شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
ایشان می‌فرمودند: فقاهت، یعنی شیوه استنباط که این امر نیز به پیشرفت احتیاج دارد و باید تکامل پیدا کند. امروز بسیاری از مسائل وجود دارد که فقه باید تکلیف آنها را مشخص نماید، ولی تاکنون صورت نگرفته است، چه دلیلی دارد که فضلا و بزرگان و محققان ما نتوانند بر این شیوه بیفزایند و آن را کامل کنند. ای بسا خیلی از مسائل، مسائل دیگری را در بر بگیرد و خیلی از نتایج عوض گردد و خیلی از روش‌ها دگرگون شود. روش‌ها که عوض شد جواب‌های مسائل نیز تغییر خواهد کرد و فقه طور دیگری می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد جعفر محمدی به مدت ۴ سال در درس خارج آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله مکارم شیرازی شرکت کرده است و سال ۸۱ و ۸۲ در بحث قضاء و شهادات از جمله شاگردان مقام معظم رهبری (حفظه الله) بود. او مدرک ارشد علوم و قرآن حدیث و دکترای روانشناسی را از دانشگاه کسب کرده و استاد حوزه و دانشگاه است. محمدی به مدت ۵ سال معاون آموزشی مرکز مدیریت کاشان بود و در حال حاضر مسئولیت نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد غرب تهران را برعهده دارد. حجت‌الاسلام محمدی در گفتگو با شفقنا به سلوک علمی حضرت آیت‌الله خامنهای پرداخته است که در پی می‌آید.
نظم مثال زدنی و حضور در درس بدون هیچ اتلاف وقتی
حجت‌الاسلام محمدی در این گفتگو به مهم ترین ویژگی‌‌‌های حضرت آیت‌الله خامنهای در جلسات تدریس اشاره و اظهار کرد: ایشان نظمی مثال زدنی داشتند، در راس ساعت بدون اتلاف وقت در درس حاضر می‌شدند و شروع و پایان درس مشخص و منظم بود. یادم می‌آید چون زمان ورود حضرت آقا مشخص بود شاگردان معظم له به ساعت نگاه می‌کردند و در راه رفتن سرعت می‌گرفتند تا از ابتدای بحث در جلسه حضور داشته باشند.
سادگی لباس و در عین حال همراه با متانت و وقار ایشان هر کسی را تحت تاثیر قرار می‌داد
وی ادامه داد: سادگی لباس و در عین حال همراه با متانت و وقار ایشان هر کسی را تحت تاثیر قرار می‌داد. غبا، عبا، عمامه، جوراب‌‌‌ها و دمپایی که مدت‌‌‌ها می‌دیدیم و به ندرت عوض می‌شدند در عین حال بسیار تمیز و انگار اکنون اتو کشیده شده بودند.
رفتاری عادی، بدون تکبر و غرور
محمدی گفت: ایشان بسیار ساده و بدون تکلف وارد می‌شدند رفتاری عادی، بدون تکبر و غرور، قدم‌‌‌هایی کوتاه برمی داشتند و در سلام کردن سبقت می‌گرفتند. با نگاه‌‌‌های مهربان تمام جمع را از زیر نظر می‌گذراند و نسبت به بعضی از حضار به مناسبت نکته‌‌‌‌ای را می‌فرمودند و با این روش ارتباط استاد شاگردی را برقرار کرده و به اصطلاح یخ مجلس را می‌شکستند.
با مثال‌‌‌های ملموس و به روز مانع خسته شدن شاگردان می‌شدند
نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد غرب تهران، تسلط حضرت آیت‌الله خامنهای بر مباحث را از دیگر ویژگی‌‌‌های ایشان دانست و خاطرنشان کرد: تسلط بر ارائه، جذاب کردن بحث، مثال‌‌‌های ملموس، واقعی و امروزی و نحوه ورود و خروج باعث می‌شد برای شنونده، بحث خسته کننده نباشد. موضوعات و موارد را تطبیق می‌دادند و بسیار دقیق بودند. از اشیایی که در اطراف محسوس بود، برای توضیح درس استفاده می‌کردند که به تفهیم خیلی کمک می‌کرد.
