منتشر شد.
نیازهای نامحدود انسان از یک‌سو، و محدودیت منابع تأمین این نیاز‌ها از سوی دیگر به دو ضرورت اصلی در زندگی و رفتار فردی و اجتماعی انسان منجر شده است: در کشاکش تعارض نیاز‌ها و محدودیت منابع چه روشی می‌تواند در تأمین خواسته‌های انسان و فراهم ساختن زندگی خوب برای وی بهترین باشد؛ ضرورت اندازه‌گیـری و تأمیـن منـابع و بـرنامه‌ریـزی برای بهره‌برداری بهتر از آنها، یا به بیان دیگر، بهتر تولید کردن و نیز بهتر مصرف کردن. به نظامی اقتصادی نیازمندیم که پاسخگوی این دو ضرورت باشد. کتاب پیش رو، پژوهشی است در قلمرو فقه اقتصادی. هدف اصلی نویسنده، ارائه نمونه‌ای از تلاش فقهی در راستای عرضه نظام اقتصادی اسلام بر اساس کتاب و سنت است.
نویسنده در درآمد کتاب، ابتدا به تعریف واژگان اصلی بحث مثل اقتصاد، نظام اقتصادی، جهان‌بینی اقتصادی، مکتب اقتصادی و … می‌پردازد. سپس به بحث در مورد اسلام و نظام اقتصادی می‌پردازد. سپس این سوال را مطرح می‌کند که فقه نظام اقتصادی به چه معناست؟ و بعد، منابع استنباط نظام اقتصادی اسلام را معرفی و در پایان روش استنباط نظام اقتصادی اسلام را بیان می‌کند.
در فصل اول، با عنوان جهان‌بینی اقتصادی، به بررسی جهان‌بینی اقتصادی سه مکتب مارکسیسم، نظام سرمایه داری و اسلام می‌پردازد و نقش جهان بینی اقتصادی اسلام در نظام اقتصادی را بیان می‌کند. انگیزه‌های فعالیت اقتصادی و اهداف نظام اقصادی اسلام از دیگر عنوان‌های این فصل هستند. در فصل دوم نیز، به بحث مفصل درباره مکتب اقتصادی اسلام می‌پردازد.
۹- فقه رسانه – جلد اول
نویسنده: مهدی طائب
ناشر کتاب: تسنیم اندیشه
سال انتشار: ۱۳۹۲
اشاره: رسانه امروز در خدمت بشر است، چنان که در طول تاریخ با شکل‌های متفاوتی در خدمت بشر بوده است. بر رسانه، هم قواعد بشری می‌تواند حاکم باشد و هم قواعد الهی. آن چه که دارای عاقبت است، رسانه‌ایست که قواعد الهی بر آن حاکم باشد. گو این که ممکن است در ظهور و بروز نتایج با تأخیر همراه باشد. برای رسیدن به رسانه الهی، باید فقه آن را به دست آورد. فقه رسانه یعنی قواعد و مقررات الهی لازم الاجرا در به کارگیری رسانه.
کتاب حاضر در سه فصل کلی «تأسیس، مدیریت و برنامه ریزی رسانه»، «حکم محتوای رسانه» و «استفاده از زن در رسانه» نگاشته شده است. در فصل اول «دلایل وجوب تأسیس رسانه» و «مدیریت رسانه» بررسی شده‌اند. در فصل دوم چارچوب‌های حاکم بر محتوای رسانه از منظر محدودکننده و الزام آور (کذب، توریه، مبالغه و تهمت) توضیح داده شده‌اند. در فصل آخر نیز موضوعاتی چون: جایگاه زن از دیدگاه اسلام، مسجد رفتن زنان، دیه زنان، حکم حجاب در اسلام، حکم آرایش، حضور زن در معاملات، حکم شنیدن صدای زن و غیره مورد بررسی واقع شده اند.
۱۰- نگرشى بر تعامل فقه و تربیت
نویسنده: علی همت بناری
ناشر کتاب: قم – انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
سال انتشار: تابستان ۱۳۸۳
اشاره: فقه و تربیت دو عرصه مهم هستند که در زندگی یک فرد مسلمان نقش برجسته‌ای ایفا می‌کنند. شریعت و بعد عملی آن (یعنی فقه ) جایگاه ویژه‌ای در شکل دهی زندگی انسان دارد و مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها ، زندگی او را احاطه کرده و به آن رنگ خاصی بخشیده است.
از سوئی نهاد تعلیم و تربیت به یکی از نهادهای بنیادین در زندگی انسان تبدیل شده و زمینه‌ساز موفقیت انسان در سایر ابعاد گشته است و از سوی دیگر، فقه از ایفای نقش در محدوده‌ی زندگی فردی انسان فراتر رفته و رسالتی نوین یافته و در صدد پاسخگوئی به نیازهای شرعی انسان در در همه ابعاد فردی و اجتماعی است. آنچه در این میان مهم می‌نماید، بررسی زمینه‌های ارتباط و تعامل این دو عرصه مهم در زندگی یک مسلمان در جامعه اسلامی است.
از مهمترین پرسشهائی که این پژوهش پاسخ گوئی به آنها را پی‌میگیرد این است که فقه و تربیت چیستند و چه عناصری و مباحث مهمی را در بر می‌گیرند ؟ و هر یک چه تاثیری در دیگری دارد ؟ از این رو ابتدا فقه و تربیت توصیف شده و سپس به عناصر اصلی از قبیل موضوع، قلمرو، اهداف و … پرداخته شده است و پس از آن، زمینه‌ها و موارد این تعامل مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۱۱- زن، فقه، اسلام
نویسنده: صدیقه وسمقی
ناشرکتاب: صمدیه
سال انتشار: ۱۳۸۷
اشاره: زن، فقه، اسلام نوشته دکتر صدیقه وسمقی کتابی است فقهی حقوقی و اجتماعی پیرامون حقوق زن، نویسنده در این کتاب به بررسی و نقد نظریه برخی فقها و روش استنباط آنها پرداخته است. در این کتاب موضوعاتی چون چند همسری، خروج زن از خانه، حق انتفاع جنسی زن، آیا مرد بر زن سلطه دارد؟ مسئولیت‌ها و حقوق مادر نسبت به فرزند، حضانت، ولایت مادر، طلاق سن بلوغ، قضاوت زن، شهادت زن، دیه زن و ارث زن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نویسنده با عرفی خواندن مبنای احکام فقهی، انتساب آنها را به اسلام نقد می‌کند و معتقد است که قانونگذاری اعم از قوانین مدنی و جزایی در صورت عدم تعارض با واجبات و محرمات بدیهی از حوزه احکام شرعی خارج است.
عجب مطلب بی سر و تهی! باید یه اشاره می کردید کجای این کتاب و چگونه به کارامدی فقه ربط داره!