شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
دانش‌آموخته مرکز تخصصی آخوند خراسانی به تبیین ویژگی‌های آراء شهید صدر در حلقه ثالثه پرداخت و گفت: حلقه ثالثه بهترین کتاب موجود برای آماده‌سازی طلبه برای ورود به مرحله درس خارج و پرورش روحیه انتقادی اوست. طلبه با خواندن حلقه سوم با مبانی اساسی و مشهور در علم اصول آشنا می‌شود. و راه پیشرفت همراه با دقت برای وی در مرحله درس خارج هموار خواهد شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام هادی شریفی، دانش‌آموخته مرکز تخصصی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، پایاننامه خود را با عنوان «تقریر آراء الاصولیین المعاصرین فی اصاله البرائه علی ضوء الحلقه الثالثه من دروس علم الاصول» که به زبان عربی نگارش شده بود، چندی قبل با حضور اساتید مشاور و داور، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی دفاع کرد.
شریفی در ابتدا ارائه خود بیان کرد: علامه شهید سید محمدباقر صدر دارای نظریات، افکار، مبانی جدید و ممتاز و پیچیده‌ای در علم اصول است. ایشان برداشت‌ها و تفاسیر جدید و مختلفی از عبارات و مبانی علماء در این علم دارد؛ اختلاف موجود در تبویب مطالب در کتاب «دروس فی علم الأصول- الحلقه الثالثه» و کیفیت خاص در بحث و پرداختن به مسائل در این کتاب، سبب مشکل بودن مقارنه بین آراء علماء و آراء شهید صدر می‌گردد.
مصنف شهید در مقدمه اثر تصریح کرده است که در این کتاب اتخاذ مبنای صحیح در تمامی مباحث مهم نمی‌باشد، زیرا این سه حلقه، کتاب‌هایی درسی برای طلابی است که در آغاز آموزش علم اصول فقه می‌باشد. از این رو ایشان در این کتاب به برخی اشکالات علمی و دقیق نپرداخته و آن‌ها را در سطح خارج مطرح نموده است.
این دانش‌آموخته مرکز تخصصی آخوند خراسانی، یادآور شد: با اشاره به پژوهش خود گفت: آنچه در این پژوهش مقارن انجام گرفته است، تبیین نظرات نهایی مصنف و تخریج مصادر أقوال علماء و نظریات مذکور و غیر مذکور آن‌ها؛ مقارنه نظریات مصنف با نظریات سائر اصولیان معاصر و توضیح مفاهیم و نوآوری‌های موجود در حلقه ثالثه می‌باشد.
روش مأخوذ در این پژوهش تذییل و تعلیق بر متن کتاب «دروس فی علم الأصول – الحلقه الثالثه» است لذا تمامی نتایج پژوهش از تخریج مصادر و مقارنه أقوال و نظریات، در پاورقی آمده است.
نگارنده پایاننامه در بخش دوم سخنان خود به تبیین ویژگی‌های کتاب حلقه ثالثه پرداخت و آن‌ها را برشمرد:
۱– تبویب و دسته‌بندی مسائل: دارای ساختاری جدید و بی‌بدیل.
۲– چگونگی ورود و خروج به موضوعات: هدفمند و مفید فایده، همان‌گونه که مد نظر شهید صدر است.
۳– جایگاه طرح مسائل: مسائل با توجه به گستره، وسعت و نتایج آن بر دیگر مسائل، در مناسب‌ترین جایگاه آورده شده است.
۴– ارتباط بین مسائل: وجود ارتباط منطقی بین مسائل، به‌گونه‌ای که باعث ارتباط صحیح بین مسائل در ذهن می‌شود.
۵– تناسب متن با متون آموزشی: به این صورت که چگونه می‌توان مبانی نو و روش ورود و خروج به موضوعات را دریافت کرد.
۶– عبارات متن: دانش‌پژوه را با عبارت و اصطلاحات عربی معاصر، آشنا می‌کند.
۷– دقت در به‌کارگیری واژگان مناسب: نقل الفاظ با توجه به برداشت صحیح از هر واژه و کاربرد آن.
۸– دقت نظر: علاوه بر انسجام موجود در کلام، متن کتاب دارای نکات دقیقی است که نیاز به تأمل ویژه دارد، بنابراین کتاب، علاوه بر آماده‌سازی طلاب، خوانشی ویژه از متن کفایه الاصول دارد.