حضرت آیت‌الله خامنهای نورانیت و جذبه خاصی داشتند
وی افزود: حضرت آیت‌الله خامنهای نورانیت و جذبه خاصی داشتند که به راحتی قابل فهم بود، احساس من این بود که اگر جاهایی هم بحث سنگین باشد نورانیت باطن استاد باعث تسهیل در تفهیم مطالب می‌شود. قانونی در تدریس داشتند، اول نکته اخلاقی، اگر نیاز بود از مباحث اخلاقی به امور مهم جامعه هم اشاره می‌کردند و تذکراتی را می‌دادند منتهی با نهایت دقت در عدم اتلاف وقت و به بحث درسی می‌پرداختند.
ایشان حداقل دو کتاب برای تدریس داشتند
وی به منابعی که حضرت آیت‌الله خامنهای در جلسات تدریس استفاده می‌کردند، اشاره و یادآور شد: ایشان حداقل دو کتاب برای تدریس داشتند. یک کتاب اخلاقی و یک کتاب درسی و یادداشت‌‌‌هایی که از قبل آماده کرده بودند گاهی هم اگر استشهادی می‌خواستند بدهند از روی کتاب مرجع یا از روی آدرس کتاب مرجع بود.
ایشان رجالی ماهری هستند
وی اظهار کرد: به حق می‌توان گفت که ایشان رجال ماهری هستند. استاد ارجمند در بحث روایات چه روایاتی که برای بحث اخلاق طرح می‌کردند و چه روایاتی که برای استناد بحث فقهی ارائه می‌دادند حتماً نسبت به روایت در سند با تسلط و اتقان اظهار نظر می‌کردند که نشانه تسلط ایشان به رجال الحدیث بود. گاهی به اختلاف نظر رجالیون در توثیق یا جرح فلان راوی اشاره می‌کردند و با دلیل متقن نظر خود را بیان می‌کردند.
از روش نوین تدریس بهره می‌برند
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در روش تدریس نوین، قانون کار این است که استاد تمام بحث را سرفصل بندی کرده و نسبت به زمان ارائه تقسیم بندی کند و برای هر روز ارائه هم اهداف کلی و جزئی و انتظارات را تدوین کرده باشد. از تسلط ایشان به بحث، برنامه ریزی که برای بیان داشتند و تسلطی که به پاسخ سوالات مطروحه می‌دادند، می‌شد به راحتی فهمید که از روش نوین تدریس بهره می‌برند. به عنوان نمونه وقتی مستشکلی سوال یا نقدی را مطرح می‌کرد، استاد می‌فرمودند: سه روز دیگر یا به عنوان مثال یک هفته دیگر به بحث شما می‌رسیم و جواب خواهیم داد. یعنی زمان طرح بحث را می‌دانستند. شاهد دیگر اینکه بنده از یکی از دوستان شنیدم که حضرت استاد تمام بحث را در تابستان آماده می‌کنند و برای طول سال آمادگی کامل دارند.
محمدی با بیان اینکه حضرت آیت‌الله خامنهای در بحث قائل به بررسی تمام اقوال یا حتی احصاء مهمترین اقوال در مسئله با طرح تفصیلی ادله آن نبودند، اظهار کرد: ایشان سه یا چهار قول مهم در مسئله را مطرح کرده و نقد می‌کردند و در نهایت جمع‌بندی می‌کردند لذا برای کسی که کار فراوانی قبل از درس نکرده بود نیز مطلب کاملاً قابل فهم بود و در درس ایشان مطلب گم نمی‌شد.
