عید نوروز در اسلام

در این قسمت به دو نکته اشاره می‌شود، یکم: نوورز در روایات و فتاوا؛ دوم: اعمال مستحبی. احادیث مختلفی در مورد نوروز مطرح شده است که برخی از آنها عبارتند از:

خدمت امیرمومنان(ع) هدیه‌ای آوردند.
ایشان پرسید: این چیست؟
گفتند: ای امیرمومنان، امروز نوروز است.

حضرت فرمود: «هر روز را برای ما نوروز قرار بدهید.» (من لا یحضره الفقیه، ‏۳: ۳۰۰)

مُعلّی بن خَنَیس می‌گوید: «در روز نوروز، خدمت امام صادق(ع) رسیدم.»
فرمود: «آیا این روز را می‌شناسی؟»
گفتم: «قربانت شوم، این روز را فارسیان، گرامی می‌دارند و به یکدیگر هدیه می‌دهند.»
فرمود: «سوگند به خانه کعبه! این رمزِ دیرینه‌ای دارد که برایت بازگو می‌کنم تا آگاه شوی.»
گفتم: «سرورم! آموختن این امر از شما برایم بهتر از آن است که مردگان زنده شوند و دشمنانم بمیرند.»

فرمود: «ای معلی! روز نوروز همان روز است که خداوند از بندگان پیمان گرفت او را بپرستند و به او شرک نورزند؛ به پیامبران و حجت‌هایش بگروند و به امامان ایمان آورند. این روز همان روز است که خورشید، طلوعی زندگی بخش کرد، بادها وزیدن گرفت و گل‌های زمین روییدند. این همان روزی است که کشتی نوح بر ساحل جودی آرامش یافت و همان روزی است که خداوند، گروهی چندهزار نفره را که از ترس مرگ از خانه‌ها بیرون رفته بودند، زنده ساخت؛ پس از آن که آنان را میرانده بود. این، روز فرود جبرئیل بر حضرت محمد(ص) است و روزی است که پیامبر(ص) امام علی(ع) را بر دوش گرفت تا بت‌های قریش را در مسجدالحرام شکست. در همین روز، ابراهیم بت‌ها شکست. این همان روزی است که پیامبر(ص) دستور داد با علی(ع) بیعت کنند و در همین روز، علی(ع) را برای بیعت گرفتن از جنیان فرستاد. در همین روز، دومین بیعت با امیرمؤمنان(ع) انجام شد. در همین روز علی(ع) بر نهروانیان پیروز شد و ذوالثدیه را به قتل رساند. در این روز، قائم(عج) ما و صاحبان حکومت، قیام می‌کنند و در همین روز، وی بر دجال پیروز می‌شود و او را در زباله دان کوفه به دار می‌آویزد. در هر نوروز، ما آرزوی فرج داریم؛ چرا که نوروز از روزهای ما و شیعیان ماست. فارسیان، آن را گرامی داشتند و شما آن را ضایع کردید.» (وسائل الشیعه، ۸: ۱۷۳)

 

اما مراجع تقلید، بر این باورند که نصّ معتبرى مبنى بر اینکه عید نوروز از اعیاد دینى یا ایام مبارک شرعى‏ باشد، وارد نشده است. (سایت آیت‌الله خامنه‌ای، سایت آیت‌الله مکارم)

در مورد اعمال عبادی مطرح شده برای روز نوروز می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

امام صادق(ع) «در روز نوروز، غسل کن و تمیزترین لباس¬های خود را بپوش و به بهترین عطرها خود را خوش بو کن و این روز را روزه بگیر؛ وقتی چون نماز ظهر و عصر و نافله‌های آن را خواندی دو نماز دو رکعتی بخوان که در رکعت اولِ نمازِ اول بعد از حمد ده مرتبه سوره «قدر»، و در رکعت دومِ نمازِ اول بعد از حمد ده مرتبه سوره «کافرون»؛ در رکعت اولِ نمازِ دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «توحید» و در رکعت دومِ نمازِ دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «فلق» و ده مرتبه سوره «ناس» را بخوان. بعد از نماز به سجده شکر برو. (وسائل الشیعه، ج‏۸، ص: ۱۷۲) و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیاءِ الْمَرْضِیینَ وَ صَلِّ عَلَى جَمِیعِ أَنْبِیائِک وَ رُسُلِک بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِک وَ بَارِک عَلَیهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکاتِک وَ صَلِّ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِک عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِک لَنَا فِی یوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِک لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَی حَتَّى لَا أَشْکرَ أَحَداً غَیرَک وَ وَسِّعْ عَلَی فِی رِزْقِی یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلَا یغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُک وَ حِفْظُک وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَی‏ءٍ فَلَا تُفْقِدْنِی‏ عَوْنَک‏ عَلَیهِ‏ حَتَّى لَا أَتَکلَّفَ مَا لَا أَحْتَاجُ إِلَیهِ یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ.» وقتی این اعمال را کامل انجام دادی، گناهان پنجاه سال تو بخشیده خواهد شد. (زاد المعاد: ۳۲۸)

در برخی احادیث آمده است: «ذکر “یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ” را بسیار بگویید.» (زاد المعاد: ۳۲۸)
در برخی کتب غیر مشهور، آمده است دعای «یا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ. وَ بِرِوَایهٍ أُخْرَى: یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یا مُدَبِّرَ اللَّیلِ وَ النَّهَارِ یا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ» را بسیار بخوانید، حتی برخی سفارش کرده‌اند ۳۶۰ مرتبه این دعا را در تحویل سال بخوانید. (زاد المعاد: ۳۲۸)

برخی گفته‌اند: به تعداد ایام روز سال، این دعا را بخوانید: «اللَّهُمَّ هَذِهِ سَنَهٌ جَدِیدَهٌ وَ أَنْتَ مَلِک قَدِیمٌ أَسْأَلُک خَیرَهَا وَ خَیرَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِک مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ أَسْتَکفِیک مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَام‏». (زاد المعاد: ۳۲۸)

مراجع تقلید در مورد انجام اعمال عبادی مطرح شده، این‌گونه فتوا داده‌اند که انجام این اعمال به قصد رجاء و امید مطلوب بودن، اشکال ندارد. (سایت آیت‌الله خامنه‌ای؛ سایت آیت‌الله مکارم)
عید نوروز، همانند بسیاری از پدیده‌ها، دارای جنبه‌های مثبت و منفی متعددی است. برخی جنبه‌های مثبت آن نظافت: صله رحم، کمک به اقشار ضعیف و کم درآمد است و برخی جنبه‌های منفی آن، آزار دیگران با مراسم چهارشنبه سوری، نحس بودن سیزده، تشریفات کمرشکن، چشم و هم‌چشمی، مسافرت‌ و مراسم گناه آلود، شکستن مرز محرمیت‌ها می‌باشد. که در ذیل به آن پرداخته‌ام.