شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: استاد حاج شیخ جواد مروی، در درس خارج فقه معاصر خود با موضوع «بیت کوین و رمز ارز‌ها»، به تبیین معایب و چالش‌هایی که گفته می‌شود توسط متخصصین در بیت کوین وجود دارد، پرداخت که این معایب و چالشها ممکن است به عنوان اولی و یا عنوان ثانوی اثر شرعی پیدا کند.
عیب اول: نوسان قیمت در طول دوره تکون تا الان
گفته می‌شود این رمزارز نوسانات شدیدی داشته است به صورتی که از کمتر از یک دلار به بالای ۱۵ هزار دلار رسیده است و در این بین هم انخفاض و ارتفاع هم داشته است، لذا جمعی از اقتصادانها می‌گویند خطر عدم ثبات در این ارز جدی است لذا به خاطر نوسان شدید این ارز معامله هم با او غرری است که فعلا در مقام بررسی نیستیم و بررسی آن در وقت حکم شرعی خواهد آمد.
عیب دوم: اقدامات مجرمانه به علت عدم امکان شناسائی بایع و مشتری
چون این پول – اگر پول باشد مسامحتا یا به اعتبار مشهور، – چون این پول از سازوکار رمز نگاری برای ایجاد امنیتش در شبکه استفاده می‌کند و شناسائی مالکین هم با رمز است، بایع و مشتری یا معطی و معطی الیه یا بگویید فرستنده و گیرنده، هویت واقعیشان هیچگاه قابل شناسائی نیست، اگر خودشان نخواهند و این عدم امکان شناسائی منجر به اقدامات مجرمانه می‌شود شما بالفعل مشاهده می‌کنید همین امروز هکرها سیستم‌های شرکتهای مهم را در دنیا هک می‌کنند، در مقابلش برای رفع این محذور رمزارز بیت کوین مطالبه می‌کنند و جالب است دریافت هم می‌کنند و هیچ قابلیت پیگیری و کشف جرم ندارد.
عیب سوم: امکان فرار مالیاتی در کشورهای مختلف و پولشوئی
به دلیل اینکه ماهیت رمزنگاری این ارز کاملا محفوظ است هیچ نهاد حاکمیتی نمی‌تواند ثروت مالک بیت کوین را تشخیص بدهد، وضع مالیات کند و از او مالیات بگیرد و همچنین تخلفات زیادی از طریق پولشوئی وارد سیستم مالی یک کشور می‌شود و حاکمیت در آن کشور نمی‌تواند این پولشوئی را کشف کند.
عیب چهارم: از دست رفتن همیشگی ثروت و پول با فراموشی رمز و اطلاعات
در بیت کوین اگر کاربر رمز و اطلاعات حسابش را فراموش کند پول و ثروت برای همیشه از دست می‌رود و قابل بازیابی نیست. دقت دارید در سیستم بانکداری کنونی اگر فردی فرض کنید عابر بانکش را گم کند یا رمزش را فراموش کند به راحتی با مدارک شناسائی به بانک مراجعه می‌کند و کارت و رمز خودش را بازیابی می‌کند؛ اما اگر در بیت کوین کسی آن کلید خصوصی خودش را فرمواش کرد دیگر به هیچ عنوان پولش قابل بازیابی نیست چون حساب او فرض این است که در هیچ نهاد واسطی ثبت نیست که بتواند به او مراجعه کند هر چند سرمایه او در سیستم بلاک چین به عنوان بیت کوین هست ولی رابطه مالک با آن قطع می‌شود. الان بعضی ادعا می‌کنند البه این ادعاست و بر عهده راوی است، ادعا می‌کنند حدود ۴ میلیون بیت کوین فعال نیست و در تجارت از آن استفاده نمی‌شود و تحلیل می‌کنند و می‌گویند به احتمال قوی یا افراد کلید خصوصی را گم کرده‌اند که تمام شده است و یا فرد ذخیره کننده فوت شده و از دنیا رفته است. موردی نقل می‌کنند یک کارمند آیتی یک‌هارد دیسکش را که شامل چند هزار بیت کوین بوده بیرون انداخته که همه ثروتش تمام شد.
عیب پنجم: مبحث وراثت
در نظام بانکی موجود در صورتی که صاحب حساب فوت کند این امکان برای ورثه هست که بعد از طی مراحل قانونی و بعد از انحصار وراثت به حساب متوفا دسترسی داشته باشد و هر کسی می‌تواند سهم خودش را از آن حساب اخذ کند اما در بیت کوین دسترسی به حساب صرفا با داشتن کیف پول و رمز عبور امکان پذیر است هر کسی این رمز عبور را داشت آن کیف پول از آنِ اوست حق استفاده دارد لذا اگر صاحب بیت کوین این اطلاعاتش را ثبت کرد و دست فردی امینی داد فبها و الا هیچ سازوکاری برای اینکه ورثه به ملک خودشان برسند وجود ندارد. این خلاصه چند عیب که بر بعضی از آن ممکن است اثر شرعی هم بر آن می‌شود.
پس از اینکه فی الجمله هویت بیت کوین و امتیازات و معایبش روشن شد، باید وارد بررسی احکام شرعی در رابطه با بیت کوین بشویم. قبل از ورود به احکام شرعی دو کتاب را معرفی می‌کنم که در بحث موضوع شناسی این دو کتاب را دوستان مورد مطالعه قرار دهند.