اعتقاد داشتند که در فقاهت و روش استنباط هم باید تحول اتفاق بیفتد
وی بیان کرد: استاد اعتقاد داشتند که در فقاهت و روش استنباط هم باید تحول اتفاق بیفتد. ایشان می‌فرمودند: فقاهت، یعنی شیوه استنباط که این امر نیز به پیشرفت احتیاج دارد و باید تکامل پیدا کند. امروز بسیاری از مسائل وجود دارد که فقه باید تکلیف آنها را مشخص نماید، ولی تاکنون صورت نگرفته است، چه دلیلی دارد که فضلا و بزرگان و محققان ما نتوانند بر این شیوه بیفزایند و آن را کامل کنند.ای بسا خیلی از مسائل، مسائل دیگری را در بر بگیرد و خیلی از نتایج عوض گردد و خیلی از روش‌ها دگرگون شود. روش‌ها که عوض شد جواب‌های مسائل نیز تغییر خواهد کرد و فقه طور دیگری می‌شود. این موضوع از جمله اقداماتی است که باید انجام شود. حقیقتاً بعضی از بزرگان این زمان و نزدیک به این زمان ما از لحاظ قوت و دقت نظر، از آن اسلام کمتر نیستند منتها باید این راه در حوزه به حرکت درآید. باید این گستاخی و شجاعت پیدا شود و حوزه، آن را بپذیرد.
وی خاطرنشان کرد: یکی از قوانین حوزه این است که طلبه موظف است مطالب استاد را بعد از درس مطالعه و مباحثه کند و در صورتی که موفق به مباحثه نشد شرعاً اجازه حضور در درس بعدی استاد را ندارد. بنده به عنوان یک طلبه کوچک که مشغله مختصری هم داشتم، احساس می‌کردم که با توجه به مشغله کاری فرصت مطالعه و مباحثه برای روز آینده را نخواهم داشت. چیزی که برای من بسیار مهم بود اینکه استاد به ظرافت‌‌‌های بحث بسیار دقیق بودند، در جای لازم به مباحث اصولی ورود می‌کردند و توضیح کامل و شیوایی می‌دادند، در مبحث رجالی اظهار نظر متقن می‌کردند که همه اینها نیاز به مطالعه فراوان دارد و با توجه به مسئولیت رهبری جامعه ایرانی و مرجعیت جهان اسلام که قاعدتاً باید تمام وقت ایشان را پر کرده باشد چگونه می‌تواند این گونه با تسلط کامل و دقت نظر به ارائه مطالب بپردازد و تنها جوابی که برای خود داشتم اولاً نظم استاد بود که برای تمام برنامه‌‌‌های خود زمان تنظیم کرده بودند و این خود مهمترین درس ایشان به شاگردان بود. ثانیاً پشتوانه علمی استاد که در زمان طلبگی خیلی مصمم و جدی درس خوانده و مطالب را بسیار خوب حلاجی کرده و اکنون به راحتی از آن ذخیره علمی بهره می‌برد. ثالثاً استعداد فوق العاده و حافظه قوی که به برکت ممارست در مباحث بدست آورده؛ رابعاً و از همه مهمتر اخلاص در همه شئون زندگی که باعث تایید الهی و توفیق و برکت در زندگی و عمر می‌شود. با این همه برای من جای تعجب داشت که برخی ندانسته و تحقیق نکرده اشکالاتی را به مقام علمی و فقاهتی ایشان ایراد می‌کردند در صورتی که اگر کسی برای یک هفته پای درس ایشان می‌نشست به راحتی می‌فهمید که همه استدلال‌‌‌ها سرابی از دور بیش نیست.
