مسائل انتقادی در بانکداری اسلامی و بازارهای مالی

کتاب مسائل انتقادی در بانکداری اسلامی و بازارهای مالی کتابی است که قصد دارد شبکه‌ی مرتبطی از ارزش‌های ناشی از الهامات و منطق را در تخصیص منابع و ویژه تخصیص سرمایه به معرض نمایش بگذارد.

به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب حاضر با مسائل گوناگونی از جمله فلسفه و اخلاق، تاریخ، اقتصاد، بانکداری و بازار سرمایه سر و کار دارد و از این رو منحصر به فرد است که مقالات آن بر اساس زمینه‌های کاربردی نوشته شده‌اند و با مسائل کاربردی روز سر و کار دارند. اقتصاد و امور اسلامی از طریق نمونه‌ها و مشکلاتی که موسسات مالی اسلامی، به ویژه در مالزی با آن روبرو شده‌اند؛ مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.

اصول بانکداری اسلامی عنوان فصل اول این اثر است که مبحث ابتدایی آن اقتصاد اسلامی است که مولف ابتدا از ان به عنوان طفلی نو پا نام برده و درباره‌ی فرمول آن چنین بیان نموده است” علم اقتصاد اسلامی تا حدود زیادی به قانون فقه معاملات متکی بوده و بر ممنوعیت ربا و لازم الاجرا بودن نظام زکات تاکید دارد. از این رو جای تعجب نیست که فرمول اقتصاد اسلامی این گونه باشد: سرمایه گرایی به اضافه‌ی زکات، منهای ربا”.[۱]

در مبحث بعد سیف الاظهر راسلی، درباره دیدگاه جهانی اسلامی بحث نموده و بصیرت را در دین اسلام به حدی مهم می‌داند که می‌گوید” داشتن بصیرت در تعیین جایگاه آینده‌ی ما در این دنیا از اهمیت شایانی برخوردار است.”[۲]

سپس به سوال دیدگاه جهانی اسلامی در حقیقت چیست؟ چنین پاسخ می‌دهد” دیدگاه جهانی اسلامی، منظری از حقیقت است که فرا روی چشمانمان قرار می‌گیرد و مفهوم حیات را تعیین می‌نماید.”[۳]

در مبحث بعدی این فصل درباره‌ی نظام مالی اسلامی قوانین خود را از کجا می‌گیرند چنین بیان شده” در یک نظام مالی اسلامی، قوانین راهنما از قرآن و سنت ریشه می‌گیرند.”[۴]

از دیگر مباحثی که در فصل اول بدان پرداخته شده ربا و بهره و دلایل ممنوعیت آن در اسلام، غرر و معاملات پر خطر و رفتار سرمایه گذاری منطقی است.

محصولات بانکی اسلامی عنوان فصل دوم این کتاب است که سید محسن روحانی آن را ترجمه نموده است. از جمله مباحث مهم فصل دوم کتاب تامین مالی توسط بیع به ثمن اجل، تامین مالی از طریق بیع سلم، خرید و استخدام اسلامی و رهن و دلالی اسلامی است.

فصل سوم: اولین مبحث این فصل توضیح سپرده‌های مضاربه‌ای جذاب است که در آن چنین توضیح داده ” اگر بانک‌های معمول، بهره‌ی کمتری به سپرده‌ها اختصاص می‌دهند؛ بانک اسلامی نیز می‌توان با ارائه‌ی هبه همین کار را بکند؛ حتی وقتی که سود فعالیت‌های مالی بسیار بالاتر باشد. اگر این قضیه درست باشد؛ به این جا ختم می‌شود که حاشیه‌ی وسیع‌تر سرمایه گذاری ودیعی در BBA باعث افزایش سود خالص بانکی می‌شود. اما چنین سیاستی باعث نمی‌شود که افراد از بانک‌های اسلامی به سوی سپرده‌های معمول گرایش پیدا کنند؛ مگر اینکه بانک اسلامی به عمد هبه‌ی بیشتری ارائه دهد. این کار باعث افزایش سپرده‌های اسلامی می‌گردد”.[۵]