کتاب اول: مفاهیم بیت کوین(مدل‌های جدید خلق ارزش، کسب و کار و معامله‌گری ارزی) مؤلف پدرو فرانکو، مترجم حسن مرتضی زاده کتاب دوم: بلاکها و زنجیره‌ها، مقدمه‌ای بر یت کوین، ارزهای دیجیتالی و مکانیزم‌های سازماندهی آنها، مؤلف: مجموعه نویسندگان، ترجمه امید خیاط و ابوالفضل آدرسی. این دو کتاب را مطالعه نمایید که در موضوع شناسی و زوایا و هویتش مطالبی دارد که برای دوستان مفید است.
احکام شرعی مربوط به بیت کوین
وارد بخش اصلی شویم که احکام شرعی در رابطه با بیت کوین است، در دو مرحله احکام شرعی در رابطه با بیت کوین باید مورد بررسی قرار بگیرد.
مرحله اول: احکام استخراج بیت کوین
قبلا اشاره کردیم تحصیل بیت کوین از دو طریق است، گاهی خودش بیت کوین را استخراج نمی‌کند بلکه در یک مبادله بیت کوین به دست می‌آید احکام استخراج نسبت به او خیلی بحثی ندارد چون موضوعا منتفی است؛ اما جمع معتنابهی هستند که در صدد استخراج بیت کوین تلاش می‌کنند برای استخراج بیت کوین که با ساخت کیف پول و بعد انجام عملیات پیچیده ریاضی و حل معادلات توسط شبکه، بیت کوین برای آنها ایجاد می‌شود اینجا به دو حکم نسبت به استخراج بیت کوین باید اشاره کنیم.
حکم اول: چنانچه قبلا هم گفته‌ایم اگر بیت کوین به عنوان پول و نه یک کالا مطرح باشد نظریه‌ای هست که قاطبه اهل سنت به این نظریه معتقدند که خلق پول از حقوق مختص سلطان یا به تعبیر این تیمیه، امام المسلمین است لذا هیچ کس غیر از حاکمیت حق پول ندارد لذا از این جهت می‌گویند استخراج بیت کوین توسط اشخاص چون خلق پول است کار ممنوع و منهی‌عنه است، این را باید بررسی کنیم.
حکم دوم: اگر ثابت کردیم استخراج بیت کوین فی نفسه حرام نیست، حالا به هر جهت، یا گفتیم بیت کوین کالاست و استخراج او از حقوق منحصره حاکمیت نیست یا گفتیم نه پول است ولی حق تولید پول منحصر به حاکمیت نیست که هر دو را بحث خواهیم کرد، خلاصه اگر نتیجه گرفتیم از این جهت استخراج بیت کوین حرام نیست، بحث دوم این است که این استخراج و این عملیه از نظر شرعی چه عملیاتی است؟ ما تحلیل کنیم و آیا باعث می‌شود که مستخرج مالک این بیت کوین بشود یا نه؟ آیا حیازت است که تکلیفا جایز باشد وضعا هم مالک شود؟ یا قمار است که این عملیه تکلیفا حرام باشد، وضعا هم موجب مالکیت مستخرج نشود؟ یا نه حیازت نیست شرکت است همانگونه که بعضی می‌گویند که وضعا و تکلیفا درست است؟ یا نه حیازت و قمار و شرکت نیست ولی اکل ما به باطل است. ممکن است کسی بگویید تکلیفا این عملیه اشکالی ندارد ولی مستخرج مالک نمی‌شود. بله وقیتی مالک نشد بعد یک حکم تکلیفی می‌آید که جواز تصرف هم در آن ندارد. پس نسبت به استخراج این دو حکم مهم باید مورد بررسی قرار بگیرد.
اما حکم اول: علمای اهل سنت ادعای اجماع کرده‌اند که حق اصدار نقود، به تعبیر دیگر حق ضرب الدراهم و الدنانیر و حق خلق پول از مختصات حاکمیت است، یک عبارت را امروز اشاره کنیم و چند عبارت دیگر مهم است که بعدا خواهد آمد. الموسوعه الکویتیه که یک موسوعه شاملی در انظار اهل سنت است در ج ۴۱ ص ۱۷۴ می‌گوید «حَقُّ إِصْدَارِ النُّقُودِ هُوَ لِلإْمَامِ وَحْدَهُ و َلاَ یَجُوزُ لِغَیْرِ الإْمَامِ ضَرْبُ النُّقُودِ؛ لأِنَّ فِی ذَلِکَ افْتِیَاتًا عَلَیْهِ» حق چاپ پول مخصوص امام است و غیر امام و دستگاه حاکمیت کسی حق ندارد اصدار النقود کند. «لأِنَّ فِی ذَلِکَ افْتِیَاتًا عَلَیْهِ»، این را دقت کنید ببینید این تعلیل یعنی چه؟ و بعد تعلیل اشکال دارد یا نه؟
ما در جلسه بعد چند کلام از اعلام اهل سنت اشاره می‌کنیم که هر کدام یک جهتی دارد آنها را اشاره می‌کنیم و بعد وارد تحلیل و بررسی خواهیم شد؛ که خواهد آمد./ مفتاح