۹– اشراف بر آرا و نقطه نظرات دیگر علما: با وجود تبویب مسائل به‌گونه‌ای نو، اما؛ اشرافی کامل بر موضوعات مهم اصولی و مبانی اعلام علم اصول و اندیشه‌های اصولی آنان دارد.
۱۰– روش بررسی آرا اصولیان موضوعات مرتبط: آموزش مبنایی مسائل اصولی و رد آن‌ها، به این صورت که مبانی اصولی مختلف در هر مساله‌‌ای را تبیین کرده و بر اساس این مبانی، در هر مساله اصولی نتیجه‌گیری می‌کند و پس از آن و با توجه به آن مبنا، اقدام به نقد برآیند و نتیجه کرده و در برخی موارد اصل مبنا را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
۱۱– ارجاعات متن: دارای دقت و صحت در نقل اقوال و ارجاعات.
۱۲– امانت‌داری در نقل اقوال: برداشت و نتیجه‌گیری صحیح از سخنان دیگر اعلام، همراه با رعایت امانت‌داری.
۱۳– نقل اشکالات در مسائل: دوری از نقل همه اشکالات و بسنده کردن به طرح اشکالات مبنایی.
۱۴– ذکر کردن مبانی اصولی: اهتمام ویژه به مبانی مطرح و مشهور اصولی.
۱۵– تفصیل یا اختصار کلام: همان‌گونه که مسائل مهم اصولی را مطرح کرده، از اطناب و طولانی کردن مطالب دوری کرده و کلمات را به‌اختصار بیان کرده است.
۱۶– سطح ارائه موضوعات: با توجه به تفاوت برداشت و نتیجه‌گیری در برخی مسائل، بین آنچه در حلقه سوم آورده و آنچه در تقریرات درس خارج ایشان، موجود است، روشن می‌شود که هدف ایشان در این کتاب، طرح و تبیین حد خاصی از مسائل و موضوعات در این سطح بوده و آنچه مد نظر شهید صدر در این کتاب است؛ زمینه‌سازی برای اندیشیدن و ارائه اندیشه‌ها و آرا بوده است.
همچنین ایشان تلاش کرده است، از آوردن همه اقوال و رد کردن آن‌ها، دوری جسته و سطح بالاتر از این کتاب را برای نتیجه‌گیری، اختصاص داده است. از نتایج این تفاوت و اختلاف می‌توان به‌دقت نظر ایشان رسید که هر کلام و سخنی، هراندازه قوی و صحیح باشد، اما از نقد و بررسی در امان نخواهد بود.
۱۷– نتیجه: متن حلقه ثالثه، با توجه به تمرکز آن بر مبانی اصولی، باعث ایجاد نوعی دافعه در ارائه مبانی جدید می‌شود.
شریفی در ادامه گفت: مواردی که به‌عنوان نتایج و دیدگاه‌ها در پژوهش آورده شده است، شهید صدر آن را بیان نکرده و یا این که با تقریرات درس خارج شهید صدر متفاوت است؛ مانند آنچه شهید صدر در مقام ارائه مراحل تاریخی اصل عملی تا رسیدن به جایگاه فعلی، بیان فرموده است.
دانش‌آموخته مرکز تخصصی آخوند خراسانی سپس به سه ویژگی‌های ارتباط بین آراء شهید صدر در حلقه ثالثه و آراء دیگر اصولیان پرداخت.
۱– مبنای جدید و متفاوت: مانند؛ نظریه «مسلک حق الطاعه»: که می‌گوید: مولویت ذاتى و ثابت الهى، اختصاص به تکالیف مقطوع ندارد؛ بلکه شامل هرگونه تکلیفى است که به هر نحوى و لو با یک احتمال، به مکلف واصل شده باشد. البته، این مسئله امرى وجدانى و غیر برهانى است؛ یعنى همان‌طور که اصل حقِ اطاعت خدایى که منعم و خالق انسان است، امرى غیر برهانى و مورد ادراک عقل عملى است، حدود آن نیز این‌چنین خواهد بود. از این رو، به‌مقتضای حکم عقل، اصل اولى، اصاله الاشتغال است؛ مگر آنکه ترخیص قطعى در ترک تحفظ آن تکلیف رسیده باشد.