پس از این مطلب هبه و سپرده‌های آنی بررسی شده که درباره بانک‌های اسلامی و میزان سودی که سپرده گذاران مسلمان از سپرده خود نصیبشان می‌شود گفته” بانک‌های اسلامی نباید تصور کنند که سپرده گذاران مسلمان نگران این نیستند که از سپرده‌های WADخود چقدر سود می‌کنند؛ چرا که سپرده‌ی پس انداز، خیلی به ندرت تنها هدف پس انداز را دنبال می‌کند. به علاوه سپرده گذاران مسلمان جذب برخی جنبه‌های WADمی‌شوند اما وقتی سپرده‌ها سودی نداشته باشند؛ از انجام کارشان پشیمان می‌گردند”.[۶]

قرض الحسنه و سپرده‌های آنی عنوان مبحث فصل چهارم است که در واقع هدف این قراردادها حفظ رابطه‌ی قرضی بین سپرده‌گذاران و بانک‌ها بدون دخالت بهره است. جوهره‌ی قرار دادن وام در اسلام این است. قرض به معنای وام است و حسن معنای خوب و نیکو را در خود دارد. از این رو وام قرض الحسنه، روح همکاری و تعاون را بین بدهکاران و بستانکاران رواج می‌دهد.[۷]

در ادامه تفاوت‌های بین وام اسلامی و معمول بیان شده و در نهایت فصل پنجم پس از بیان مشکلات در جمع آوری سپرده‌های SPTF و اوراق بدهی اسلامی قابل معامله و انتقال به پایان می‌رسد.

از دیگر فصول مهم اثر حاضر جنبه‌های قانونی بانکداری اسلامی است که در فصل ششم مورد بحث قرار گرفته است و در ابتدای ان به این سوال که اگر بانکداری اسلامی نمی‌تواند از مشکلات وام دادن و وام گرفتن بیش از حد دوری کند؛ پس چه چیز آن اینقدر منحصر به فرد است؟ پاسخ داده شده است. پس از ان نویسنده نقش فتوا را در سیستم مالی اسلامی بررسی نموده و بیان می‌کند”سیستم حمایت مالی(اقتصادی) اسلامی به چیزی بیش از درک چگونگی عملکرد قوانین و دستگاه‌های سنتی نیاز دارد و ایجاد تغییراتی در این قوانین برای اثبات این امر که اسلام برای تمام مشکلات اقتصادی دنیای مدرن راه حلی دارد، ضروری است. معمولا نظریه بر عمل پیشی می‌گیرد. بنابراین داشتن تئوری و قوانین در مورد دستگاه‌های مالی اسلامی ضروری است.این دانش را نمی‌توان نادیده گرفت؛ چرا که فتوا را در بر می‌گیرد”.[۸]

نزاع‌های قانونی در فعالیت بانکداری اسلامی فصل هفنم است که نگاهی به مضاربه داشته و در قسمتی از ان چنین گفته شده” با این که مضاربه در دایره بانکداری اسلامی از محبوبیت چندانی برخوردار نیست؛ به اعتقاد من وقتی مشکلات قانونی و مخالفت‌ها از میان برداشته شود؛ به یک محصول مالی قدرتمند تبدیل می‌شود”.[۹]

عنوان فصل هشتم کتاب درباره دارایی‌های اسلامی است. مباحث مهمی که مولف در این فصل بیان نموده عبارتند از: بازار سرمایه اسلامی، شاخص بازار سهام اسلامی، اخلاق و بازار سهام،شاخص شرعی و جدایی سهام و اسلام و مشتقات مالی.

کتاب۵۲۰صفحه‌ای حاضر در نهایت با بیان مسائل خاص در فصل نهم و دهم به پایان می‌رسد.

کتاب «مسائل انتقادی در بانکداری اسلامی و بازارهای مالی» که هدف مولف آن از تالیف آن معرفی اسلام به شیوه‌ی پویا به جامعه تجاری بوده است، توسط انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) به چاپ رسیده و اکنون با قیمت ۱۵۹۰۰ تومان در بازار موجود است./ وسائل

پی‌نوشت

[۱] مسائل انتقادی در بانکداری اسلامی و بازارهای مالی، سیف الاظهر راسلی، ترجمه محسن روحانی، ص۲۱

[۲] همان، ص ۲۹

[۳] همان، ص ۳۰

[۴] همان، ص ۳۵

[۵] همان، ص۱۴۸

[۶] همان، ص۱۵۱

[۷] همان، ص۱۵۶

[۸] همان، ص۲۹۸

[۹] همان، ص۳۰۳