حوزه در بحث فقه حکومتی قصور داشته است

اگر بپرسیم وضعیت حوزه‌ها طوری هست که به مسائل ولایت امر آن‌طور که حقش است می‌رسند، باید گفت خیر. متأسفانه این قصوری است که در حوزه علمیه وجود دارد.

به گزارش شبکه اجتهاد، افتتاحیه دوره علمی «رویکردشناسی فقه حکومتی» با سخنرانی آیت‌الله محمد مؤمن و به همت مدرسه درس‌گفتار آفاق در قم برگزار شد.

آیت‌الله مؤمن در این نشست فقه حکومتی را در برابر فقه عادی دانست و گفت: فقه حکومتی دستوری است که از طرف حکومت داده می‌شود و برخاسته از نظر حکومت است. احکامی که خداوند به‌وسیله پیامبران قرار داده است خواسته‌های خداست. خواه به‌صورت الزام خواه به‌صورت نهی. خداوند اموری را برای زندگی بشر لازم می‌داند و منفعت‌خواهی خدا نسبت به مصالح و مفاسد انسان، تکالیفی را برای انسان مقرر می‌دارد. در روایات هم درباره سرّ تحریم و اباحه و وجوب… به همین قبیل موارد اشاره شده است. لطف الهی این موارد را مقرر داشته است.

او ادامه داد: گاهی خداوند، مستقیماً به انسان دستور می‌دهد و گاهی نیز با واسطه این کار را انجام می‌دهد و  به کسانی اجازه می‌دهد که تعیین تکلیف کنند. در صورت دوم ممکن است حکومت از طرف خدا باشد که به او اجازه داده شده است بر اساس منفعت انسان امر و نهی کند. فقه حکومتی علی‌القاعده همین‌طور است؛ یعنی خواسته واسطه حاکمی که برایش حساب باز شده است. خدا به پیامبر دستور داده که به وضعیت مردم سرپرستی کن. به همین دلیل اگر پیامبر چیزی را برای مردم لازم دانست مردم باید گوش کنند. اینجا خواسته پیغمبر برایش حساب باز شده است.

آیت‌الله مؤمن افزود: این‌طور نیست که این مسأله به استبداد و خودکامگی بکشد. آن کسی که خداوند قرار داده،  کسی است که شایسته و بایسته است. شیعه معتقد است که پیامبر ولی امر مسلمین بوده است و بعد از پیامبر هم حضرت امیر و بعد از او هم تا امام دوازدهم ولی امر مسلمین هستند و همه اینها انسان‌های شایسته‌ای هستند. اهل خلاف و استبداد نیستند.

او درباره موضوع ولایت امر گفت: مبنای اسلام سرپرستی بر همه مسلمان‌ها و همه کسانی است که زیر سایه اسلام زندگی می‌‎کنند. طبق آیه قرآن، پیامبر به مؤمنین نسبت به خودشان اولی است. این اختیارمند بودن اقتضا می‌کند که برای مؤمنین در سراسر جهان اسلام ترتیب خاصی تشکیل دهد.

مجرا و روش تسری ولایت در جامعه

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: در روایات و قرآن اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی‌الامر آمده است؛ یعنی باید به حرف پیغمبر گوش داد. نه برای اینکه پیغمبر حکم خدا را می‌گوید که در این صورت به حرف خدا گوش‌کردن است، بلکه اگر خود پیغمبر چیزی خواست در موارد مربوط به اداره امور، اطاعت کنید. خدا برای رسول حساب باز کرده است. ممکن است این اختیارمند مالک اشتری باشد که حضرت امیر او را به مصر فرستاده است؛ یا کسی را برای  جنگ می‌فرستند. لزوم اطاعت از طرف خدا آمده است اما لازمه‌اش استبداد نیست. ولی امر حق ندارد سر سوزنی خودکامگی و تخلف کند. قرآن درباره پیامبر هم فرموده است کلمه‌ای نباید بر خدا ببندد که در این صورت با قدرت گرفته می‌شود و رگ گردنش هم پاره می‌شود.

عضو شورای نگهبان، درباره مجرا و روش تسری این ولایت در جامعه بیان کرد: پیامبر برای اداره امور ترتیبی قرار می‌دهد. چون پیغمبر ولی امر است، عمل کردن به این ترتیبات لازم است. به عبارت دیگر وقتی بنا شد که کشور اداره شود عده‌ای باید برای اداره کشور برنامه‌ریزی کنند. مثلاً الان در کشور ما مجلس شورای اسلامی این کار را به عهده دارد. کاری که نمایندگان مجلس می‌کنند اعمال ولایت است. امام (ره) می‌فرمودند چیزی را که مجلس تصویب و شورای نگهبان تأیید کند، باید به او عمل کرد. چیزی که آنها تصویب می‌کنند همان فقهی است که لازم‌العمل است که به آن فقه حکومتی می‌گوییم؛ یعنی چون حکومت گفته لازم است انجام دهیم. این فقه، فقهی نیست که صرف نظر از حکومت، خداوند بر اشخاص لازم کرده باشد. خدا چیزی را که لازم کرده از طریق مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان است و به این ترتیب باید به آن عمل کرد.

تشکیل دادگاه ویژه از اختیارات مقام رهبری است

او شکل دیگری از فقه حکومتی را هم توضیح داد و گفت: علاوه‌بر این، فقه دیگری هم قبول داریم که به خود شخص فقیه واگذار شده است. ممکن است طبق اختیاراتی که ما برای ولایت‌ مطلقه فقیه در نظر داریم ولی فقیه خودش بدون اینکه از مجلس و شورای نگهبان چیزی بگذرد، دستوری بدهد. مثلاً تشکیل دادگاه ویژه از اختیارات مقام رهبری است و رییس قوه قضاییه چنین اختیاری ندارد.

استاد برجسته حوزه علمیه قم افزود: البته او نباید سر سوزن خلافی کند. اصل ۱۱۱ در قانون اساسی افرادی را مشخص کرده تا بر اعمال ولی امر نظارت کنند و اگر تخلفی کرد جلوی او بایستند. اینکه گفته می‌شود ولایت مطلقه به استبداد کشیده می‌شود غلط است. خود ولی، فقیه و عادل است. اگر هم تخلف کرد جمعی قرار داده شده که جلوی تخلف را بگیرند.

نماینده مردم قم در مجلس خبرگان رهبری، در ‌پایان در پاسخ به این سؤال حضار که آیا وضعیت موجود حوزه‌های علمیه پاسخگوی نیازهای فقه‌حکومتی هست، گفت: اگر بپرسیم وضعیت حوزه‌ها طوری هست که به مسائل ولایت امر آن‌طور که حقش است می‌رسند، باید گفت خیر. متأسفانه این قصوری است که در حوزه علمیه وجود دارد.

آیت‌الله مؤمن تصریح کرد: من از سال ۷۶ شروع به تدوین بحث ولایت امر کردم و ۹سال طول کشید. من آنجا بحث کرده‌ام که ولایت پیغمبر و امام و فقیه و مؤمنین از طرف خداست. اختیارات اینها هم از طرف خداست. آن کتاب را خلاصه کردم و در بیروت چاپ کردم و در ایران نیز اخیراً چاپ شد. باید این بحث خوانده شود. اما کم‌لطفی می‌شود و خوانده نمی‌شود.

یادآوری می‌شود، دوره رویکردشناسی فقه حکومتی از ۷ دی تا ۱۷ اسفند پنجشنبه‌های هر هفته، با حضور اساتید حوزوی در قم  و به همت مؤسسه آفاق حکمت در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار می‌شود.