سلوک فقهی ایشان در استنباط احکام و شیوه تدریس شیوه علمای نجف است
نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد غرب تهران، در پاسخ به این پرسش که ارتباط حضرت آیت‌الله خامنهای به عنوان یکی از زعمای حوزه علمیه قم مقدسه با سایر حوزههای علمیه تشیع به ویژه نجف اشرف و مشهد مقدس چگونه ارزیابی می‌شود؟ گفت: ایشان بخش مهمی از درس طلبگی را در مشهد مقدس بوده و خروجی ناب حوزه علمیه مشهد است. همچنین سلوک فقهی ایشان در استنباط احکام و شیوه تدریس شیوه علمای نجف است و در بررسی روایات و شیوه جمع روایات متعارض شیوه فقهی علمای نجف به خصوص آیت‌الله میلانی رحمت الله علیه را داشتند و در درس خود، نظر آیت‌الله خویی، حضرت امام راحل و آیت‌الله نائینی را هم بیان کرده و نقد و بررسی می‌کردند.
اعتقاد ایشان در خصوص فرق مذهبی آزادی بیان متقن و مستدل بود
محمدی در مورد ارتباط حضرت آیت‌الله خامنهای با سایر فرق مذهبی اسلامی و محافل علمی اهل تسنن به ویژه الازهر، گفت: اعتقاد ایشان در خصوص فرق مذهبی آزادی بیان البته بیان متقن و مستدل که قابل نقد و محاجه است. باید در کمال آرامش فریقین از آراء یکدیگر بهره ببرند و بر مشترکات مذهبی تاکید داشته باشند به عنوان مثال ما با اهل سنت در اعتقا به اصل وحدانیت خداوند، نبوت پیامبر عظیم الشان اسلام و کتاب مقدس قرآن اختلافی نداریم حتی در مورد علی بن ابی طالب اختلاف فاحشی نداریم؛ ما به عنوان امام اول قبول داریم و اهل سنت به عنوان خلیفه چهارم. سفارش آقا بر این است که بر مشترکات توافق و تاکید کنید و بر اختلافات در کمال آرامش نقد و بررسی علمی و منطقی؛ اما آنچه در واقع اتفاق افتاده شیعه به تمام کتاب‌‌‌های اهل سنت مراجعه می‌کند و از محتوای آنها اطلاع دارد در حالی که اهل سنت این گونه نیستند لذا در مناظرات دست برتر شیعه است که از محتوای کتب اهل سنت استدال خود را خارج می‌کند.
رفتاری عادلانه، منصفانه و اخلاقی با پیروان ادیان دیگر داشتند
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: حضرت استاد درباره اقلیت‌‌‌های مذهبی می‌فرمایند: ما از اسلام آموخته‌ایم که باید با پیروان ادیان دیگر با انصاف و عدالت برخورد کرد؛ این حکم اسلام به ماست. آنچه امروز در دنیا مشاهده می‌شود، این است که قدرت‌‌‌ها و دولت‌‌‌های مدّعی انصاف و عدالت، هیچ انصاف و عدالتی را جز در دایره‌ی سیاست‌‌‌های تنگ و محدود و ظالمانه‌ی خودشان ملاحظه و مراعات نمی‌کنند. شما امروز می‌بینید در اروپا، در آمریکا، علیه مسلمانان چه تبلیغاتی انجام می‌گیرد. بحث این نیست که چرا مسلمانان آزادی لازم را در بسیاری از این کشورها ندارند؛ بحث بر سرِ این است که چرا امنیت جانی ندارند! استاد اعتقاد دارند که باید با آنها با انصاف و عدالت برخورد شود، ولی خود آقا رفتار اخلاقی تری با آنها دارند لذا به دیدار خانواده‌‌‌های شهداء ارمنی و آشوری می‌روند، در عید میلادی به پیروان مسیحیت تبریک گفته و با آنها مراوده دارند و معتقدند آنان نیز در سایه حکومت اسلامی باید همزیستی مسالمت آمیزی را با مسلمانان داشته باشند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا حضرت آیت‌الله خامنهای به حوزه سیاست به مفهوم اختیار گرفتن قدرت سیاسی و انحصار حکومت به فقها باور دارند؟ گفت: بنده به شخصه در این خصوص مطلبی از حضرت آقا نشنیده‌ام، شنیده‌‌‌ها از اخبار و دیگران است لذا نظری ندارم.