یا آنچه در رابطه با فرق بین اصول و امارات بیان فرموده است، به این صورت که: اصل عملی، حکمی است ظاهری که اهمیت محتمل در وقت تزاحم بین ملاکات واقعی در مقام حفظ تشریعی هنگام اشتباه و اختلاط، در آن لحاظ شده است، در حالی که در ادله‌ی حجیت و امارات، اهمیت ناشی از قوت احتمال صرف است.
۲– اصطلاح‌سازی در قضایا و مسائل: مانند تزاحم حفظی وقتی است که فرض شود تزاحم ملاکی به خاطر تعدد موضوع، صورت نگرفته است و همچنین تزاحم امتثالی نیز به سبب امکان حقیقی جمع بین مدخل دو غرض و فعل مطلوب، صورت نگرفته است، بلکه تزاحم در مقام حفظ تشریعی توسط شارع در هنگام وقوع اشتباه و خلط موارد غرض‌های الزامی و ترخیصی یا وجوبی و تحریمی صورت گرفته است.
۳– تفسیر جدید از اصطلاحات: مانند تعریف ایشان از اصول عملیه به این که اصول عملیه نوعی از احکام ظاهری طریقی مجعول است که به انگیزه‌ی تنجیز احکام شرعیه یا تعذر از آن‌ها که نوعی متمایز از احکام ظاهری در باب امارات است.
یا تعریف ایشان از اصول عملیه محرزه: که می‌گویند: أنّه کلّما لوحظ فی جعل الحکم الظاهری ثبوتاً أهمیّه المحتمل فهو أصل عملی، فإن لوحظ منضمَّاً الیه قوه الاحتمال أیضاً فهو أصل عملی محرز، کما فی قاعده الفراغ، وإلّا فلا.
یا تعریف ایشان درباره حکم ظاهری که می‌فرماید: ان حقیقه الحکمالظاهری أنه الحکم الصادر من قبل المولى فی مقام الحفظ على الأهم من الملاکات و الأغراض المولویه الواقعیه الإلزامیه المتزاحمه مع الملاکات المقتضیه للإباحه و الترخیص فی موارد الاشتباه و التردد تزاحما حفظیا.
یا سخن ایشان درباره ویژگی‌های فرق بین اصول عملیه عقلیه و شرعیه دوم. یا کلام ایشان در میزان فرق و تمایزی که شک در تکلیف توسط آن بیان می‌شود.
شریفی در بخش پایانی ارائه خود اظهار کرد: از آنجا که شیرینی یادگیری در درک دانش‌پژوه از ثمره هر موضوع و نتیجه آن آشکار می‌شود و اینکه خود را به‌نوعی در درون آن موضوع می‌بیند و می‌تواند نتیجه صحیحی از موضوعات کسب کند و نحوه شکل‌گیری آن را بیاموزد و نه اینکه فقط از اشکالات ارائه شده آگاهی داشته باشد و از طرف دیگر دانش‌پژوه باید، قدرت نظریه‌پردازی و روش ورود و خروج موضوعات را بیاموزد، می‌توان گفت: حلقه ثالثه بهترین کتاب موجود برای آماده‌سازی طلبه برای ورود به مرحله درس خارج و پرورش روحیه انتقادی اوست. طلبه با خواندن حلقه سوم با مبانی اساسی و مشهور در علم اصول آشنا می‌شود. و راه پیشرفت همراه با دقت برای وی در مرحله درس خارج هموار خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: کتاب حلقه ثالثه با موضوعات آموزشی متناسب است و می‌تواند بهترین گزینه برای جایگزینی آن با کتاب‌های آموزشی موجود در این سطح باشد. همچنان که شهید صدر با تمرکز بر روی این نکته، کتاب را در سه سطح مرتبط با هم به رشته نگارش درآورده است. به‌گونه‌ای که ایشان نتیجه را در بعضی از موضوعات به نسبت آنچه در سطح قبلی توضیح داده شده است، تبیین و تشریح می‌کند. امید می‌رود این کتاب مورد توجه واقع شود و جایگاه مناسبی که شایسته تلاش‌های آن شهید بزرگوار است، دست پیدا کند.
گفتنی است، استاد مشاور این پایاننامه حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی اسکندری، استاد راهنما حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی و همچنین حجج‌اسلام والمسلمین علی رحمانی و محسن ملکی از اساتید ناقد این پایاننامه بودند.