معتقدند که روحانیت باید کمتر در رده‌های مدیریتی و اجرایی حضور پیدا کنند
محمدی در مورد نگاه حضرت آیت‌الله خامنهای به مداخله روحانیت در امور اجرایی، بیان کرد: به نظرم نظر مقام معظم رهبری (حفظه الله تعالی) همان نظر امام راحل باشد. امام فرمودند که شایسته است روحانیت کمتر در رده‌های مدیریتی و اجرایی حضور پیدا کنند و نقش تبیینی، ترویجی، راهنمایی و مدیریت علمی معنوی را داشته باشند، ولی اگر ضرورت اقتضا کند، باید حضور داشته باشند که در یک مقطع زمانی این چنین بود؛ زیرا روحانی و معمم بودن نمی‌تواند مانع از این شود که در ضرورت و نیازها حضور نداشته باشند. اما برخی مناصب مانند ولی فقیه (که خود عامل مشروعیت نظام است)، رئیس قوه قضائیه و فقهای شورای نگهبان، حوزه اختصاصی مجتهد است که در قانون اساسی نیز آمده است. معنای اجتهاد و فقاهت لزوماً معمم بودن نیست بلکه باید تحصیلات حوزوی را در سطح اجتهاد و فقاهت فرا گرفته باشد و یک اسلام‌شناس باشد تا طبق قانون اساسی، منصب را به دست بگیرد.
تا زمانی که ضرورت و تکلیف اقتضا نکند روحانیت نباید به امور اجرایی ورود کنند
وی ادامه داد: برخی مناصب عنوان اجرایی دارد، اما ماهیت اصلی آن تبلیغ دین، هدایت و مدیریت معنوی یک مجموعه است مانند نهاد رهبری در دانشگاه‌‌‌ها و عقیدی سیاسی در مجموعه‌‌‌های نظامی و انتظامی؛ یک روحانی در چنین مجموعه‌‌‌هایی باید ماهیت تبلیغی و سلوک اخلاقی خود را حفظ کند، اما در مناصب دیگر مانند نمایندگی مجلس و سایر مناصب اجتماعی، حضور روحانیت ضرورت ندارد. البته اگر مردم روحانیت را انتخاب کردند که انتخاب مردم است و مشکلی در آن وجود ندارد بنابراین حتی‌الامکان اگر نیاز و ضرورتی نیست روحانیون نباید در مناصب اجرایی حضور داشته باشند. علت و فلسفه این نظر این است که مدیریت‌ها یک مسئولیت است و تا ضرورت و تکلیف اقتضا نکند نباید دنبال این‌چنین مسئولیتی رفت. رفتن به دنبال این مسئولیت شبهه دارد. حضرت علی(ع) در نامه‌ای به فرماندار خود می‌فرمایند: «وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَهٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَهٌ، حوزه فرمانرواییت طعمه تو نیست، بلکه امانتى است بر گردن تو».
پذیرش امانت، تعهدآور و مسئولیت آور است
وی گفت: پذیرش امانت، تعهدآور و مسئولیت آور است و کسی که قبول می‌کند باید مقید باشد؛ لذا در مجموع پذیرش مسئولیت مدیریت اجرایی در حکومت اسلامی تا ضرورت و تکلیف اقتضا نکرده، دنبال آن رفتن برای کسانی که مقید به قیود و ضوابط هستند، کار صحیحی نیست، اما وقتی تکلیف اقتضا کرد، افراد متخصص باید وظیفه و تکلیف بدانند تا این بار روی زمین نماند، به حدی که در برخی زمان‌ها شرایط اقتضا می‌کند که این امر، واجب کفایی و گاهی عینی شود.
محمدی در پایان تأکید کرد: آرزوی سلامتی و توفیق روز افزون برای استاد بزرگوار حضرت آیت‌الله امام خامنهای (دام ظله العالی) دارم.
